ہیروارث شاہ مکمل ۔۔ مشکل لفظاں دے معنے دے نال

ہیر وارث شاہ (مکمل)۔۔ مشکل لفظاں دے معنے دے نال
بند نمبر1
اول حمد خدا دا ورد کیجے عشق کیتا سو جگ دا مول میاں
پہلے آپ ہے رب نے عشق کیتا معشوق ہے نبی رسول میاں
عشق پیر فقیر دا مرتبہ ہے مرد عشق دا بھلا رنجول میاں
کھلے تنھاں دے باب قلوب اندر جنھاں کیتا ہے عشق قبول میاں
معنے
کیجے۔ایہہ کیجے اردو والا نہیں، سگوں پنجابی والا ہے جس دا مطلب ہے ضرور کرو۔سو۔ سی (تھا)مول۔ اصل ، جویں اصل زر مڈھلی رقم تے اوس تے بیاج (سود)۔ یعنی بنیاد۔مرتبہ۔ اُچا رتبہ۔ رنجول۔ رنجیدہ، غمناک۔باب۔ دروازہ، گیٹ، داخل ہوون دی راہ

بند نمبر2
ُوئی نعت رسول مقبول والی جیں دے حق نزول لولاک کیتا
خاکی آکھ کے مرتبہ بدا دتا، سب خلق دے عیب تھیں پاک کیتا
سرور ہوکے اولیاں انبیاں دا اگے حق دے آپ نوں خاک کیتا
کرے امتی امتی روز قیامت ، خوشی چھڈ کےغمناک کیتا
معنے
دوئی : دوجی نزول: نازل ، اتارنا، لولاک: ایہہ اشارہ ہے ایس حدیث قدسی ول لولاک لما خلقت الافلاک۔ ایس دا مطلب ہے کہ اے محمدؐ جے تسیں نہ ہوندے تے افلاک (زمین، آسمان) پیدا نہ کردے۔حق: رب، حصے دارخاکی: مٹی توں بنیا مرتبہ: رتبہ،بدا: مقرر، متھ دتا (ایتھے کئیاں نسخیاں وچ وڈھا وی لکھیا ہویا اے) سرور:سردار
بند نمبر3
چارے یار رسول دے چار گوہر، سبھا اک تھیں اک چڑھیندڑے نیں
ابو بکر عمر عثمان علی آپو اپنے گنیں سوہیندڑے نیں
جنہاں صدق یقین تحقیق کیتا، راہ رب دے سیس وکیندڑے نیں
ذوق چھڈ کے جنہاں نے زہد کیتا واہ واہ او رب دے بندڑے نیں

معنے
گوہر۔ موتی، ہیرے ۔چڑھیندڑے۔ چڑھدے، ودھ۔ابو بکر، عمر، عثمان، علی ۔ رسول اللہ توں بعد دے چار خلیفے ہوئے جنہاں حکومت وی کیتی۔ شیعہ فرقے والے پہلے تناں نوں نہیں مندے تے صرف حضرت علی نوں منندے ہین۔ پر وارث شاہ جیس چشتیہ عقیدے دے سن، اوہ چاراں نوں اکو جیہا منندے ہین۔گنیں۔ گناں پاروں، خوبیاں پاروں۔صدق۔ سچائی تے پکیاں رہنا۔یقین۔ دلوں من لینا، کسے گل تے پکیاں ہو جانا۔تحقیق۔ کھوج، کاہڈ، اگا پچھا معلوم کرنا۔سیس۔ سر۔وکیندڑے ۔وکنا توں، وک جاندے نیں ،ویچ دیندے نیں۔ذوق۔ مزہ ، لطف۔زہد۔ ترک کرنا، چھڈ دینا، جیویں ہے زہد فی الدنیا یعنی دنیا دیاں چاہتاں نوں ترک کردینا، چھڈ دینا۔بندڑے۔ بندے

بند نمبر4
مدح پیر دی حب دے نال کیجے جیں دے خادماں دے وچ پیریاں نی
باجھ ایس جناب دے بار ناہیں، لکھ ڈھونڈ یہ پھرن فقیریاں نی
جیہڑے پیر دی مہر منظور ہوئے گھر تنہاں دے پیریاں میریاں نی
روز حشر دے پیر دے طالباں نوں ہتھ سجڑے ملن گیاں چیریاں نی

معنے
مدح۔ تعریف، صفت کرنا۔پیر۔ ایتھے شاید پیر توں مطلب عبدالقادر جیلانی ہیں جنہاں نوں پیراں دا پیر کہیا جاندا ہے۔ اوہناں دی پاک ہند دے مسلماناں وچ سب توں ودھ منتا ہے۔ حب۔ محبت، دلوں پیار نال ۔کیجے۔ کرئیے.جیں۔ جیس دے۔خادماں ۔ نوکراں۔پیریاں ۔ مکمل درویشی تے دوجییاں نوں بیعت کرن دی اہلیت تے اجازت۔باجھ۔ بغیر۔جناب۔ حضور، درگاہ، آستانہ ۔بار۔ پھل پھل۔۔۔(کجھ نسخیاں وچ پار لکھیا ہویا اے ۔یعنی باجھ ایس جناب دے پار ناہیں)۔ فقیریاں۔ درویشی۔ فقیری (گداگری نہیں) وی اندرلی صفائی تے طاقت دا اک درجہ۔ (مشکل گھاٹ فقیری دا وو۔۔۔شاہ حسین)۔مہر۔ محبت، پیار ۔میریاں۔ سیدی دا خطاب، رہنما ہو جانا۔حشر۔ قیامت دا دن جد دنیا مک جاوے گی تے سارء خلقت رب اگے پیش ہووے گی تے ہر اک دا حساب ہووے گا۔طالباں۔ چاہن والے، مرید۔چیریاں ۔ پروانے، چٹھی ، رقعہ ۔۔ (چیری آئی ڈھل نہ کائی، کیا راجہ کیا رانا شاہ حسین)۔ہتھ سجڑے ملن گیاں چیریاں ۔ رب دی عدالت وچ گناہگاراں نوں کھبے ہتھ تے چنگے لوکاں نوں سجے ہتھ پروانے پھڑائے جان گے۔

بند نمبر5
لا پیر چشتی شکر گنج مسعود بھرپور ہے جی
خاندان وچ چشت دے کاملیت شہر فقر دا پٹن معمور ہے جی
باہیاں قطباں وچ ہے پیر کامل جیں دی عاجزی زہد منظور ہے جی
شکر گنج نے آن مکان کیتا، دکھ درد پنجاب دا دور ہے جی

معنے۔
مودود۔ خواجہ قطب الدین چشتی جنہاں دا مزار چشت وچ ہے۔ اوہ حضرت معین الدین چشتی اجمیری دے دادا پر سن تے بابا فرید اوہناں دے مرید بختیار کاکی دے مرید سن۔شکر گنج۔ بابا فرید دا لقب، سرناواں، جیس دا مطلب ہے کھنڈ دا خزانہ کہیا گیا ہے جو ایہہ اوہناں نوں ایہہ ناں مٹھی زبان دی وجہ توں دتا گیا۔مسعود۔ بابا فرید دا اصلی ناں .بھرپور۔ بھریا ہویا ، مکمل.چشت۔ خراسان، ہرات دے کول اک شہر جتھوں چشتیہ لڑی دا مڈھ بجھا.کاملیت۔ پورا، مکمل، سوا دھان.پٹن۔ پاک پتن ، پاکستانی پنجاب دا اک شہر جیہڑا لاہور توں کوئی سو میل دور ہے.معمور۔ چانن، روشن.باہیاں قطباں۔ صوفیاں دے مطابق بائی وڈھے قطب ہین۔ ہر قطب دا اپنا اک علاقہ ہے جیس دی اوہ روحانی راکھی کر دا ہے۔
کامل۔ پورا.عاجزی.۔ نمانتا.زہد۔ دنیا دے لطف توں دوری.مقام کیتا۔ آباد ہوئے
بند نمبر6
یاراں اساں نوں آن سوال کیتا عشق ہیر دا نواں بنائے جی
ایس پریم دی جھوک دا سبھ قصہ، ڈھب سوہنے نال سنائیے جی
نال عجب بہار دے شعر کرکے رانجھے ہیر دا میل ملائیے جی
یاراں نال مجالساں وچ بہہ کے مزا ہیر دے عشق دا پائیے جی
معنے

جھوک۔ ڈیرا، بستی، اک طرحاں دا چھند (گاون) ، نشے دا ہلارا۔ڈھب۔ طریقے، طرز۔عجب۔ انوکھا، اچیچا۔بہار۔ پھل کھڑن دا سماں، ۔مجالساں۔ محفلاں، اکٹھ۔

بند نمبر7
حکم من کے سجناں پیاریاں دا قصہ عجب بہار دا جوڑیا اے
فقرہ جوڑ کے خوب درست کیتا نواں پھل گلاب دا توڑیا اے
بہت جیو دے وچ تدبیر کر کے فرہاد پہاڑ نوں پھوڑیا اے
سبھا وین کے زیب بنا دتا جیہا عطر گلاب نچوڑیا اے
معنے
جیو۔ دل ، دماغ۔تدبیر۔ سوچ سمجھ کے، وچار کر کے۔فرہاد۔ ایرانی شہنشاہ خسرو پرویز دی ملکہ شیریں دا عاشق سی۔ بادشاہ نے شرط لا دتی جو جے توں پہاڑ توں ددھ دی نہر کڈھ لیاویں تے شیریں تینوں مل جاوے گی۔ فرہاد اپنی جانکاری نال نہر کڈھ لیایا تے بادشاہ نے پھپھا کٹنی کولوں کہوا دتا جو شیریں تے مر گئی ہے۔ فرہاد نے نہر کڈھن والاتیسہ سر وچ ماریا تے مر گیا۔ شیریں نے جدوں محل وچوں ویکھیا تے اوہ وی چھال مار کے نہر وچ مر گئی تے دوہاں دا ملاپ ہو گیا۔وین۔ چنگیاں چنگیاں شیواں چگ لینیا۔ ٠ بعضے نسخیاں وچ ''ونھ'' کے لکھیا ہے ، جس دا مطلب ہے پرو کے، جیویں پھلاں دا ہار بنایا جاندا ہے۔زیب۔ سوہنا

8
اک تخت ہزاریوں گل کیجے جتھے رانجھیاں رنگ مچایا اے،
چھیل گھبرو، مست اربیلڑے نیں، سندر اک تھیں اک سویا
والے کوکلے ، مندرے مجھ لنگی، نواں ٹھاٹھ تے ٹھاٹھ چڑھایا اے
کی صفت ہزارے دی آکھ سکاں، گویا بہشت زمین تے آیا اے
معنے
رنگ۔ رونق، میلہ۔رنگ مچایا۔ سوہناں تے لطف والا سماں پیدا کیتا ہویا ہے۔چھیل۔ اتھرے، چنچل۔گھبرو۔ پوری جوانی وچ مرد۔اربیلڑے۔ البیلے توں بنایا گیا لگا ہے، جس دا مطلب ہے اپنے آپ وچ مست، بے پرواہ۔سندر۔ سوہنا۔والے۔ کناں وچ پاون والے بندے، (اوس زمانے وچ مرد وی ایہ فیشن کردے سن ، ہن ٢٠٠٧ وچ وی ایہہ فیشن پھیر چل پیا ہے)کوکلے۔ کسے پتلی تار نال لٹکدا موتی (والیاں وچ کوکلے پائے ہوئے)۔مندرے۔ موٹی تار دے کناں وچ پائے والے۔مجھ۔ ایہہ منجھ ہے جیس دا مطلب ہے وچکار۔ ایس توں ہی منجھلی یعنی وچکارلی، یا منجدھار یعنی دھار دے عین وچکار بنیا ہے۔لنگی وی بندے دے دھڑ دے وچکار یعنی ڈھڈ توں تھلے بنی جاندی ہے۔ٹھاٹھ۔ لہر، شان و شوکت

9
موجو چودھری پنڈ دی پانڈ والا ' چنگا بھائیاں دا سردار آہا
اٹھ پُتر ' دو بیٹیاں تس دیاں سن ' وڈا ٹبر اتے پروار آہا
بھلی بھائیاں وچ پرتیت اُس دی ' مّنیاں چوترے تے سرکار آہا
وارث شاہ ایہہ قُدرتاں رب دیاں نیں ' دھیدو نال اوس نوں بُہت پیار آہا
معنے

چوہدری۔حکومت لئی مالیہ جمع کرن والا تے پولیس دے اختیار رکھن والا افسر۔ دکن وچ اوس نوں دیش مکھ ، دیش پانڈے یاں قانون گو کہیا جاندا ہے۔ سرکار دربار ے دربارے کرسی پاون والا۔ آہا۔ سی (تھا)۔پانڈ۔ پتیاں۔ونڈ۔ پنڈ توں پانڈ بنیا ہو سکدا اے، پنڈ دی عزت مال دولت۔ جو کجھ وی پنڈ ہے۔ٹبر۔ خاندان (شریف صابر ہوراں ایتھے 'درب' ورتیا اے جس دا مطلب ہے کیش ' مال ۔پراپرٹی مِلکھ تے مال۔پروار۔ رُکھ دا اوہ حصہ جیہڑا تنے توں اُپر ہووے۔شجرہ( family tree)۔ مطلب وڈا جڑیا (Extended family) ہویا ٹبر۔پرتیت۔ بھروسہ، اعتماد، جیس کولوں ٹبر والے پچھ کے چلدے ہوون۔چوترا۔ تھڑا، ایتھے مطلب ہے جو پنچایت دا تھڑا۔سرکار۔ چھوٹی ریاست، مغلاں دے وارے وچ ملک سرکاراں وچ ونڈیا ہوندا سی۔ ایتھے ایہہ مطلب وی ہو سکدا ہے جو اوس دا عدالت وچ اونویں حکم چلدا سی جیویں کسے سرکار دا۔ یا اوس نوں سرکار نے وی مقرر کیتا ہویا سی۔
دھیدو۔ رانجھے دا اصلی ناں۔ کیوں جو رانجھا تے اوس دی ذات سی۔
10
باپ کرے پیار تے ویر بھائی، ڈر باپ دے تھیں پئے سنگدے نیں
گجھے مہنے مار کے سپ وانگوں اس دے کالجے نوں پئے ڈنگدے نیں
کوئی وس نہ چلنیں کڈھ چھڈن دیندے میہنے رنگ برنگ دے نیں
وارث شاہ ایہہ غرض ہے بہت پیاری، ہور ساک نہ سین نہ انگ دے نیں
معنے
ویر۔ دشمنی۔سنگدے۔ شرماوندے۔گجھے۔ وچو وچ، اندرواندری، لکا کے۔مہنے۔ طعنے۔کالجے۔ کلیجے۔وس نہ چلنیں۔ وس نہیں چلدا، واہ نہیں جاندی۔غرض۔ اپنا فائدہ۔ساک۔ رشتے دار۔سین۔ کڑی یاں منڈے دے ویاہ پاروں بنن والے رشتے دار، سمدھیانا۔انگ۔ پیار ، محبت
11
تقدیر سیتی موجو حق ہویا، بھائی رانجھے دے نال کھہیڑدے نیں
کھائیں رج کے، گھوردا پھریں رناں، کڈھ رکتاں دھیدو نوں چھڑدے نیں
نت سجرا گھاء کلیجڑے دا گلاں ترکھیاں نال اچیڑدے دے نیں
بھائی بھابیاں ویر دیاں کرن گلاں ایہا جھنجھٹ نت سہیڑدے نیں

معنے
سیتی۔ ساتھ، دے نال، دے کارن۔حق ہونا۔ مرجانا۔کھہیڑنا۔ کھیہنا، بہانے بہانے نال لڑائی کرنی۔گھورنا۔ شہوت بھریاں اکھاں نال غور غور نال ویکھنا۔رکتاں۔ بدلہ لین لئی شرارت، لڑن یا شرارت لئی اچیچے نقطے۔رناں ۔ عورتاں، زنانیاں۔سجرا۔ تازہ، نواں۔گھاہ، گھاؤ، پھٹ۔اچیڑنا۔ زخم نوں چھلنا، کھرونڈنا۔جنجھٹ۔ لڑائی ، پھڈا۔سہیڑنا۔ ویکھ چاکھ کے تعلق جوڑنا، یا شکار کرنا، بڑی چون کر کے لیونا۔
12
حضرت قاضی تے پینچ سدا سارے، بھائیاں زمیں نوں کچھ پوائی آہی
وڈھی دے کے بھوئیں دے بنے وارث، بنجر زمیں رنجیٹھے نوں آئی آہی
کچھاں مار شریک مذاق کردے، بھائیاں رانجھے دے باب بنائی آہی
گل بھابیاں ایہی بنا چھڈی، مگر جٹ دے پھکڑی لائی آہی
معنے
قاضی۔ منصف ، اصول فقہ دے موجب جھگڑیاں دا فیصلہ کرن والا.پینچ۔ پنڈ دے چُنے متھے منصف.کچھ پوانا۔ پیمائش کرانا.آہی ۔ سی، (کیتا، کیتی سی).وڈھی۔ رشوت.بھوئیں ۔واہی بیجی والی چنگی زمین.کچھاں مار۔ بغلین بجانا، خوش ہونا.باب بنانا۔ کسے دی بابت، دے متعلق.پھکڑی ۔ کسی دی مذاقاں نال جھوٹی سچی بے عزتی کرنا
13
پنڈاچت کے آرسی نال ویکھن تنھاں واہن کیہا ہل واہنا اے
پنڈا پال کے چوپڑے پٹے جنہاں کسے رن کیہ اوہناں تھوں چاہنا اے
ہنے بھوئیں دے جھگڑے کرے منڈا ایس توڑ نہ مول نباہنا اے
دیہنیں ونجھلی واہے تے رات گاوے، کوئی روز ایہہ پراہنا ہے
معنے
پنڈا۔ جسم ، تن۔چت۔ چیتنا توں ۔ جسم تے پھل بوٹے تے ہور نقش بناونا جیس نوں اجکل ٹے ٹو کہیا جاندا ہے۔آرسی۔ انگوٹھی وچ جڑیا شیشہ، آئینہ جیس وچ زنانیاں اپنا منہ ویکھدیاں ہین۔تنہاں۔ اوہناں، ایہو جیہیاں۔واہن۔ پہلے توں ہل واہی زمین۔ ایس وچ ہل واہنا مشکل ہوندا اے کیوں جے بھوئیں اچی نیویں ہوندی اے۔پنڈا پالنا۔ تن پروری کرنا۔ ویہلیاں رہ کے چنگا کھا کے جسم بناونا۔چوپڑنا۔ کسے تھندی شے (گھیو تیل ) وغیرہ نوں کسے تھاں تے ملنا، جیویں روٹی چوپڑنا، وال چوپڑنا۔پٹے۔ لمے وال، زلفاں۔رن۔ عورت۔توڑ۔ اخیر تیکر۔مول۔ باالکل، ہڈوں۔دیہنیں۔ دن نوں ونجھلی۔ بنسری۔ونجھلی واہنا۔ بنسری بجانا۔پراہنا۔ مہمان۔کوئی روز دا پراہنا۔ کجھ دناں دا مہمان۔
14
رانجھا جوترا واہ کے تھک رہیا، لاہ ارلیاں چھاؤں نوں آوندا اے
بھتا آن کے بھابی نے کول دھریا، حال اپنا رو وکھاوندا اے
چھالے پئے تے ہتھ تے پیر پھٹے، سانوں واہی دا کم نہ بھاوندا اے
وارث شاہ جیوں لاڈلا باپ دا سی اتے کھرا پیارڑا ماؤں دا اے
معنے
جوترہ۔ اک دن لئی مقرمتھیا ہویا ہل واہن دا کم۔ارلیاں۔ جولے دے دوناں پاسیاں تے دھون نوں اندر رکھن لئی کلیاں۔ارلیاں لاہنا۔ واہن والے ڈھگیاں یا ہور جانوراں نوں جولے وچوں کڈھنا۔ محاورے موجب، کم ختم کرنا۔بھتا۔ بھوئیں تے کم کرن والے کامیاں دا دوپہر دا کھانا۔بھاوندا۔ چنگا لگدا
کھرا۔ نرول، خال
۔۔ جاری ۔۔

 

15
رانجھا آکھدا بھابیو ویرنو نی تساں بھائیاں نالوں وچھوڑیا جے
خوشی روح نوں بہت دلگیر کیتا، تساں پھل گلاب دا توڑیا جے
سکے بھائیاں نالوں وچھوڑ مینوں کنڈا وچ کلیجے دے پوڑیا جے
بھائی جگر تے جان ساں اسیں اٹھے، وکھو وکھ کر چا نکھوڑیا جے
نال ویر دے رکتاں چھیڑ بھابی، سانوں میہنا ہور چموڑیا جے
جدوں صفاں ہو ٹرن گیاں طرف جنت وارث شاہ دی واگ نہ موڑیا جے

معنے
ویرنو ۔ دشمن۔وچھوڑیا۔ وکھرا کیتا۔پوڑیا۔ دل وچ ٹھوک دتا، نکھوڑیا۔ وکھرا وکھرا کر دتا۔میہنا۔ طعنہ۔رکتاں۔ شرارت نال بنایا ہویا بہانہ، دلیل، گل۔واگ موڑنا۔ کسے نوں اک خاص پاسے جاون لئی موڑنا، یا واپس موڑ کے لیاونا
16
کریں آکڑاں کھائے کے ددھ چاول ایہہ رج کے کھان دیاں مستیاں نیں
آکھن دیورے نال نہال ہوئیاں سانوں سب شریکنیاں ہسدیاں نیں
ایہہ رانجھے دے نال ہین گھیو شکر پر جیو دا بھید نہ دسدیاں نیں
رناں ڈگدیاں ویکھ کے چھیل منڈا جویں شہد وچ مکھیاں پھسدیاں نیں
اک توں کلنک ہیں اساں لگا، ہور سب سکھالیاں وسدیاں نیں
معنے

آکڑاں۔ آکڑنا توں، ویہرنا، بغاوت کرنا۔ددھ چاول۔ ایہہ پرانیاں ویلیاں وچ بڑا اعلی کھنا منیا جاندا سی۔رج کے کھان دیاں مستیاں۔ یعنی پیٹ بھریا ہووے تے پٹھیاں سدھیاں مستیاں وی ہوندیاں نیں (بھکھے کولوں مستیاں نہیں ہوندیاں)۔دیورے۔ دیور۔نہال۔ خوش ہونا، اک مک ہوکے موج کرنا، ایتھے مطلب ہے دیور نال پھسیاں ہوئیاں نیں۔شریکنیاں۔ برادری دیاں دوجیاں عورتاں۔گھیو شکر ہونا۔ اک مک ہونا (اک جان دو قالب ) شیر و شکر ہونا۔ڈگنا۔ ایتھے مطلب ہے کسے تے پھٹر پنچھی وانگ ڈگ پینا، عاشق ہو جانا، پروانہ وار شمع تے جان دینا۔چھیل۔ چھیل چھبیلا۔ بانکا، سوہنا سندر۔کلنک۔ کالا داغ، بدنامی دا داغ۔سکھالیاں۔ سوکھیاں۔ چین آران نال رہندیاں۔خرمستیاں۔ کھوتے والیاں مستیاں، مطلب، لاپواہی دی موج۔
بند ١٧
تساں چھترے مرد بنا دتے، سپ روسیاں دے کرو ڈاریو نی
راجے بوجھ دے مکھ لگام دے کے چڑھ دوڑیاں ہو ٹونے ہاریو نی
کیرو پانڈواں دی صفا گال سٹی ذرا گل دے نال ہتیاریو نی
راون لنک لٹا کے گرد ہویا کارن تساں دے ہی ہتیاریو نی


مشکل لفظاں دے معنے

چھترے مرد بناونا۔ ایہہ ایس لوک کہانی ول سینت ہے جو جدوں راجہ رسالو اپنے طوطے نوں لے کے رانی کوکلاں نوں ویاہون گیا تے اوہ اک شہر وچوں لنگھیا۔ اک جادوگر زنانی نے منتر پڑھ کے اوس نوں پہلاں گھوڑے توں تھلے سٹ لیا تے پھیر اوس دے سر وچ اک سوئی چوبھی جیس نال اوہ چھترا بن گیا۔ طوطا ایہہ ویکھ کے راجے دے بھرا پورن بھگت کول اپڑیا تے اوس نوں سارا حال سنیا۔ پورن بھگت اپنے گرودی اجازت نال اوتھے گیا تے اوس علاقے دی ساریاں جادو گرنیاں نوں تنگ کیتا تے اوس جادو گرنی سوئی کڈھ کے راجہ رسالو نوں پھیر بندہ بنا دتا۔

روسیاں۔ رسیاں

رسیاں دے سپ کرنا۔ ایہ وی کسے کہانی ول اشارہ ہوے گا۔ انج رسیاں توں سپ بناوناتے جادوگری وچ عام کہانی ہے۔ فرعون دے جادوگراں وی حضرت موسی دے سامنے رسیاں دے سپ بنا دتے سن جنہاں نوں حضرت عیسیٰ دا عاصا اژدہا بن کے نگل گیا سی۔

ڈاریو۔ ڈالی، ہری شاخ، نویں پونگری ڈالی۔ پلیٹس نے ایس دا مطلب بنا ہتھے دے چاقو یا تلوار دا پھالا وی لکھیا ہے جیہڑا ایتھے آسکدا ہے۔

راجے بوجھ دے مکھ لگام دے کے: بھوج ریاست جین دا مشہور راجہ سی۔ اوس دی رانی دا ناں بھان متی سی جیس دی چھوٹی بھین گیان متی راجے دے وزیر نال ویاہی ہوئی سی۔ دوہیں بھیناں اک دوجے نوں اپنے مرداں دی رن مریدی دے قصے سناوندیاں سن تے اک دوجی توں اپنے مرداں نوں تھلے لاون دے جتن کردیا سن۔ بھان متی نے ایہہ دعویٰ کیتا جو میں تے راجے تے کاٹھی پائی ہوئی ہے تے جدوں کہویں وکھا دیاں۔ وقت مقرر ہوگیا۔ بھان متی نے راجے نوں فرمائش کیتی کہ میرا دل کردا ہے توں گھوڑا بن تے میں تیرے تے سواری کراں۔ جد بھان متی نے راجے نوں گھوڑا بنایا تے گیان متی نے وی کسے خفیہ تھاں راہیں ویکھ لیا۔

ٹانے ہاریو۔ جادو گرنیاں

کیرو تے پانڈو۔ دو بھرا سن جنہاں دے پتراں وچکار مہا بھارت لڑی گئی سی۔پانڈو راجہ بیماری وچ چھیتی مر گیا سی تے کیرواں دا پیو راجہ دھرت راشٹ اکھوں انھا راجہ بنیا۔ اوس دے سو پتر سن تے پانڈو دے پنج۔کیرو توں مگروں راج گدی تے حق پانڈواں دے وڈھے منڈے دا سی پر راجہ دھرت راشٹ دے وڈھے پتر دریوجن نے ایہہ سب کجھ منن توں انکار کر دتا تے پانڈواں نوں دیس نکالا دوا دتا۔ دیس نکالے دوران ہی پانڈواں وچوں سب توں بہادر پتر ارجن (جیس نال کرشن دے ڈائیلاگ تے گیتا لکھی گئی ہے)نے دھروپتی نوں مقابلے وچ جت کے لیاندا۔ جدوں اوس ویلے اوہ جنگل واسی سن۔ جدوں گھر آکے ارجن نے اپنی ماں نوں کہیا کہ ویکھ میں کیہ لے کے آیاں تے ماں نے بنا ویکھے ہی کہ دتا جوپنجے بھرا ونڈ کے کھا لوو۔ ایس لئی دھروپتی پنجاں بھرواں دی سانجھی بیوی بن گئی۔

صفا۔نتار، ایکتا (اک صف)

گال سٹی۔ برباد کردتی

ذرا گل دے نال۔جدوں پانڈو بن باس توں مڑے تے اوہناں اک محل بنایا جیہدا فرش انج دا سی جو جتھے پانی سی اوتھے سکا دسدا سی تے جتھے سکا سی اوتھے پانی۔ جدوں اوہناں دا وڈھا مخالف دریوجن اپنے چاچے دے پتراں دا محل ویکھ ن آیا تے اوس سکے تھاں تے دھوتی چک لئی تے پانی والی تھاں نہیں چکی۔ پانڈواں دی بیوی دھروپتی اتوں ویکھ رہی سی اوس مہنا ماریا جو انھے دا پتر انھا نہیں تے کیہہ ہووے گا۔ ایس توں دریوجن نوں کاوڑ چڑھ گئی تے پھیر کدی دوہاں دھراں دی صلح نہ ہوئی۔

ہریاریو۔ ہر اک دی یار، بےوفا

راون۔ لنکا داراجہ سی جیس ہندو دیوتا رام دی گھروالی سیتا نوں چک لیا سی۔

لنک۔ لنکا

راون لنک لٹا کے گرد ہویا۔ راون [عورت دے کارن] لنکا دی باشاہی لٹوا کے مٹی ہو گیا

کارن۔ وجہ

ہتیاریو۔ ظلم کرنے والی، ہتیا یعنی قتل

سدھا مطلب۔

تساں عورتاں نے مرداں نوں چھترے بنا دتا تے رسیاں دے سپ بنا دیندیاں ہو۔
راجے بھوج ورگے مہان بندے نوں گھوڑا بنا کے لگام پا لئی ۔ تسیں جادو گرنیاں ہو جیہڑیاں ہر تھاں تے چڑھیاں ہوئیاں ہو۔
تساں کیرواں تے پانڈواں دا ساک یا اکٹھ اک نکی جیہی گل نال برباد کر دتا۔ تسیں ہر اک دیاں یار ہو تے بےوفا ہو۔
تہاڈی ہی وجہ توں لنکا دا راجہ راون بادشاہی لٹوا کے مٹی ہو گیا۔ ایہہ سب کجھ تہاڈے ورگیاں ہتیا کرن والیاں یا قتل کرن والیاں دے ہتھوں ہویا ہے۔

بند ١٨
بھابی آکھدی گنڈیا منڈیا وے، اساں نال کیہہ رکتاں چائیاں نی
الی جیٹھ تے جنہاں دے فتو دیور، ڈب موئیاں اوہ بھرجائیاں نی
گھرو گھری وچاردے لوک سارے، سانوں کیہیاں پھائیاں پایاں نی
ساڈا حسن پسند نہ لیاونا اے، پرنا لیا سیالاں دیاں جائیاں نی


مشکل لفظاں دے معنے

رکتاں۔ شرارتی دلیلاں، گھڑیاں ہوئے بہانے
الی جیٹھ تے فتو دیور۔ جیوں ماجھا گاما ، ایتھے مطلب ہے نکمیتے تھلڑے طبقے دے بندے
وچاردے۔ سوچدے، گلاں گھڑدے ، بناوندے
پھاہیاں ۔ جال
پرنا لیا۔ ویاہ لیا ، پرناونا مصدر توں
جائیاں ۔ جمیاں، سیالاں دیاں جائیاں، سیلاں دیاں جمیاں، مطلب ہیر
بند ١٩
مونہہ برا دسیندڑا بھابئیے نی، سڑے ہوئے پتنگ کیوں ساڑنی ہیں
تیرے گوچرا کم کیہ پیا ساڈا سانوں بولیاں نال کیوں ساڑنی ایں
اُتے چاڑھ کے پوڑیاں کھچ لیندی، کیہے کلا دے محل اسارنی ہیں
اساں نال کیہ معاملہ پیا تینوں ، پر پیکیاں ولوں گوارنی ایں


مشکل لفظاں دے معنے

دسیندڑا۔ دسدا
پتنگ۔ پتگا (جیہڑا شمع تے سڑ مردا ہے)
گوچرا۔ قابل ۔ نال ، تیرے گوچرا۔ تیرے نال
بولیاں ۔ طعنے، مہنے
چاڑھ کے پوڑیاں لاہ لیندی۔ اتے چاڑھ کے تھلیاں پوڑی کھچ لینا۔
کلا۔ آرٹ فن، فریب
اسارنا۔ بناونا، گھڑنا، تعمیر کرنا
معاملہ پینا۔ کسے نال کوئی کم پے جانا یا کسے نال کسے گل توں جھگڑا بن جانا، جیویں زمین وغیرہ توں
پیکیاں۔ ماپیاں
گوارنی۔ جاہل، نکے دماغ دی

شاہ بند ٢٠
سدھا ہوئیکے روٹیاں کھا جٹا، بھواں کاسنوں ایڈیاں چائیاں نی
تیری پنگھٹاں دے اتے پیو پئی، دھماں ترنجناں دے وچ پائیاں نی
گھر بار وسار کے خوار ہوئیاں، جھوکاں پریم دیاں جنھاں نوں لائیاں نی
زلفاں کنڈیاں کالیاں ہونک منگو، جھوکاں ہک تے آن بٹھائیاں نی
وارث شاہ ایہہ جنھاں دے چن دیور، گھول گھتیاں اوہ بھرجائیاں نی

مشکل لفظاں دے معنے
بھواں چانا۔ غصے تے غرور نال تکنا
کاسنوں۔ کیس وجہ توں
پنگھٹاں۔ جتھے کڑیاں پانی بھرن لئی اکٹھیاں ہوندیاں نے
پیو پئی۔ مشہوری ، شہرت
ترنجناں۔ کڑیاں دے اکٹھ، کھیڈن یا چرخہ کتن لئی یا ہور کماں لئی
وسار کے۔ بھل کے
جھوکاں۔ نشہ
ہونک منگو۔
گھول گھتیاں۔ قربان ہو گیاں۔




بند21
اٹھکیلیا اہل دیوانیا وے، تھکاں موڈھیاں دے اتوں سٹنائیں
چیرا بنھ کے بھنڑے وال چوپڑ، وچ ترنجناں پھیریاں گھتنائیں
روٹی کھاندیاں لون جے پوے تھوڑا، چا انگنے دے وچ سٹنائیں
کم کریں ناہیں، ہچھا کھائیں پہنیں، جڑ اپنی آپ توں پٹنا ئیں

مشکل لفظاں دے معنے

اٹھکیلا۔ چنچل ، شوخ، اٹھکیلیاں لین والا
اہل۔ جوانی دا جوش، بہار دی خوشی
اہل دیوانہ۔ جونی دے نشے نال مست
تھکاںموڈھیاں اتوں سٹنا۔ غروریا ہویا ہونا، مطلب موڈھے توں تھک سٹن والا ایہہ نہیں ویکھدا جو اوس دے پچھے کون ہے جیس تے اوہ تھک پے سکدی ہے۔
چیرا۔ جوان منڈیاں دی لال رنگ دی یا دھاریاں والی پگڑی
بھنڑے۔ اک وکھری خوشبو والے،
چوپڑ۔ تر کر کے (تیل نال چوپڑ کے)
بھنڑے وال چوپڑ۔نویں خوشبو والے تیل نال چوپڑے وال
پھیریاں گھتنائیں۔ پھیریاں پاونا ایں۔
اپنی جڑ آپ پٹنا۔ اپنے آپ نوں برباد کرنا

 

بند ٢٢
بھل گئے ہاں وڑے ہاں آن ویہڑے سانوں بخش لے ڈارئیے واسطہ ای
ہتھوں تیریوں دیس میں چھڈ جاساں رکھ گھر ہنسیاریئے واسطہ ای
دینہ رات توں ظلم تے لک بدھا مڑیں روپ سنگھارئیے واسطہ ای
نال حسن دے پھریں گمان لدی سمجھ مست ہنکارئیے واسطہ ای
وارث شاہ نوں مار نہ بھاک بھرئیے انی منس دیے پیارئیے واسطہ ای

مشکل لفظاں دے معنے

ویہڑے۔ آنگن ، صحن، چونترا
ڈارئیے۔ مکار، ڈالی، بنا ہتھے دے چاقو دا پرا، تیز دھار والی
ہتھوں تیریوں۔ تیری وجہ توں
دیس۔ ملک، علاقہ، جمن تھاں
ہنسیارئیے۔ قتل کرن والی، ظالم
دینہ۔ دن
لک بدھا۔ تیار۔ کمر باندھی ہوئی
روپ سنگھارئیے۔ حسن نال مارن والی ۔روپ نال شنگھاری ہوئی وی ہو سکدا ہے
گمان۔ غرور گمان لدھی ۔ غرور نال لدھی ہوئی ، غرور نال بھری ہوئی
مست۔ مستی وچ آئی ہوئی، مستی ہوئی
ہنکارئیے۔ مغرور
بھاگ بھری۔ ایہدا لفظی مطلب تے ہے خوش قسمت، بھاگ والی، نصیباں والی پر پنڈاں وچ عام وسدی رسدی دی زنانی لئی ورتیا جاندا ہے۔ جیویں عام جیہے بندیاں لئی الی، فتو، ماجھا گاما ہے
منس۔ گھر والا۔ خاوند
بند ٢٣
ساڈا حسن پسند نہ لیاوناں ایں جا، ہیر سیال وواہ لیاویں
واہ وننجھلی پریم دی گھت جالی، کائی نڈھی سیالاں دی پھاہ لیاویں
تیں تھے ول ہے رناں ولاونے دا، رانی کوکلاں محل توں لاہ لیاویں
دینہ بوہیوں کڈھنی ملے ناہیں ، راتیں کندھ پچھواڑیوں ڈھاہ لیاویں
وارث شاہ نوں نال لے جائےکے تے جیہڑا داؤ لگے سو ای لا لیاویں

مشکل لفظاں دے معنے
وواہ۔ ویاہ
واہ ونجھلی۔ ونجھلی واہ کے ، ونجھلی وجا کے
گھت جالی، جال وچھا کے
نڈھی۔ جوان عورت
پھاہ۔ پھسا
تیں تھے۔ تیرے کول، تینوں.
ول۔ طریقہ، مہارت
ولانا۔ چکر دینا، پچھے لا لینا، گلاں باتاں نال اپنے پاسے ٹور لینا
رانی کوکلاں۔راجہ سرکپ دی دھی سی جیس نوں راجہ رسالو نے جوئے وچ جتیا سی۔ راجہ رسالو کوکلاں نوں محل وچ چھڈ کے اوہناں تے طوطا تے مینا دا پہرہ لا گیا۔ رانی کوکلاں نے راجہ ہوڈی نال انگ جوڑ لیا، جیہڑا قوس نوں کندھ دے پچھواڑیو کمند سٹ کے لاہ کے لے گیا۔
دینہہ۔ دن
بوہیوں کڈھنا۔ ویاہ کر کے لے جاونا
پچھواڑ۔ گھر دی پچھلی کندھ
بند ٢٤
نڈھی سیالاں دی ویاہ کے لیاوساں میں کرو بولیاں اتے ٹھٹھولیاں نی
بہے گھت پیڑھا وانگ مہریاں دیہوون تساں جہیاں اگے گولیاں نی
مجھو واہ وچ بوڑئیے بھابیاں ہوون تساں جہیاں بڑبولیاں نی
بس کرو بھابی اسیں رج رہے بھر دتیاں جے سانوں جھولیاں نی


مشکل لفظاں دے معنے

بولیاں۔ مہنے، طعنے
ٹھٹھولیاں۔ مذاق ، ٹھٹھہ
پیڑھا۔ کرسی طرحاں دا بہن لئی چوکی، عام لوک پیڑھی تے بہندے نیں تے وڈھے لوک پیڑھے تے
مہریاں۔ سردارنیاں، ملکہ، رانیاں
گولیاں۔ باندی، کنیز ، غلام
مجھو واہ۔ مجھ دا مطلب ہے وچکار جیویں منجدھار، واہ دے معنے ہین ، وگنا (پانی دا دا کسے وی شے دا چلنا)۔ مجھو واہ، دا مطلب ہے وگدے پانی دے عین وچکار
بوڑئیے۔ ڈھوئیے
بڑبولیاں۔ وڈا بول بولن والیاں، جیوں اردو وچ ہے ''بڑ مارنا'' ۔ شاید بڑھک وی ایس توں ہی نکلیا ہے تے پھڑ مارنا دا اصل وی بڑ مارنا ہی ہووے گی۔ ایتھے مطلب ہے بھری محفل وچ گلاں دسن والی
رج رہے۔ رج گئے ، انگریزی وچ ایس لئی عین ٹھکواں اظہار ہے Fed-up، مطلب ہن اسیں تہاڈے توں نکو نک آگئے
بند ٢٥
کیہا بھڑ مچایوئی لچیا وے، متھا ڈاہیوای سوکناں ونگ کیہا
جا سجرا کم گوا ناہیں، ہو جاسیا جوبنا پھیر بیہا
رانجھے کھا غصہ سر دھول ماری، کیہی چنبڑی ان نوں وانگ لیہا
تسیں دیس رکھو اسیں چھڈ چلے ، لاہ جھگڑا بھابییے گل ایہا
ہتھ پکڑ کے جتیاں مار بکل ، رانجھا ہو ٹریا وارث شاہ جیہا

مشکل لفظاں دے معنے
بھیڑ مچانا۔ ٹکر مارنا، ٹکراں دا مقابلہ کرنا یا کروانا
لچیا۔ بدمعاش، بے شرم، آوارہ
متھا ڈاہنا یا متھا لانا۔ مقابلہ کرنا، آمنے سامنے ہونا
سوکن۔ خاوند دی دوجی بیوی
سجرا۔ تازہ
ہو جاسیا۔ ہو جاوے گا
جوبنا۔ جوانی
بیہا۔ باسی
دھول مارنا۔ بانہہ نال کسے دے سر نوں پچھوں مارنا، دھکا دینا
لیہا۔ اُن یا ریشم دے کپڑے نوں کھاون والا کیڑا
چنبڑی ان نوں جویں لیہا۔ جیویں اُن (دے کپڑے نوں ) نوں لیہ لگ جاندی ہے، کیڑا چمبڑ جاندا ہے۔ ایہہ کیڑا ہولی ہولی وچوں وچ کپڑے نوں کھا جاندا ہے
دیس۔ ملک، تھاں
پکڑ کے جتیاں۔ پرانے ویلیاں وچ سگوں کجھ دھاکے پہلاں تائیں پنڈاں دے لوک جتیاں ہتھ وچ یا کچھ وچ رکھ کے پینڈا کردے سن۔ ایہہ ایس لئی جو جتی گھس نہ جاوے ۔ اوہ جتی نوں بہت اوکھے ویلے یا پروہن چاری کرن والیاں دے پنڈ یا گھر دے لاگے جاکے جتیاں پاوندے سن۔
26
خبر بھائیاں نوں لوکاں جا دتی، دھیدو رس ہزاریوں چلیاجے
ہل واہنا اوس توں ہوئے ناہیں، مار بولیاں بھابیاں سلیاجے
پکڑ راہ ٹریا، ہنجو نین عوون، جویں ندی دا نیر اچلیاجے
اگے ویر دے واسطے بھائیاں نے ادھواٹیوں راہ جا ملیاجے


مشکل لفظاں دے معنے

بولیاں ۔ مہنے
سلیا۔ چھیک یا سوراخ کر دینا۔تیر دا آر پار لنگھ جانا
نیر۔ پانی، ندی دا نیر، ندی دا پانی
اچھلیا۔بھری ہوئی کسے شے چوں ڈھل کے باہر ڈگنا
ویر۔ بھرا
ادھواٹیوں۔ ادھے رستے وچوں
راہ ملنا۔ راہ روک لینا
بند ٢٧
روح چھڈ قلبوت جیوں وداع ہوندا، تویں ایہ درویش سدھاریا ای
ان پانی ہزارے دا قسم کرکے قصد جھنگ سیال چتاریا ای
کیتا رزق تے آب اداس رانجھا چلو چل ہی جیو پکاریا ای
کچھے ونجھلی مار کے رواں ہویا وارث وطن تے دیس وساریا ای

مشکل لفظاں دے معنے
درویش۔ فارسی تے پرانی فارسی دا اکھر اے پہلوی ماخذ وی ہو سکدا اے ۔ سنسکرت نال وی ایس اکھر دا جوڑ اے۔ درویش جیہڑا کجھ وی نہ ہوئے جس دا کوئی دعوای نہ ہوئے کوئی claim کوئی سماجی رُتبہ نہ ہوے جیہڑا آپ کجھ نہیں ۔ در توں باہر واس اے ' در واس۔ جیہڑا صدا لاوندا اے ۔ منگ کے کھاونا۔ خانقائی رہتل وچ درویش دی قدر ودھی۔ مڑ جیہڑے selfless ہو گے اوہناں غریبی اپنا لئ۔
قلبوت۔ ڈھانچہ
رُوح قلبوُت۔ بندے دی ونڈ body and mind وچ کر دتی۔ڈیکارٹ نے ایس نوں ہور ودھایا تے اصلوں ایہہ ونڈ اوہدوں واپری جد نجی مالکی آئی اک کم کرن آلے تے اک کھان آلے سن۔
وداع۔ چھڈ جانا،
سدھاریا۔ چلا گیا، ٹر پیا
ان۔ اناج۔ کھانا، ان پانی۔ کھانا پینا
قسم کر کے۔ اپنے آپ تے حرام کرکے، مطلب قسم کھالئی جو ہن ایتھوں دا دانا پانی نہیں کھانا
قصد۔ ارادہ ، نیت
چتاریا۔ تصور بنا لیا،
رزق۔ کھاون پیون
آب۔ پانی
اداس۔ رنج کرنا، بے تعلق ہو جانا
کچھے۔ بغل
رواں ۔ روانہ، چلاواں
وطن ۔ وطن۔ technical اکھر اے ۔ کسے علاقے دا ڈومی سائل۔ رانجھا ذات دا متوطن موضہ ہزارہ۔ منصب دار
راوں ہویا ۔ جاری ہونا ۔ to be in motiom , on the move
دیس۔ آبادی دی تھاں
وسارنا۔ بھلا دینا
بند ٢٨
آکھ رانجھیا بھاء کیہ بنی تیرے، دیس اپنا چھڈ سدھار ناہیں
ویرا امبڑی جایا جا ناہیں، سانوں نال فراق دے مار ناہیں
ایہہ باندیاں تے اسیں ویر تیرے، کوئی ہور وچار وچار ناہیں
بخش ایہہ گناہ توں بھابیاں نوں، کون جمیا جو گناہگار ناہیں
بھائیاں باجھ نہ مجلساں سوہندیاں نی، اتے بھائیاں باجھ بہار ناہیں
بھائی مرن تے پوندیاں بھج بانہاں بناں بھائیاں پر ہے پروار ناہیں
لکھ اوٹ ہے کول وسیندیاں دی، بھائیاں گیاں جیڈی کوئی ہار ناہیں
بھائی ڈھاوندے بھائی اساردے نیں، بھائیاں باجھ بانہاں بیلی یار ناہیں

مشکل لفظاں دے معنے
بھائ۔ بھاگ، قسمت
سدھارنا۔ ٹر جانا
ویرا۔ بھراوا
امبڑی۔ ماں، امبڑی جایا، ساڈی ماں دیا جمیا
باندیاں۔ غلام
وچار۔ چنتا، پریشانی، خیال
باجھ۔ بغیر
سوہندیاں۔ سوہنیاں لگدیاں
بھج۔ ٹٹ
بانہاں۔ بازو
بناں ۔ بغیر
پرہے، پرہیا۔ پنچائیت
پروار۔ ٹبر، خاندان
اوٹ۔ پناہ، پردہ
وسیندیاں۔ وسدیاں
ڈھاوندے۔ توڑدے، بھندے
اساردے۔ بناوندے، تعمیر کردے
بند ٢٩
رانجھے آکھیا اٹھیا رزق میرا، میتھوں بھائیو تسیں کیہ منگدے ہو
سانبھ لیا ہے باپ دا ملکھ (ملک) سارا، تسیں ساک نہ سین نہ انگ دے ہو
وس لگجے تاں منصور واہنگوں مینوں چاء سولی اتے ٹنگدے ہو
وچوں خوشی ہو اساں دے نکلنے تے، مونہوں آکھدے گل کیوں سنگدے ہو

مشکل لفظاں دے معنے
ملکھ۔ ملکیت، جائیداد
ساک۔ قریبی رشتے دار
سین۔ کڑی یا منڈے دے ویاہ دے ناطے بنن والے رشتے دار
انگ۔ یار بیلی
لگجے۔ لگے جے
وس لگجے۔ جے وس لگے تے
منصور۔ حسین بن منصور حلاج البیضاوی فارس دے شہر بیضا جمے۔ عمر دا پہلا حصہ عراق دے شہر وسط وچ لنگھایا۔ مشہور صوفی جنید بغدادی دے مرید ہو گئے۔ ہمہ اوست (سب کجھ اوہ ہے) دے منن والے سن تے نعرہ ماردے سن اناالحق (میں خدا ہاں) ۔ ٩٠٩ وچ ابن داؤد دالاصفہانی دے فتوی پاروں پہلی واری پھڑے گئے۔ پھیر دوجی واری پھڑے گئے تے اٹھ سال قید وچ رہے۔ اٹھ سال بعد سولی تے چاڑھے گئے۔ مولانا رومی تے عطار ورگے وڈھے شاعر وچاروان اوہناں نوں حق دی خاطر شہید ہوون والے دا رتبہ دیندے ہین۔منصور حلاج ہوراں اپنے فلسفے تے سنتالی کتاباں لکھیاں ہین۔ اہناں وچوں کتاب الاصول و الفرع، کتاب ہو ہو، کتاب علم البقاء و الفنائ، کتاب العدل والتوحید
ٹنگدے۔ لٹکاوندے
سنگدے۔ شرماوندے
بند٣٠
بھرجائیاں آکھیا رانجھیا وے اسیں باندیاں تیریاں ہنیاں ہاں
ناؤں لینا ہیں جدوں توں جاونے دا اسیں ہنجھرو رت دے رنیاں ہاں
جان مال قربان ہے تدھ اتوں اتے آپ بھی چوکھنے ہنیاں ہاں
سانوں صبر قرار نہ آوندا ہے جس ویلڑے تیتھوں وچھنیاں ہاں

مشکل لفظاں دے معنے
باندیاں۔ غلام
ہنجھرو۔ ہنجو، اتھرو، آنسو
رنیاں۔ رونیاں
چوکھنے۔ چار کھن یا چار حصے ہو جانا، قربان ہو جانا
وچھنیاں ۔ وچھڑیاں

بند ٣١
بھابی رزق اداس جاں ہو ٹریاں، ہن کاس نوں گھیڑ کے ٹھگدیاں ہو
پہلے ساڑ کے جیو نمانڑے دا، پچھوں بھلیاں لاونے لگدیاں ہو
بھائی ساک سن سو تسیں وکھ کیتے، تسیں ساک کیہ ساڈیاں لگدیاں ہو
اسیں کجڑے روپ کروپ والے تسیں جوبنے دیاں نئیں وگدیاں ہو
اساں آب تے طعام حرام کیتا تسیں ٹھگنیاں سارڑے جگ دیاں ہو
وارث شاہ اکلڑے کیہ کرنا، تسیں ست اکٹھیاں وگدیاں ہو

مشکل لفظاں دے معنے
رزق اداس ہونا۔ دانی پانی اٹھ جانا، دانا پانی ترک کر دینا
نمانڑے۔ نمانا، جیس دا کوئی مان نہ ہووے، یا جیس دا کسے شے تے وی مان نہ ہووے
بھلیاں لاونا۔ غلطیاں ٹھیک کرنا، معافی منگنا، بچیاں دی لکھت دیاں غلطیاں ٹھیک کرن نوں نوں بھلیاں لاونا کہندے ہیں۔ مطلب اوہ گل نوں ٹھیک کرنا جیہڑی بھل، یا غلطی ہو گئی ہووے
کجڑے۔ کجا، پانی لئی نکا جیہا گھڑا
روپ۔ حسن
کروپ۔ بد صورتی
نئیں۔ ندیاں
بند ٣٢
واہ لا رہے بھائی بھابیاں بھی، رانجھا اٹھ ہزاریوں دھایا اے
بھکھ ننگ نوں جھاک کے پندھ کرکے راتیں وچ مسیت دے چھایا اے
ہتھ ونجھلی پکڑ کے رات ادھی رانجھے مزا بھی خوب بنایا اے
رن مرد نہ پنڈ وچ رہیا کوئی سبھا گرد مسیت دے آیا اے
وارث شاہ میاں پنڈ جھگڑیاں دی پچھوں ملاں مسیت دا آیا ہے


مشکل لفظاں دے معنے

واہ۔ جتن، کوشش
دھایا۔ زور نال اگے ودھنا
جھاک۔ جھل کے، سہہ کے، برداشت کر کے
پندھ۔ سفر
چھانا۔واس کرنا، ٹکا کرنا، کسے تھاں نوں رہن لئی چننا (شاید چھاونی وی ایس توں ہی نکلیا ہے)۔
سبھا۔ سارے
بند ٣٣
مسجد بیت العتیق آہی خانہ کعبیوں ڈول اتاریا نیں
گویا اْقصی دے نال دی بھین دوئی شاید صندلی نور اساریا نیں
پڑھن فاضل درس درویش مفتی خوب کڈھ الحان پرکاریا نیں
تعلیل میزان تے صرف بہائی صرف میر بھی یاد پکاریا نیں
قاضی قطب تے کنز انواع باراں مسعودیاں جلد سواریا نیں
خانی نال مجموعہ سلطانیاں دے اتے حیرت الفقہ نواریا نیں
فتاوی برہنہ منظوم شاہاں نال زبدیاں حفظ قراریا نیں
معارج النبوت خلاصیاں توں روضہ نال اخلاص پساریا نیں
زرداریاں دے نال شرح ملا زنجانیاں نحو نتاریا نیں
کرن حفظ قرآن تفسیر دوراں، غیر شرح نوں دریاں ماریا نیں

مشکل لفظاں دے معنے
ڈول۔ ڈیزائن، نقشہ
اقصی۔ بیت المقدس دی اک مسیت جیس دا ذکر قرآن وچ معراج شریف دے سلسلے وچ آیا ہے۔ سب توں پہلاں حضرت سلیمان نے ایتھے اک عبادت دی تھاں بنائی سی جیہڑی بنی اسرائیل دے نبیاں دا قبلہ سی۔
دوئی۔ دوجی
صندلی۔ عمارت دے بناون وچ ورتیا جاون والا اُچا سٹول
اسارنا۔ بنانا
پرکاریا۔ قسم، دو شیواں یاں لفظاں وچ فرق کرنا جیویں قاری ک تے ق وچ کردا ہے۔
سواریا۔ سودھیا۔ غلطیاں توں پاک کرنا
نوارنا۔ اک دوجی کتاب دے حوالے دوہاں نوں سہارا دینا، غلطیاں کڈھنا، کسے کتاب وچوں وادھو گھاٹو مواد کڈھنا
قراریا۔ قرات دے نال
پساریا۔کھول کے بیان کرنا
نتاریا۔ شفاف کیتا

 

بند٣٤
اک نظم دے درس ہرکرن پڑھدے نام حق اتے خالق باریاں نیں
گلستان، بوستاں نال بہار دانش طوطی نامہ تے رازق باریاں نیں
منشات نصاب تے ابو الفضلاں شاہنامیوں واحد باریاں نیں
قران السعدین دیوان حافظ شیریں خسرواں لِکھ سواریاں نیں

نوٹ۔ ایس بند وچ وارث شاہ ہوریں اوہناں درسی کتاباں دا ذکر کردے ہین جیہڑیاں اوس ویلے پڑھایاں جاندیاں سن یا جیہڑیاں اوہناں نوں آپ پڑھنیاں پیاں ہوون گیاں
ایس بند وچ دتیاں فارسی درسی کتاباں

انشائے ہرکرن۔ لکھاری منشی ہرکرن داس کمبوہ ملتانی میر منشی اعتبار خان گورنر اکبرآباد
نامِ حق۔ فقہ دے مسئلیاں دی نظم وچ کتاب مشرف بخاری ١٢٩٤ وچ لکھی گئی
خالق باریاں۔ امیر خسرو دہلوی دی نظم وچ لغت فارسی عربی ہندی تے لفظ دیندی ہے
گلستان۔ شیخ سعدی دیاں نصیحتاں والیاں کہانیاں (فارسی نظم تے نثر) بوستان۔ شیخ سعدی دی نظم وچ حکائتاں
بہار دانش۔ عورتاں دے چلتر باے فارسی وچ کہانیاں لکھاری شیخ عنایت اللہ لاہوری
طوطی نامہ۔ فارسی کہانیاں دا پراگا لکھاری ابوالفضل، اکبر دا نورتن
رازق باری۔ فارسی دی نظم وچ لغت
منشات برہمن ۔ شاہجہان تے اوہدے درباری امیراں دے خط پتراں دا پراگا ہے جیہڑا پنڈت چندر بھان لاہوری نے اکٹھا کیتا
نصاب یا نصاب الصبیان۔ عربی فاری فرہنگ
انشائے ابوالفضل۔ فارسی دی نثر لکھاری ابوالفضل اکبری نورتن
شاہ نامہ۔ نظم وچ لکھی تاریخ جیہڑی فردوسی نے محومد غزنوی دی فرمائش تے لکھی
واحد باری۔ فارسی توں ہندی لغت
قران السعدین۔ امیر خسرو دی نظم وچ خاندان کیقباد دی تاریخ ہے
دیوان حافظ۔ غزلاں، فارسی ادب وچ منی پرمنی کتاب شمسالدین محمد حافظ شیرازی
شیریں خسرواں۔ مثنوی دے انگ وچ لکھیا عشقیہ قصہ، لکھاری مولانا محمد الیاس گنجوی
بند ٣٥
قلم دان دفتین دوات پٹی نانوے ایملی ویکھدے لڑکیاں دے
لکھن نال مسودے سیاق خسرے سیاہے اوارجے لکھدے ورقیاں دے
اک بھل کے عین دا غین واچن ملاں جند کڈھے نال کڑکیاں دے
اک آوندے شوق جزدان لے کے وچ مکتباں دے وچ تڑکیاں دے

مشکل لفظاں دے معنے

دفتن۔ فائل فولڈر طرحاں دو گتیاں دا بنیا ہویا
پٹی۔مڈھلی تختی، جیویں ا ب پ ت یا A B C D
نانویں ۔ نامے، اقرار نامے (دستاویزی لکھتاں دی سکھائی ول اشارہ ہے)
ایملی۔ فصل دا لگان جیہڑا پیداوار دی شکل وچ لیا جاندا ہے
مسودے۔ لکھتاں
سیاق۔ گنتی، ہندسے
خسرے۔بھوئیں دا ریکارڈ رکھن والے
سیاہے۔ بہیاں کھاتے، جنہاں وچ لین دین دا حساب رکھیا جاندا سی، اکاؤنٹینٹ نوں سیاہا نویس کہیا جاندا سی
اوارجے۔ روز نامچے، ڈائری، دن دی آمدن خرچ دا اندراج، سی آئی ڈی رپورٹر نوں محرر اوارجہ کہندے سن
واچنا۔ پڑھنا، ویکھنا
جزدان۔ بستہ
تڑکیاں۔ سویرے سویرے

نوٹ۔ ایس بند وچ وارث شاہ مدرسیاں وچ پڑھائے جان والے اوہناں مضموناں دا ذکر کر رہیا جیہڑے اوس ویلے دے کورس وچ شامل ہوندے سن ۔ سو مطلب مدرسیاں وچ حکومتی بندوبستاں لئی کامے تیار کیتے جاندے سن۔

بند ٣٦
ملاں آکھیا چــونیاں ویکھدیاں ای غیر شرح توں کون ہیں دور ہو اوئے
ایتھے لچیاں دی کائی جا ناہیں پٹے دور کر حق منظور ہو اوئے
اناالحق کہا نہ کِبر کر کے اوڑک مریں گا وانگ منصور اوئے
وارث شاہ نہ ہنگ دی باس چھپدی بھانویں رسمسی وچ کافور ہووے


مشکل لفظاں دے معنے

چونیاں۔ لمے پٹے جیہڑے ساہمنیوں جوگیاں وانگ لٹکدے نیں تے پچھوں کنگھی کیتی گردن نوں ڈھک لینے نیں۔ ایہہ عام طور تے تھلڑے میل تے عام کامے لوکاں دے والاں دا ڈھنگ ہوندا سی۔
پٹے۔ لمے وال
اناالحق۔میں رب ہاں
کبر۔ غرور
اوڑک۔اخیر، انت تے
منصور۔ منصور حلاج جیس نوں انالحق کہن تے پھاہے لا دتا گیا سی
ہنگ۔ اک کھاون وچ پین والا مصالحہ، جڑ، جیس دی بو بڑی ہوندی ہے
باس۔ چنگی یا بھیڑی بو
رسمسی ۔چنگی طرحاں بھجی ہوئی
کافور ۔ خوشبو والا سفوف،
بند ٣٧
داڑھی شیخ دی عمل شیطان والے، کیہا رانیو جاندیاں راہیاں نوں
اگے کڈھ قرآن تے بہیں ممبر کیہا اڈیو مکر دیاں پھاہیاں نوں
ایس پلیت تے پاک دا کرو واقف اسیں جانیے شرع گواہیاں نوں
جیہڑے تھاؤں ناپاک دے وچ وڑیوں شکر رب دیاں بے پرواہیاں نوں
وارث شاہ وچ حجریاں فعل کردے ملاں جوترے لاوندے واہیاں نوں


مشکل لفظاں دے معنے
شیخ۔ علم ، وڈھا بزرگ پیر
شیطان۔ خدا دا فرشتہ جیس اوس توں نابری کیتی سی تے ہن اوس دا کم لوکاں نوں پٹھے راہ تے پاونا ہے
راننا۔ پیراں تھلے مدھنا، جنسی فعل لئی ڈاہ لینا
قرآن۔ مسلماناں دی سب توں وڈھی الہامی کتاب
ممبر۔ لکڑی دا چبوترا جیس تے چڑھ کے مولوی تقریر کردے ہین
پھاہی اڈنا۔ جال وچھاونا
پلیت۔ گندہ
پاک۔ صاف
شرع۔ مسلماناں دی زندگی گذارن لئی قاعدے، شرع گواہیاں۔ شرع وچوں ثبوت
حجرے۔ ملانے دے مسیتاں نال رہن لئی بنے ہوئے کمرے
فعل کردے۔ جنسی کردے
جوترہ۔ اک ویلے لئی متھیا ہویا ہل واہن داتھاں
واہیاں۔ انج تے ایہدا لفظی مطلب ہے جیہڑی زمین وچ ہل چلیا ہووے پر ایہہ بیجے ہوئے کھیتاں یا پیلیاں لئی ورتیا جاندا ہے۔ جیویں زراعت نوں واہی بیجی کیہا جاندا ہے۔
بند ٣٨
گھر رد دے مسجداں ہندیاں نیں ایتھے غیر شرع ناہیں واڑیئے اوئے
کتا اتے فقیر پلیت ہووے نال دریاں بنھ کے ماریئے اوئے
تارک ہو صلوۃ دا پٹے رکھے لباں والیاں مار پچھاڑیئے اوئے
نیواں کپڑا ہووے تاں پاڑ سٹیئے لباں ہون دراز تاں ساڑیئے اوئے
جیہڑا فقہ اصول دا نہیں واقف اوہنوں چا سولی اتے چاڑیئے اوئے
وارث شاہ خدا دیاں دشمناں نوں دوروں کتیاں وانگ دھرکاریئے اوئے

مشکل لفظاں دے معنے
غیرشرع۔ شرع نوں نہ منن والا، شرع دا مطلب ہے اسلام دا کوڈ آف کنڈکٹ
تارک۔ چھڈ دینا
صلوۃ۔ نماز
پٹے۔ لمے وال
لباں۔ مچھاں
مار پچھاڑیئے۔ مار کے پچھاں سٹ دیئے
دراز۔ لما، لمیاں
فقہ۔ اسلام دی حیاتی دی روز بروز دے ڈھنگ بارے اصول، انج تے چار مشہور فقہاں ہیں (حنفی، حنبلی، شافعی ، ملکی) پر پاک ہند وچ حنفی فقہ دے منن والے بہتے ہین۔ وارث شاہ دے دسے پچھلے بنداں دے مدرسے وچ حنفی فقہ دیاں ہی کتاباں پڑھایا ں جا رہیا سن۔
اصول۔ قانون
دھرکاریئے یا درکاریئے۔ پھٹکار پاونا
بند ٣٩
سانوں دس نماز ہے کاس دی جی کاس نال بناء کے ساریا نیں
کن نک نماز دے ہین کِتنے، متھے کنہاں دے دھروں ایہہ ماریا نیں
لمبے قد چوڑی کِس ہان ہوندی کس چیز دے نال سواریا نیں
وارث کلیاں کتنیاں اُس دیاں نیں جِن نال ایہہ بنھ اتاریا نیں

مشکل لفظاں دے معنے
کاس۔ کس شے دی
ساریا۔ بنایا
نماز دے کن نک۔ امام غزالی دی کتاب اسلام وچ نماز دے کن نک دا ذکر ہے۔مطلب نماز وچ کیہہ ذکر تے تسبیح پڑھی جانی چاہیدی ہے۔
متھے مارنا۔ کسے نوں غصے نال کوئی شے دینی، یا کسے تے زبردستی کوئی شے دے دینی
دھروں۔ ازل توں، آد توں
ہان۔ ایس دا مطلب عمر وی ہو سکدا ہے (ہان دے منڈے جیویں) ۔ ایس دا مطلب تھاں (جے ہان ستھان توں وگڑیا ہے تے)، جگہ، مقام وی ہو سکدا ہے۔
کلیاں۔ اوہ کلے جنہاں نال ملاح اپنی بیڑی نوں بنھدے ہین۔
بند ٤٠
اسا ں فقہ اصول نوں صحیح کیتا غیر شرع مردُود نُوں مارنے ہاں
اساں دسنے کم عبادتاں دے پُل صراط توں پار اتارنے ہاں
فرض سُنتاں واجباں نفل وِتراں نال جائزاں سچ نتارنے ہاں
وارث شاہ جماعت دے تارکاں نوں تازیانیاں دُریاں مارنے ہاں

مشکل لفظاں دے معنے

فقہ۔ مسلماناں دے روز دے کار ویہار بارے ہدائتاں
مردود۔ رد کیتا ہویا
عبادتاں۔ پوجا، بندگی، کہے وچ رہنا
پل صراط۔ صراط دا مطلب ہے رستہ، اسلام وچ ایہہ ہے جو اک دن قیامت دا ہووے گا جیس دن رب سب دیاں نیکیاں بدیاں دا حساب لوے گا۔ اوس دن ہر اک نوں اک پل توں لنگھنا پوے گا جیہڑا دھاگے نالوں وی بریک ہے تے تلوار دی دھار نالوں گھٹ سوڑا۔ اوس توں اوہو لنگھن گے جیہڑے نیک ہین، باقی سب دوزخ وچ ڈگ پین گے۔
فرض۔ نماز دا اوہ حصہ جیہڑا لازم ہے، جیہڑا اللہ ولوں حکم آیا ہے۔
سنتاں۔ نماز دا اوہ حصہ جو اسلام دے پیغمبر محمد رسول اللہؐ فرض دے نال پڑھدے سن۔
واجباں۔ لازمی۔ اسلام دا اوہ کم جیہڑا کرنا ہر اک لئی لازم ہے تے جیس توں بنا مذہب دی مانتا پوری نہیں ہوندی۔
نفل۔ اوہ نماز جیہڑی اپنے ولوں اللہ لئی پڑھی جاندی ہے۔ فرض تے سنت اسلام دیاں پنج نمازاں ویلے ہوندے ہین پر نفل کسے ویلے وی پڑھے جا سکدے ہین۔
وِتر۔ رات ویلے عشاء دی نماز نال تن رکاتاں پڑھیاں جاندیاں ہین۔ وِتر دا مطلب اکلا وی ہے۔ شاید عشاء دی نماز دے ایس حصے نوں وِتر ایس لئی کہیا گیا ہے جو ایہہ ہور کسے نماز نال نہیں پڑھی جاندی۔ اک رکات دا مطلب ہے اک واری کھڑا ہوکے پھیر سجدے وچ جانا۔
جائزاں۔ ماپ کے
تارکاں۔ تارک دا مطلب جو کسے کم نوں چھڈ گیا ہووے
تازیانیاں۔ کوڑے، ہنٹر
دریاں۔ کوڑے

 

بند ٤١
باس حلویاں دی خبر مردیاں دی ، نال دعائیں دے جیوندے مار دے ہو
انھے کوڑھیاں لولیاں وانگ بیٹھے قرعہ مرن جمان دا مار دے ہو
شرع چا سرپوش بنایا جے ، روادار وڈھے گنہگار دے ہو
وارث شاہ مسافراں آئیاں نوں چلو چل ہی پئے پکار دے ہو

مشکل لفظاں دے معنے

قرعہ مارنا۔ دانہ سٹ کے پرچی کڈھ کے کسے دی واری دا دسنا، جیویں سکہ سٹ کے واری متھی جاندی ہے۔
جمان۔ ایس دا مطلب موت یا موت دا فرشتہ (جم دوت) وی ہو سکدا ہے تے ایتھے ایس دا مطلب پیدا ہونا وی کڈھیا جا سکدا ہے۔
سرپوش۔ سر نوں ڈھکن والا کپڑا پر سرپوش عام طورتے کھانے نوں اتوں ڈھکن والے کپڑے نوں کہیا جاندا ہے
روادار۔ حق دار
بند٤٢
ملاں آکھیا نامعقول جٹا فرض کج کے رات گذار جائیں
فجر ہندی تھوں اگے ہی اُٹھ اِیتھوں سر کج کے مسجدوں نکل جائیں
گھر رب دے نال نہ بنھ جھیڑا از غیب دیاں ح' جتاں نہ اٹھائیں
وارث شاہ خدا دے خانیاں نوں ایہہ ملاں بھی چمبڑے ہین بلائیں

مشکل لفظاں دے معنے

نامعقول۔ عقلوں وانجیا
فرض کجنا۔اسلامی شرع مطابق جسم دے کجھ انگاں نوں ڈھنا ضروری ہے۔ مرد لئی دھنی توں تھلے والے حصے نوں ڈھکنا لازم ہے۔اصل وچ مرد لئی اپنے جنسی حصیاں نوں ڈھکنا ہے کیوں جو لتاں ننگیاں وی ہو سکدیاں ہین۔
فجر۔ سویر
جھیڑا۔ جھگڑا
از غیب دیاں حجتاں۔ اوہ دلیلاں دینا جیہڑیاں اجے تیکر کسے نہ دتیاں ہوون۔ نویاں منوں گھڑیاں دلیلاں یا ترک (منطق)
بند ٤٣
چڑی چوہکدی نال جاں ٹرے پاہندی پیاں ددھ دے وچ مدھانیاں نیں
اٹھ غسل دے واسطے جان دوڑے سیجاں رات نوں جنہاں نے مانیاں نیں
رانجھے کوچ کیتا آیا ندی اتے ساتھ لدیا پار مہانیاں نے
وارث شاہ میاں لُڈن وڈھی کپن کُپا شہد دا لدیا بانیاں نے

مشکل لفظاں دے معنے

چڑی چوہکدی۔ جد چڑی چہکن لگی
پاہندی۔ راہی، مسافر
غسل۔ نہاون
سیجاں۔ پلنگ
ماننا۔ سواد لینا
سیجاں ماننا۔ جنسی سواد لینا
کوچ کرنا۔ کسے تھاں توں ٹر پینا
مہانیاں۔ بیڑی یا کشتی چلاون والے ملاح
وڈھی کپن۔ رشوت لین والا
کپا۔ کنستر، وڈھا بھانڈا
بند ٤٤
رانجھے آکھیا پار لنگھا ابّا میکوں چاڑھ لے رب دے واسطے تے
اسیں رب کیہ جاندے بھین پاڑا بیڑا ٹھیلدے لب دے واسطے تے
اساں رزق کماونا نال حیلے بیڑے کھچدے ڈب دے واسطے تے
ہتھ جوڑ کے منتاں کرے رانجھا ترلا کراں میں جھب دے واسطے تے
رُس آیا ہاں نال بھائیاں دے جھٹ کراں سبب دے واسطے تے

مشکل لفظاں دے معنے

ابّا۔ پیو، وڈھا
میکوں۔ مینوں
ٹھیلدے۔ چلاوندے، دھکدے
لب۔ منافع، لابھ، لالچ
حیلے۔ بہانے، واسطے نال
ڈب۔ دھوتی دی لک دوالے مروڑی نوں جیب دے طور وی ورتیا جاندا ہے، شریف صابر ہوراں ایہدا مطلب خوراک نال بنن والی جثے دی طاقت لکھیا ہے۔ پر جیس پچھوکڑ وچ گل ہو رہی ہے اوس وچ ڈب دھوتی دی مروڑی نال بنی جیب ہے ۔ ایہہ جیب لکی ہوئی وی رہندی ہے۔
جھب۔ چھیتی
بند ٤٥
پیسہ کھول کے ہتھ جے دھریں میرے گودی چاء کے پار اتارنا ہاں
اتے ڈھیکیا مفت جے کن کھائیں چا بیڑیوں زمین تے مارنا ہاں
جیہڑا کپڑا دے تے نقد مینوں سبھو اوس دے کم سوارنا ہاں
زوراوری جو آن کے چڑھے بیڑے ادھواٹرے ڈوب کے مارنا ہاں
ڈوماں اتے فقیراں تے مفت خوراں دوروں کتیاں وانگ دِھرکارنا ہاں
وارث شاہ جہیاں پیر زادیاں نوں مڈھوں بیڑی دے وچ نہ واڑنا ہاں

مشکل لفظاں دے معنے

ڈھیکیا۔ بدھو، احمق
ادھواٹڑے۔ ادھے رستے وچ
ڈوماں۔ گاون وجان والیاں
دِھرکارناں۔ نفرت نال دور ہٹا دینا
مڈھوں۔ ہر گز، بالکل
بند ٤٦
رانجھا منتاں کر کے تھک رہیا انت ہو کندھی پرہاں جا بیٹھا
چھڈ اگ بیگانڑی ہو گوشے پریم ڈھانڈری وکھ جگا بیٹھا
گاوے سد فراق دے نال رووے اتے ونجھلی سبد وجا بیٹھا
جوکوئی آدمی تریمتاں مرد ہیسن پتن چھڈ سب اوس تے جا بیٹھا
رناں لڈن جھبیل دیاں بھرن مٹھیں پیر دوہاندے ہِک ٹکا بیٹھا
غصہ کھاء کے لئے جھبیل جھیاں، اتے دوہاں نوں ہاک بلا بیٹھا
پنڈا باہوڑی جٹ لیجاگ رناں کیہا شغل ہے آن جگا بیٹھا
وارث شاہ ایس موہیاں مرد رناں ناہیں جاندے کون بلا بیٹھا

مشکل لفظاں دے معنے
انت۔ اخیر
کندھی۔ دریا دا کنڈھا
بیگانڑی۔ بیگانی، دوجے دی
ڈھانڈری۔ ککھاں کانیاں دی نکی جیہی دھونی
سد۔ اچی آواز وچ گایا درد بھرا گیت
فراق۔ جدائی
سبد۔ہر راگ دیاں سراں سب ہوندیاں نیں۔
ونجھلی سبد۔ ونجھلی دیاں متھیاں سراں
تریمتاں۔ عورتاں
تے یا تھے۔ کول، نزدیک
جھبیل۔ لڈن ملاح دی ذات
مٹھیاں بھرنا۔ مٹھی چاپی کرنا تاں جو تھکاوٹ لتھ جاوے
ہک ۔ سینہ
جھئیاں۔غصے دے دورے پینے
ہاک۔ اچی آواز وچ بلانا
پنڈا۔ پنڈ والیو
باہوڑی۔ پہنچیو، آئیو (اوکھے ویلے دی پکار)
لیجاگ۔ لے جائے گا
موہیاں۔ کسے دا دل لٹ لینا،
بند ٤٧
لڈن کرے وسواس جیوں آدمی نوں یارو وسوسہ آن شیطان کیتا
ویکھ شور فساد جھبیل سندا مئیں رانجھے نے جیو حیران کیتا
بنھ سرے تے واہل تیار ہویا ترت ٹھلنے دا سمیان کیتا
رناں لڈن دیاں ویکھ کے رحم کیتا جو کجھ نبی نے نال مہمان کیتا
ایہو جیہے جی آدمی ہتھ آون جان مال پوار قربان کیتا
آؤ کریں ہیں ایس دی منت زاری وارث کاستھوں دل پریشان کیتا

مشکل لفظاں دے معنے
وسوسہ۔ فکر، شک
جھبیل۔ لڈن ملاح دی ذات
سندا۔ اوس دا
واہل بنھنا۔ دریا لنگھن لئی جتی کپڑے سر تے بنھ لینا
ترت۔چھیتی، شتابی
ٹھہلنے۔ تیرن
سمیان۔ سامان، تیاری
نبی نے نال مہمان کیتا۔ رسول اللہ نے اک یہودی پروہنے نال بڑا چنگا ورتارا کیتا حالاں اوسنے جان بجھ کے بستر خراب کر دتا۔
کاستھوں۔ کیس وجہ توں۔
شاہ بند ٤٨
سئیں ونجھیں چنہاؤں دا انت ناہیں ڈب مریں گا ٹھلھ نہ سجنا وو
چاڑھ موڈھیاں تے تینوں اسیں ٹھلہاں کوئی جان توں ڈھل نہ سجنا وو
ساڈا عقل شعور توں کھس لیتا رہیا کُکھڑا ہل نہ سجنا وو
ساڈیاں اکھیاں دے وچ وانگ دھیری ڈھیرا گھت بہو ہل نہ سجنا وو
وارث شاہ میاں تیری چوکھنے ہاں ساڈا کالجا سل نہ سجنا وو

مشکل لفظاں دے معنے

سئیں۔ سو
ونجھیں۔ ونجھ، وانس (بانس)
انت۔ اخیر اتھاہ
سئیں ونجھیں چنہاؤں دا نت ناہیں۔ چنہاں دریا ایڈا ڈوہنگا ہے جو کئی سو وانس ہیٹھ اتے جوڑے جاون تے پھیر وی اوس دا تھلا نہیں ملدا۔
ٹھلھ۔ ترنا
جان توں ڈھل۔ تیرے توں جان قربان کرن توں وی نہیں رک ساں
کھس لتا۔ کھوہ لیا
ککھڑا۔ ککھ، تیلا ، شریف صابر ہوراں ایتھے کُکھڑا پڑھیا ہے جیس دا مطلب ہے زنانی دی کُکھ، پیٹ رحم ۔ پر ایہہ گل ایس ڈائیلاگ دے وہا وچ جچدی نہیں۔ککھ توں بنایا کُکھڑا ایس لئی جچدا ہے جو لڈن دیاں بیویاں کہہ رہیاں ہین جو توں ساڈا کجھ وی نہیں چھڈیا۔ اسیں عام بول چال وچ وی انج ہی کہنے ہاں ''میرا تے ککھ نہیں بچیا''
دھیری۔ اکھ دی پتلی۔
ڈیرا گھت۔ ایتھے ڈیرا لا لے
چوکھنے ہاں۔ قربان جانیاں
سِل۔چوبھنا
بند٤٩
دوہاں باہاں توں پکڑ رنجھیٹیڑے نوں پھر آن بیڑی وچ چاڑھیا نیں
تقصیر معاف کر آدمے دی مڑ آن بہشت وچ واڑیا نیں
گویا خواب دے وچ عزازیل ڈٹھا مینوں پھیر مڑ عرش تے چاڑھیا نیں
وارث شاہ نوں ترت نہاء کے تے بیوی ہیر دے پلنگ تے چاڑھیا نیں

مشکل لفظاں دے معنے
تقصیر۔ گناہ
عزازیل۔ شیطان، ابلیس، بندے نوں بھلی پاون والا فرشتہ
ترت۔ جھبدے چھیتی

بند ٥٠
یارو پلنگ کیہا سنُنّی سیج اِیتھے لوکاں آکھیا ہیر جٹیٹڑی دا
بادشاہ سیالاں دے ترنجناں دی، مہر چوچکے خان دی بیٹڑی دا
شاہ پری پناہ نت لئے جِس تھوں ایہ تھاؤں اُس مشک لپیٹڑی دا
اسیں سبھ جھبیل تے گھاٹ پتن سبھا حکم ہے اوس سلیٹڑی دا

مشکل لفظاں دے معنے

سُنّی۔ ویران، بے آباد
جٹیٹڑی۔ جٹی۔۔۔ایسے طرحاں وارث شاہ ہبیٹی توں بیٹڑی، لپیٹی توں لپیٹڑی تے سلیٹی توں سلیٹڑی بنایا ہے
ترنجن۔ جتھے کڑیاں اکٹھیاں ہوندیاں نیں۔
شاہ پری۔ کوہ قاف دی رانی، پریاں دی ملکہ
پناہ لینا۔ مقابلہ کرن توں ڈرنا
مشک لپیٹڑی۔ خوشبو وچ لپیٹی ہوئی، جیس دا جثہ خوشبو وچ رچیا ہووے
جھبیل۔ بیڑی چلاون والے ملاحاں دی ذات
گھاٹ۔ دریا کنارے نہاون، کپڑے دھون دی تھاں۔ دریا تے کسٹم ڈیوٹی لین لئی بنائی تھاں
سلیٹڑی۔ سلییٹی رنگ دی، سانولی

 

بند ٥١
بیڑی نہیں ایہ جنج دی بنی بیٹھک جو کو آوندا سد بہاوندا اے
گڈا وڈا امیر فقیر بیٹھے کون پچھدا کیہڑے تھاؤندا اے
جویں شمع تے ڈگن پتنگ دھڑ دھڑ لنگھ نیئں مہانیا آوندا اے
خواجہ خضر دا بالکا آن لتھا، جنا کھنا شیرینیاں لیانودا اے
لڈن نہ لنگھایا پار اس نوں اوس ویلڑے نوں پچھوتاوندا اے
یارو جھوٹ نہ کرے خدا سچا رناں میریاں ایہ کھسکاندا اے
اک سد دے نال ایہ جِند لیندا پنچھی ڈیگدا مِرگ پھہاوندا اے
ٹھگ سنے تھانیسروں آوندے نیں ایہ تاں ظاہرا ٹھگ چنہاوندا اے
وارث شاہ میاں ولی ظاہر ہے ہنے ویکھ جھبیل کٹاوندا اے

مشکل لفظاں دے معنے

گڈا وڈا۔ نکا وڈا، اُچے نیویں دے فرق کیتے بنا
نیئں۔ ندی
مہانیا۔ ملاح
بالکا۔بل، بالک، مرید
جنا کھنا۔ نکا وڈھا
شیرینیاں۔ نیاز لئی مٹائیاں تے ہور شیواں
ویلڑے۔ ویلے
سد۔ اک آواز، تان، گاون دا بول
جند۔ زندگی
پنچھی۔ پرندے
مرگ۔ ہرن
پھہانودا۔ پھاہی وچ پھساوندا

خواجہ خضر۔ اک خیالی مشہور ہستی جنہاں بارے کہیا جاندا ہے جو اوہناں نے آب حیات پیتا ہویا ہے تے اوہ ہر زمانے وچ سن تے رہن گے۔ اوہ دریاواں دے نال سفر کردے ہین تے ایس لئی دریاواں دے گھاٹا، پتناں تے بیڑیاں وچ اوہناں دے ناں دی نیاز ونڈی جاندی ہے۔
تھانیسر۔ سرسوتی دریا دے کنڈے، انبالہ توں ٢٥ میل دور اک شہر ہے جیس دا ہندو مذہب دیاں داستاناں وچ بڑا ذکر ہے۔ مہا بھارت وچ ایس نوں استھان تیرتھ کہیا گیا ہے۔ ایتھے پوِتر تلا ہے تے کئی منتا یوگ کھنڈر ہین۔ ایتھے پنج میل دے چوگردے وچ چالیہ درگاہاں ہین جنہاں بارے ہندو باہمن حیران کرن والے قصے سناوندے ہین۔
تھانیسر دے ٹھگ۔ سِدھیاں سادیاں لوکاں نوں تھانیسر دیاں پٹھیاں سِدھیاں کہانیاں سنا کے لٹن والے ٹھگ
بند ٥٢
جا ماہیاں پنڈ وچ گل ٹوری اک سُگھڑ بیڑی وچ گاوندا ہے
اوہدے بولیاں مُکھ تھیں پھل ِکردے، لاکھ لاکھ دا سد الاوندا ہے
سنے لُڈن جھبیل دیاں دوویں رناں سیج ہیر دی تے انگ لاوندا ہے
وارث شاہ کواریاں آفتاں نیں ویکھ کہیا فتور ہُن آوندا ہے

مشکل لفظاں دے معنے

ماہیاں۔ ماہی دی جمع، مجھاں چارن والے۔پرانے ویلیاں وچ ایہہ مجھاں چارن والے ہی کڑیاں دا آئیڈیل ہوندے سن کیوں جو اوہ سب توں وڈھا تے اوکھا کم کردے سن۔ ایس لئی محبوب لئی ماہی دا لفظ زبان دا حصہ بن گیا۔
سُگھڑ۔ گُڑھیا ہویا بندہ، ساؤ
الاونا۔ سر وچ گاونا
انگ لاونا۔ پیار محبت کرنا
بند ٥٣
لوکاں پچھیا وو مِیاں کون ہُنّائیں ان کسے نے آن کھواایا ای
تیری صورت تے بہت ملوک دِسے ایڈ جفر توں کاس تے جالیا ای
انگ ساک کیوں چھڈ کے نس آیوں بُڈھی ماں تے باپ نوں گالیا ای
اُوہلے اکھیاں دے تینوں کیویں کیتا کنہاں دُوتیاں دا قول پالیا ای

مشکل لفظاں دے معنے

ملوک۔ نازک، سوہنی
جفر۔ (جفا توں بنیا) مصیبتاں، دکھ
کاس۔ کاہنوں، کیس کر کے
گالیا۔ ساڑیا، برباد کیتا
اوہلے۔ اوٹ وچ، اوجھل
دوتیاں۔ دشمناں، رقیباں
قول پالنا۔ بولی یا طعنے نوں سچ کر وکھانا
بند ٥٤
ہس کھیڈ کے رات گذاریا سو صبح اٹھ کے جیو اُداس کیتا
راہ جاندڑے نوں ندی نظر آئی ڈیرا جا ملاحاں دے پاس کیتا
اگے پلنگ بیڑی وچ وچھیا سی اُتے خُوب وچھاونا راس کیتا
بیڑی وچ وجاء کے ونجھلی نوں جا پلنگ اتے خاص عام کیتا
وارث شاہ جا ہیر نوں خبر ہوئی تیری سیج دا جٹ نے راس کیتا

مشکل لفظاں دے معنے

راس کرنا۔ سدھا کرنا، وٹ کڈھنا
عام خاص کرنا۔ مغل دور وچ بادشہ لوکاں دیاں شکائیتاں سنن لئی ہر روز دربار لاوندے سن۔ اوس ویلے ہر کوئی دربار وچ آ سکدا سی ایس لئی ایس نوں 'بار عام' کہیا جاندا سی۔ ایسے طرحاں 'بار خاص' سی جیس وچ بادشاہ دے خاص درباری آ سکدے سن۔ پھیر جد ایہہ دوہیں طرحاں دے لوک دربار وچ ہوندے تے اوس نوں 'بار خاص و عام' کہیا جاندا سی۔ ایہہ بعد وچ 'عام خاص ' رہ گیا۔
ایتھے رانجھے نے خاص لوکاں دی تھاں عام بندے لے آندے۔

[رانجھے نے کہیا] میں رات ہس کھیڈ کے گذاری تے صبح اٹھیا تے جی اداس ہو گیا
راہ جاندے نوں مینوں ندی نظر آئی تے میں ملاحاں کول ڈیرہ لا لیا
میں بیڑی وچ پلنگ وچھیا ویکھیا تے اوس نوں سدھا کرکے سون لئی بنا لیا
میں بیڑے وچ ونجھلی وجائی تے عام لوکائی بیڑی وچ آگئی ، میں خاصاں دے پلنگ تے عام لوکاں نوں بٹھایا
وارث شاہ دسدا ہے، کہ ہیر نوں وی خبر ہوگئی جو کسے جٹ نے تیری سیج دا ستیاناس کر دتا ہے
بند ٥٥
لے کے سٹھ سہیلیاں نال آئی ہیر متڑی روپ گمان دی جی
بُک موتیاں دے کنیں جھمکدے سن کوئی حور کہ پری دی شان دی جی
کڑتی سوہے دی ہک دے نال پھبی ہوش رہی نہ زمیں اسمان دی جی
جس دے نک بُلاق جیوں قطب تارا جوبن بِنھڑی قہر طوفان دی جی
آ بُندیاں والیئے ٹلیں موئیے اگے گئی کیتی تنبو تان دی جی
وارث شاہ میاں جٹی لوڑ لُٹی بھری کِبر ہنکار تے مان دی جی

مشکل لفظاں دے معنے

متڑی۔ مدہوش، بھری ہوئی، پُر
گمان۔گھمنڈ
بُک۔پانی پین یا کوئی ہور شے چکن لئی دوہاں ہتھاں نوں جوڑ کے پیالے وانگ بنایا جاندا ہے۔ بک موتیاں توں ایتھے مطلب ہے بہت سار موتی
جھمکدے۔ چمکدے
سوہے۔ لال رند دا کسمبھے نال رنگیا کپڑا
بُلاق۔نک دی نتھ، وڈا سارا چھلا۔ ایہ اینا وڈا ہوندا ہے جو زنانیاں ایس نوں چک کے پانی پیندیاں ہین۔
قطب تارہ۔اک خاص تارہ جیہڑا ادھی رات توں مگروں نظر آؤندا اے تے دوجیاں تاریاں نالوں بہتا چمکدا ہے،
جوبن بنھڑی۔ جوانی وچ پوری رچی ہوئی
ٹلیں۔ ٹل جا، رک جا
موئیے۔ موت نوں سدے دین والئیے
کیتی۔ کنی دی پُرانی شکل، کنے ہی
تنبو۔ خیمہ، وقتی ٹھہرن لئی بنائی تھاں، ایس دا اشارہ فوج ول یا حلہ آوراں ول وی ہے جیہڑے جہان نوں فتح کردے پھردے سن۔
مان متی۔ غرور نال بھری، غرور وچ ڈبی
لوڑھ۔ ظلم، زیادتی، ہڑ
کِبر۔ غرور، اپنے آپ نوں وڈھا جاننا

بند٥٦
کہی ہیر دی کرے تعریف شاعر متھے چمکدا حُسن مہتاب دا جی
خونی چُنڈیاں رات جیوں چن دوالے سُرخ رنگ جیوں رنگ شہاب دا جی
نین نرگسی مِرگ ممولڑے دے گلہاں ٹہکیاں پھُل گلاب دا جی
بھواں وانگ کمان لاہور دِسن کوئی حُسن نہ انت حساب دا جی
سُرمہ نیناں دی دھار وچ پھب رہیا چڑھیا ہند تے کٹک پنجاب دا جی
کھُلی ترنجناں وچ لٹکدی ہے ہاتھی مست جیوں پھرے نواب دا جی
چہرے سوہنے تے خال خط بندے خوش خط جیوں حرف کتاب دا جی
جیہڑے ویکھنے دے ریجھوان آہے وڈا واعدہ تنہاں دے باب دا جی
چلو لیلتہ القدر دی کرو زیارت وارث شاہ ایہہ کم ثواب دا جی
مشکل لفظاں دےمعنے
چُنڈیاں:گُت(چوٹی) کرن توں پہلاں کنواریاں کُڑیاں دیاں اگے نوں لمکدیاں ہوئیاں تن موُہاف پٹیاں،کنوار پن دی نشانی دے طور تے گندھیاں ہوئیاں لٹاں۔
شِہاب:بلدی اگ داشعلہ، ڈگدا ہویاتارا۔شہاب:کسمبھے دا لال رنگ۔
نین نرگسی: نرگس دے پھل ورگیاں آکھیاں، مست متوالیاں اکھاں۔
مرگ: ہرن (جس دیاں اکھاں بوہتیاں چمکدیاں ہین)۔
ممولا: نکا جیہا پنچھی جیس دے جُثے اُتے کالیاں دھاریاں ہوندیاں ہین۔
ٹہکیاں: پھُل وانگ پورے جوبن نال کھڑیاں ہوئیاں۔
کمان لاہور: لاہور دی بنی کمان مشہور سی۔
بھواں: (کمان تے بھواں اکو جیہاں بیضوی گول ہوندیاں ہین۔)
چڑھیا: چڑھائی کیتی، دھاڑا کیتا۔
کٹک: لشکر، دھاڑا کرن والی فوج
کٹک پنجاب: جمنا توں پار جا کے سکھ سرداراں دے نجیب الدولہ دے خلاف دھاڑے وچ کالی بھوری والے سکھاں دا زور ہو گیا سی۔
لٹکنا: جھومنا۔
خال: تل۔
بننا: سجنا، پھبنا۔
ریجھوان: آرزو مند، تمنائی
واعدا: بپتا،مصیبت ،وعدہ ،جان کندنی دا عالم، نزع دی حالت ایس نال حسن نہیں جھلیا جاندا، خورے،رعب ،جلال دے جلوے نال غش کھا کے ڈگ پیندے ہوون۔

 

ہیر دی جسمانی خوبصورتی دی تعریف

بند ٥٧
ہوٹھ سرخ یاقوت جیوں لعل چمکن ٹھوڈی سیب ولایتی سار وچوں
نک الف حسُینی دا پیپلا سی زلف ناگ خزانے دی بار وچوں
دند چنبے دی لڑی کہ ہنس موتی دانے نکلے حُسن انار وچوں
لکھی چین کشمیر تصویر جٹی قد سرو بہشت گلزار وچوں
گردن کونج دی انگلاں رُوانہہ پھلیاں ہتھ کُولڑے برگ چنار وچوں
باہاں ویلنے ویلیاں گُنھ مکھن چھاتی سنگِ مر مر گنگ دھار وچوں
چھاتی ٹھاٹھ دی اُبھری پٹ کھہنو سیو بلخ دے چُنے انبار وچوں
دُھنی بہشت دے حوض دا مُشک قُبہ پیڈو مخملی خاص سرکار وچوں
کافور شناہ سرین بانکے ساق حُسن وستون پہاڑ وچوں
سرخی ہوٹھاں دی لوڑھ دنداسڑے دا خوجے کھتری قتل بازار وچوں
شاہ پری دی بھین پنج پھول رانی گُجھی رہے نہ ہیر ہزار وچوں
سیاں نال لٹکدی مان متی جیویں ہرنیاں ترٹھیاں بار وچوں
اپرادھ تے اودھ دلت مصری چمک نکلے میان دی دھار وچوں
پھرے چھنکدی چاؤ دے نال جٹی چڑھیا غضب دا کٹک قندھار وچوں
لنک باغ دی پری کہ اِندرانی حور نکلی چند دی داھار وچوں
پتلی پیکھنے دی نقش روم والے لدھا پُرے نے چند اجاڑ وچوں
ایویں سرکدی آوندی لوڑھ لُٹی جیویں کونج ترنگلی ڈار وچوں
متھے آن لگن جہڑے بھور عاشق نِکل جاون تلوار دی دھار وچوں
عشق بولدا نڈھی دے تھاؤں تھائیں راگ نکلے زِیل دی تار وچوں
قزل باش اسوار جلاد خونی نکل دوڑیا اُرد بازار وچوں
وارث شاہ جاں نیناں دا داؤ لگے کوئی بچے نہ جُوئے دی ہار وچوں

مشکل لفظاں دے معنے
یاقوت: لعل۔ ہیرے جواہر
سار: جیس دے پورے ثبوت ہوون، مِلدی جُلدی، اوپرلا سرا، کسی شے داسب توں چنگا حصہ،کسی شے دا عرق، عطر۔
ولایت: سرکار، حکومت، بادشاہت، غیر ملک۔
سار وچ ہونا:کسے شے دی قدرتے قیمت تے پچھان دے کارن بچا تے خبر گیری کرنا، اُچیچے ویلے لئی مخصوص کر چھڈنا (ٹھوڑی اس سیب ورگی سی جیہڑی سرکاری باغ وچ شاہی ورتوں لئی ہووے)۔
ولایتی سیب: غیر ملکی سیب۔
الف حسینی: امام حسین دی اک تلوار دا ناں۔
پیپلا: تلوار دا اگلا نوک والا سرا
بار: پنجاب دے روایتی علاقے ، جیویں، ساندل بار، گنجی بار وغیرہ کسے بوہت محفوظ تھاں دا بوہا جتھے کسے نوں وڑن دی اجازت نہ ہووے یاں پردہ جتھے رکاوٹ لئی سنتری بیٹھے ہوون۔
چنبا: چمپا ایس پھل دی اک پتی ویکھو شکل تے رنگ وچ دنداں ورگی ہوندی ہے چٹی۔
ہنس موتی: اوہ موتی جیہڑا ہنس جانور کھاندا ہے (دنداں دی چمک موتی ورگی سی)۔
لکھنا: تصویر کشی کرنا، لیکاں کھچنا ۔
کونج : لمی دھون والا پنچھی ایہہ پنچھی پردیسی ہوندا ہے تے اپنے سنگی دے وچھڑن نال بڑے درد نال روندا ہے۔
روانہہ: اس بوٹے دیاں پھلیاں نرم تے نازک تے انگلی ورگیاں ہوندیاں ہین ۔
چنار: ایس رُکھ دے پتے بندیاں دے پنجیاں ورگے ہوندے ہین۔
ویلنے ویلیاں: ویلنے نال ویلیاں ہوئیاں ہر تھاں اکو جیہا۔
گنھ مکھن: مکھن وچ پا کے گنھن نال خشکی نہیں رہندی۔تری ہو جاندی ہے۔
چھاتی سنگ مرمر: جے سینے وچ محبت دا جوش ہووے تاں دل دی دھڑکن ودھن نال دل بے قابو ہو جانداہے ماڑے سینے دے بندے دی دھڑکن دوروں ایں نظر آجاندی ہے پر ہیر دی چھاتی سنگ مر مر نال بنی لگدی ہے۔چنگے سنگ مرمر وچ انسانی رگاں ورگیاں لیکاں ہوندیاں ہیں۔ سنگ مرمر تے ہتھ رکھو تے مکھن وانگوں لگے گا پر جدوں ایس نوں نپو تے پتھر وانگوں ہوندا ہے۔
گنگ:کوئی دریا یاں ندی جیہڑی سدا وگدی رہندی ہے۔
چھاتی۔۔۔ٹھاٹھ: ایتھے چھاتی دامطلب جوبن دا ابھار پستان ہے۔
ٹھاٹھ: ندی دی جوشیلی لہر۔
پٹ کھینو: ریشم دے بنے ہوئے گیند ورگے،
مُشک قُبہ: کستوری دا بنیا ہویا گُنبد۔
پیڈو: پیڑو، ڈھڈ دا ا وہ حصہ جیہڑا ناف توں ہیٹھاں توں شروع ہو کے شرمگاہ تیکر۔
مخملی خاص سرکار: مخمل دا نرم کپڑا، جیہڑا کسے نوں شاہی سرکار توں ملیا ہووے۔
کافور شِناہ: شناہ، ترن والی پھلی ہوئی مشک جے اوہ مشک کافور وانگوں چٹی تے گوری ہو وے تے کافورِ شناہ یا شناہ کافوری اکھوائے گی۔
سرین: چوتڑ،بھارے تے پھلے ہوئے چوتڑ حسن وچ گنے جاندے ہین۔ ایتھے مشک وانگوں پھلے تے کافور وانگوں گورے آکھیا گیا ہے۔
ساق: پنیں، (پنڈلی)
وستون پہاڑ: کوہ وستون جنہوں کٹ کٹ کے فرہاد نے دودھ دی نہربنائی سی۔
خوجے کھتری: ہندو تے مسلمان تجارت کرن والے لوک۔
تُٹھیاں: بوہت خوش ہونا ،خوش ہو کے چھالاں مارنا، کسے توں راضی ہوجانا۔
اپرادھ : جرم ،ظلم، قتل دا گناہ، بھل، دوش
اودھ دلت مصری: مصر دی بنی ہوئی تلوار جیہڑی سور نوں وی وڈھ کے ٹوٹے ٹوٹے کر دیوے ۔
میان: نیام۔
چنکنا: وچوں پاٹ کے ٹوٹے ہو جاونا، پھُٹ کے باہر آونا۔
چاؤ: جذبے د ی گرمائی۔
کٹک قندھار: نادر شاہ دے دھاڑے ول اشارہ ہے (ہیر نادر شاہی سپاہیوں ورگا جوش رکھدی سی۔)
لنک باغ دی پری: لنکا دے باغ دی کوئی سوہنی زنانی۔
اندرانی: راجہ اندر دی رانی سورگ دی ملکہ۔
چند دی دھار: چند دیاں شعاعاں یاں رشماں
پیکھنا: تصور، خیال
لدھا :پا لیا۔
پُرا: قلعہ ، وڈا پنڈ، قصبہ۔
بھنورا راگ: چھ بنیادی راگاں چوں اک راگ۔
قزلاش: لال ٹوپی والا سپاہی،مغل سپاہی۔
اُرد بازار: چھاؤنی، فوجی کیمپ دا بازار۔
نیناں دا داؤ: عشق دا داؤ۔
لوڑھ :لوڑھ لُٹی: جذبیاں دے ہڑھ نال بھری ترنگلی۔
بند ٥٨
پکڑ لئے جھبیل تے بنھ مُشکاں مار چھمکاں لہو لُہان کِیتے
آن پلنگ تے کون سوالیا جے میرے ویر دے تُساں سامان کیتے
کُڑئیے مار نہ اساں بے دوسیاں نوں کوئی اساں نہ ایہ مہمان کیتے
چنچر ہارئیے رب توں ڈرِیں مُوئیے اگے کِسے نہ ایڈ طُوفان کیتے
ایس عشق نے نشے نے نڈھئیے نی وارث شاہ ہوریں پریشان کیتے

مشکل لفظاں دے معنے
مشکاں بنھنا۔ ہتھ پیر رسی نال بنھ دینا
بے دوسیاں۔ بے گناہاں
چنچر ہاریئے۔ چُلبلی
نڈھئیے۔ بھری جوان کڑیئے
بند ٥٩
جَونی کملی راج ہے چوچکے دا اینویں کسے دی کیہہ پرواہ مینوں
میں تاں دھرو کے پلنگ توں چا سَٹاں آیا کدھروں ایہہ بادشاہ مینوں
ناڈھو شاہ دا پُت کہ شیر ہاتھی پاس ڈُھکیاں لئے گا ڈھا مینوں
ناہیں پلنگ تے ایس نوں ٹکن دینا لا رہے گا لکھ جے واہ مینوں
ایہہ بودلا پیر بغداد گُگا میلے آن بیٹھا وارث شاہ مینوں

مشکل لفظاں دے معنے

جَونی۔تیز رفتار گھوڑی
چوچکے۔ چوچک دا
دھرُو۔ کِھچ کے
ناڈھو شاہ۔پنجاب دا اک مشہور سنیارا جیہڑے دھن دولت تے غرور لئی مثال بن گیا۔ دوجے ایہہ وی کہیا جاندا ہے جو اوہ گجرات شہر دا اک غروریا ہویا فقیر سی جیس نوں شہنشاہ ہمایوں نے مرگھٹ دا داروغہ بنایا۔ اوس دی اجازت بنا کوئی مُردہ ساڑیا نہیں سی جا سکدا۔ ایہہ مذہبی نفرت پاروں لوکاں نوں بڑا تنگ کردا سی (ایہہ شریف صابر ہوراں دے بیان موجب عزیز الدین قانونگو دی دتی جانکاری ہے)۔
ڈُھکیاں۔کول آئیاں
واہ۔ وس، اختیار
بودلا پیر بغداد گُگا۔ بودلا پیر ساہیوال دا مشہور پیر سی جیہڑا ہلکائے کتے دے وڈھے ہوئے دا دم کرن لئی مشہور سی۔ پیر بغداد توں مراد سید عبدالقادر جیلانی ہو سکدا ہے جنہاں دے بارے مشہور سی جو اوہ باراں سالاں دا ڈُبیا بیڑا تار دیندے ہین۔

میلے۔ جٹکے سماج وچ دو دھراں دی نکھیڑے یا جھگڑا نبیڑن لئی سیانیاں بندیاں دا اکٹھ ہو کے جاندا سی۔ سب توں وڈھا میلا عورتاں دا ہوندا ہے، جیس نوں موڑیا نہیں جاندا۔ ایہہ میلا رُسے نوں مناون لئی، قتل بخشواون لئی یا چوری مڑواون لئی ہو سکدا ہے۔ قتل بخشواون لئی جد سب داء مُک جاون تے عورتاں دا میلا قتل ہوون والیاں دے گھر جاندا ہے تے عورتاں اوہناں اگے اپنا دوپٹا یا چُنّی پا دیندیاں ہین۔ ایتھے مطلب ہے جو ایہہ کیہڑا وارث شاہ نوں نال لے کے میلا بنا کے آیا ہویا ہے۔
بند ٦٠
اُٹھیں سُتیا سیج اساڈری توں لما سُسری وانگ کیہ پیا ہیں وے
راتیں کتے انیندرا کٹیو ای، ایڈی نیند والا لُڑھ گیا ہیں وے
سُنجی ویکھ نخصمڑی سیج میری کوئی آہلکی آن ڈھیہ پیا ہیں وے
کوئی تاپ کُسرت کہ جِن لگو اِکے ڈائن کِسے بھکھ لیا ہیں وے
وارث شاہ توں جیوندا گُھوک سُتوں اِکے موت آئی مر گیا ہیں وے

مشکل لفظاں دا مطلب
سُسری۔ اک نکا جیہا کیڑا جیہڑا کپڑیاں نوں کھا جاندا، عام ویکھن وچ اوس وچ کوئی ہِل جُل نہیں ہوندی
اُنیندرا۔ بنا نیند دے، بے خوابی
لُڑھ۔ ویہ جانا، وگ جانا، ایس توں لڑھکنا بنیا
سُنجی۔ بے آباد
نخصمڑی۔ جیس دا خصم یا مالک نہ ہووے
آہلکی۔ سستی تے کاہلی نال
ڈھیہ پیا۔ ڈگ پیا
تاپ۔ بُخار
کُسرت۔ سُرت دا اُلٹ، بے سرتی، بے عقلی
بھکھ۔ نگلنا، کلیجہ کھالینا
گھوک۔ ڈوہنگی نیندر
بند ٦١
کرکے مارو ہی مار تے پکڑ چھمکاں پری آدمی تے قہروان ہوئی
رانجھے اُٹھ کے آکھیا واہ سجن ہیر ہس کے تے مہربان ہوئی
کچھے ونجھلی کن دے وچ والا زلف مکھڑے تے پریشان ہوئی
بھنے وال چوُنے بینی چند رانجھا، نین کجلے دی گھمسان ہوئی
صورت یوسف دی ویکھ طیموس بیٹی سنے مالکے بہت حیران ہوئی
نین مست کلیجڑے وچ دھانے ہیر گھول گھتی قربان ہوئی
آء بغل وچ بیٹھ کے کرے گلاں جیویں وچ قِربان کمان ہوئی
بھلا ہویا میں تینوں نہ مار بیٹھی کائی نہیں سی گل بے شان ہوئی
روپ جٹ دا ویکھ کے جاگ لدھی ہیر وار گھتی سرگردان ہوئی
وارث شاہ نہ تھاؤں دم مارنے دی چار چشم دی جدوں گھمسان ہوئی

مشکل لفظاں دے معنے

کچھے۔ کچھ وچ ، بغل وچ
والا۔ بالا
بھنے وال۔کنگھی کیتے وال، خوشبو والے وال وی ہو سکدے ہین
بینی چند۔ اک بھگت دا ناں
طیموش بیٹی، بی بی زلیخا، اوہناں دے پیو دا ناں طیموس سی
مالکے۔اوہ تاجر جیس دے غلاماں حضرت یوسف نوں کھوہ وچوں کڈھیا سی، مطلب اوہ تاجر وی حضرت یوسف دا حسن ویکھ کے حیران ہو گیا سی۔
قِربان۔ کماندان دان، جیس وچ کمان رکھی جاندی ہے۔
جاگ۔ستیاں اٹھنا، دُدھ نوں جاگ لا کے دہی تے پھیر مکھن گھیو بنایا جاندا ہے۔ جاگ لگن دا مطلب ہے کسے شے دا اپنا آپ وٹا کے اک نویں شے بن جانا۔
بند ٦٢
رانجھا آکھدا ایہہ جہان سُفنا مر جاونا ہے متوالیے نی
تساں جیہاں پیاریاں ایہہ لازم آئے گئے مسافراں پالئیے نی
ایڈا حُسن دا نہ گمان کیجے ایہہ لے پلنگ ہئی سنے نہالیے نی
اساں رب دا آسرا رکھیا اے اُٹھ جاونا ہے نیناں والیے نی

مشکل لفظاں دے معنے

سفنا۔ خواب
متوالیے۔ نشے وچ مست
پالئیے۔ سیوا کرنا، پرورش کرنا، خیال رکھنا
گمان۔ مان تے غرور
نہالی۔ دری، وچھاون
بند ٦٣
اجی ہیر تے پلنگ سبھ تھاؤں تیرے گھول گھتیاں جیوڑا واریا ای
ناہیں گال کڈھی ہتھ جوڑنی ہاں ہتھ لا ناہیں تینوں ماریا ای
اسیں منتاں کراں تے پیر پکڑا، تھیں تھوں گھولیا کوڑما ساریا ای
اساں ہس کے آن سلام کیتا آکھ کاس نوں مکر پساریا ای
سُنے پرہے ہے ترنجنیں چین ناہیں اللہ والیا وو سانوں تاریا ای
وارث شاہ شریک ہے کون کون اُس دا جِس نے رب نے کم سواریا ای

مُشکل لفظاں دے معنے

گھول گھتیاں۔ قربان ہویاں
جیوڑا۔ دل
واریا۔ قربان کیتا
کوڑما۔ قبیلہ
پسارنا۔ پھیلانا، ودھانا
سنّے۔ سنسان، ویران
پرہے۔ پرہیا، کھیڈن دا دائرہ،
تاریا۔ پار اتار دتا۔ بھر دتا
ترنجنیں۔ کڑیاں دا اکٹھ
سواریا۔ ٹھیک کیتا۔ کامیاب کر دتا، سنبھال دتا
بند ٦٤
مان متیے روپ گمان بھرئیے اٹھکیلیئے رنگ رنگیلئیے نی
عاشق بھور فقیر تے ناگ کالے باجھ منتراں مُول نہ کیلیئیے نی
ایہہ جوبنا ٹھگ بازار دا ای ٹونے ہارئیے چھیل چھبیلئیے نی
تیرے پلنگ دا رنگ نہ وپ گھٹیا نہ کر شہدیاں نال بخیلئیے نی
وارث شاہ بِن کاردوں ذبح کرئیے بول نال زبان رسیلئیے نی

مشکل لفظان دے معنے

مان متیئے۔ غرور نال مدہوش
گمان بھرئیے۔ غرور نال بھری ہوئی
بھور۔ بھنورا، کالی مکھی
ناگ۔ وڈھا سپ
منتر۔ کسے خاص مذہب یا جادو دے بول
مُول۔ باالکل
کیلیئیے۔ کسے نوں قابو کر لینا، بے بس کر دینا۔ عام طور تے منتر پڑھ کے باہر دیاں بلاواں نوں اک دائرے وچ قید کر لیا جاندا ہے۔
ٹونے ہارئیے۔ جادو گرنئیے
چھیل چھبیلی۔ چنچل، شوخ
شُہدیاں۔ نتانے، ماڑے لوک۔ ایتھے ایس دا مطلب شُہدے کم وی ہو سکدے آ۔ مطلب ماڑے تے گھٹیا کم
بخیلی۔ کنجوسی
کارد۔ چھری
رسیلئیے۔ رس والی، مٹھی

 

بند ٦٥
گھول گھول گھتی تینڈی واٹ اُتوں بیلی دس کھاں کدوں آونا ایں
کس مان متی گھروں کڈھیوں توں جیس واسطے پھیریاں پاونا ایں
کون چھڈ آیوں پچھے مہر والی جس واسطے توں پچھوتاونا ایں
کون دیس تے نام کیہ سائیاں دے اتے ذات دا کون سداونا ایں
تیرے وارنے چھوکھنے ہُنیاں میں منگو بابلے دا چار لیاونا ایں
منگو بابلے دا تے توں چاک میرا ایہہ بھی پھند لگے جے توں لاونا ایں
وارث شاہ چُہیک جے نویں چوپیں سبھے بھل جانی جیہڑیاں گاونا ایں


مشکل لفظاں دے معنے

گھول گھول گھتی۔قربان ہوئی، وارے صدقے گئی
واٹ۔ سفر، پندھ، منزل
مان متی۔ غرور نال بھری ہوئی، غرور نال مست
مہر۔ محبت والی، ایتھے مطلب بیوی ہے
پچھوتاونا۔ پچھتانا۔ افسوس کرنا
سائیاں ۔ مالکاں
وارنے ۔ قربان
چوکھنے۔ کئی کئی واری ۔۔۔ وارنے چوکھنے دا مطلب ہویا تیرے تے کئی کئی واری قربان
منگو۔ مجھاں گاواں دا اِجڑ
بابلے۔ باپ
چاک۔ نوکراں دا وی نوکر، سب توں تھلڑی پدھر دا ملازم
پھند۔ ایتھے مطلب ہے پھند فریب
چہیک۔ نویں موسم دا گنا۔ (شریف صابر ہوراں ایس دا مطلب دریا دے کنڈھے اگن والی ہری ہری گھاہ دا نویاں کنبلاں کہیا ہے)
گاونا۔ تعریف کرنا


بند ٦٦
تساں جیہے معشوق جے تھین راضی منگو نیناں دی دھار وچ چارئیے نی
نیناں تیریاں دے اسیں چاک لگے جیو جیو جیو منے تیویں سارئیے نی
کتھوں گل کیجئے نت نال تساں کوئی بیٹھ وچار وچارئیے نی
گل گھت جنجال کنگال ماریں جا ترنجنیں وڑیں کوارئیے نی

مشکل لفظاں دے معنے

نیناں۔اکھاں
سارئیے نی۔ گذارہ کرئیے، پورا کرئیے
گل گھت جنجال۔ گل وچ پواڑا یا مصیبت پا کے
کنگال۔ بھکھا، سکھنا، خالی ہتھ
بند ٦٧
ہتھ بنھڑی رہاں غلام تیری سنے ترنجناں نال سہیلیاں دے
ہوسن نت بہاراں تے رنگ گھنے وچ بیلڑے دے نال بیلیاں دے
سانوں رب نے چاک ملا دتا بھل گئے پیار اربیلیاں دے
دینہہ بیلیاں دے وچ کریں موجاں راتیں کھیڈساں وچ حویلیاں دے

مشکل لفظاں دے معنے
بنھڑی۔ بدھی۔ بنھ کے
بیلڑے۔ جنگل
اربیلیاں۔ دلی دوست ار۔دل
بند ٦٨
نال نڈھیاں گھن چڑکھڑے نوں تساں بیٹھنا وچ بھنڈار ہیرے
اسیں رُلاں گے آن کے وچ ویہڑے ساڈی کوئی نہ لئے گا سار ہیرے
ٹکے گھن کے ویڑھیوں کڈھ چھڈین سانوں ٹھگ کے مول نہ مار ہیرے
ساڈے نال جے توڑ نباہنی ہیں سچا دے کھاں قول اقرار ہیرے

اوکھےلفظاںدےمعنے

نڈھیاں۔ جوان کڑیاں، (ہیر دیاں سہلیلیاں)
گھن۔ لے کے، حاصل کرکے
چرکھڑے۔ چرخے
بھنڈار۔ سانجھی تھاں (درویشاں وچ کھاہدا جان والا کھانا وی ایسے توں بھنڈار کہاؤندا ہے جو اوہ سانجھا ہُندا ہے۔ ایتھے بھنڈا کڑیاں دے بیٹھن دی سانجھی تھاں
سار۔ خبر
ٹکے گھن کے۔ خراج لینا۔ ایتھے مطلب ہے محنت دی کھٹی وٹنا
بند ٦٩
مینوں بابلے دی سونہہ رانجھیا وے مرے ماؤں جے تدھ تھیں مُکھ موڑاں
تیرے باہجھ طعام حرام مینوں تُدھ باہجھ نہ نین نہ انگ جوڑاں
خواجہ خضر تے بیٹھ کے قسم کھادی تھیواں سور جے پریت دی ریت توڑاں
کوڑی ہوء کے نین پران جاون تیرے باہجھ جے کونت میں ہور لوڑاں

مشکل لفظاں دے معنے

بابلے۔پیو
سونہہ۔قسم
نین۔اکھیاں
انگ۔جثہ،جثےدےحصے،رشتہ
خواجہ خضر۔ اک بزرگ جیہڑے سدا جیون گے۔ اوہ دریا دے کنڈھیاں تے سفر کردے ہین تے بندے دے روپ وچ آکے بھلیاں راہیاں نوں راہ پاوندے نیں۔ ملاح تے پانیاں نال جڑیا کم کرن والے اوہناں دی بہت مانتا کردے ہین۔
تھیواں۔ ہوواں
نین پران۔ اکھاں تے باقی جثہ
کونت۔ خاوند
بند ٧٠
چیتا معاملے پین تے چھڈ جائیں عشق جالنا کھڑا دوہیلڑا ای
سچ آکھنائی ہُنے آکھ مینوں ایہو سچ تے جھوٹ دا ویلڑا ای
تاب عشق دی جھلنی کھری اوکھی عشق گرو تے جگ سبھ چیلڑا ای
ایتھوں چھڈ ایمان جے نس جاسیں انت روز قیامتے میلڑا ای

مشکل لفظاں دے معنے

چیتا۔ خیال، شعور
جالنا۔ برداشت کرنا۔ جھلنا
دوہیلڑا۔جے ایس نوں شریف صابر ہوراں طرحاں دُھیلڑا پڑھیا جاوے تےایس دا مطلب اوہناں مشکل، بھاری، ناقابل گذر دسیا ہے تے بابا فرید دا حوالہ دتا ہے پل صراط دا پند دُھیلا۔ پر ایس نوں جے انج وچاریا جاوے جو ایہ دو حیلیاں والا کم ہے۔ جیس دا مطلب ہے جو بندے نے دوگنا ٹل لاونا پینداہے۔
ویلڑا۔ویلا
تاب۔چمک گرمی،لشکارا
کھری اوکھی۔ سچی مچی اوکھی، بڑی اوکھی
انت۔ اخیر
قیامتے۔قیامت
میلڑا۔ ملاپ

 

بند ٧١
تیرے ناؤں توں جان قربان کیتی مال جیو تیرے اتوں واریا ای
پاسا جان کے سیس میں لائی بازی تساں جتیا تے اسیں ہاریا ای
رانجھا جیو دے وچ تدبیر کرکے مہر چوچکے پاس سدھاریا ای
اگے پینچنی ہو کے ہیر چلی کول رانجھے نوں جاء کھلیاریا ای

مشکل لفظاں دے معنے
جیو۔ دل، جی
واریا۔ قربان کیتا
پاسا ۔ چوسر کھیڈن دا چھ پاسیاں والا قرعہ۔
جان کے۔ جاندیاں ہویاں، سوچ سمجھ کے
لائی بازی۔شرط لائیپینچنی۔ چودھرانی، پنچائتی عورت
بند٧٢
ہیر جاء کے آکھدی بابلا وے تیرے ناؤں توں گھول گھمائیاں میں
جس اپنے راج تے حکم اندر وچ ساندلے بار کھڈایاں میں
لاساں پٹ دیاں پاء کے باغ کالے پینگھاں شوق دے نال پینگھائیاں میں
میری جان بابل جیویں ڈھول راجہ، ماہی مہیں دا ڈھونڈ لیائیاں میں

مشکل لفظاں دے معنے

گھول گھمائیاں۔قربان جاواں
راج۔ حکم چلنا
حکم۔عدالتی اختیار ہونا جی،
سدھاریا۔ گیا
ہڑا جاگیرداراں نوں ملیا ہویا سی
ساندل بار۔راوی تے چنانہہ دا وچلا جنگلی تے بے آباد علاقہ
لاساں۔ رسے
پٹ۔ریشم
پینگھایاں۔ پینگھ جھوٹنا یا کسے کولوں جھوٹے لینا۔( وارث شاہ پینگھ توں جیویں پینگھانا بنا کے ورتدے ہین اوہ اک بولی جانکاری دی سخر ہے۔ ایس توں سُر ملدی ہے جو لوڑیندے لفظ پنجابی وچ کنج گھڑے جا سکدے ہین۔)
ڈھول راجہ۔ ایتھے شریف صابر ہوراں ڈھول دی تھاں دھول لکھیا ہے۔ دھول اوہ ڈھگا یا بیل ہے جیس دے سنگاں تے دنیا کھلوتی ہوئی ہے۔ بابا نانک نے وی جپ جی وچ دھول ورتیا ہے۔ پر میرے خیال وچ ایہہ ڈھول راجہ ہے، جیویں ڈھول ماہی ہوندا ہے۔ ڈھول قدیمی تھاپ ہے جیہڑی کہ افریقہ توں لے پنجاب تیکر سب توں سوہنی تھاپ منی جاندی ہے۔ ایس لئی من موہنے بندے نوں وی ڈھول پکاریا جان لگ پیا۔ ایتھے ڈھول ماہی دی تھاں ڈھول راجہ کہیا گیا ہے کیوں جو گل پیو نال ہو رہی ہے عاشق نال نہیں۔ تے ڈھول راجہ دا مطلب ہے راجیاں وچوں سب توں پیارا۔
بند ٧٣
باپ ہس کے پُچھدا کون ہُندا ایہہ مُنڈڑا کِت سرکار دا ہے
ہتھ لائیاں پنڈے تے داغ پوندا ایہہ مہیں دے نہیں درکار دا ہے
سُگھڑ چتر تے عقل دا کوٹ نڈھا مجھیں بہت سنبھال کے چار دا ہے
مال اپنا جان کے سانبھ لیاوے کوئی کم نہ کرے وگار دا ہے
ہِکے نال پیار دے ہونگ دے کے سوٹا سِنگ تے مُول نہ ماردا ہے
وسے نور اللہ دا مُکھڑے تے منوں رب ہی رب چتاردا ہے

اوکھے لفظاں دے معنے.

مُنڈڑا۔مُنڈا، لڑکا
کت۔کیہڑی، کتھوں
سرکار۔ کسے اک حاکم تھلے علاقہ
درکار۔کرن جوگا،
چتر۔سیانا، چالاک
کوٹ۔شہر، یا قلعہ (پرانے شہر قلعیاں ددوالے ہی بندے سن ایس لئی کوٹ فلانا تے فلانا دے ناں تے مشہور ہُندے سن۔)
نڈھا۔ جوان منڈا، بعض ویلے ہم جنساں وچ معشوق منڈے لئی ورتیندا ہے
وگار۔ بنا معاوضے دے کم۔ اجیہا کم زبردستی وی لیا جاندا ہے تے بھرا بندی نال وی۔
ہونگ۔ مُنہ وچ ہنکارے دے واج کڈھنا، عام طور تے جانور چارن والے، گاڈی یاں ٹانگے ریڑھے والے جانوراں نوں ایس طرحاں دیاں آوازاں نال ہدائتاں دیندے ہین۔
چتاردا۔ چت وچوں کڈھدا، ورد کردا
بند ٧٤
کیہڑے چوہدری دا پُت کون ذاتوں کیہا عقل شعور دا کوٹ ہے نی
کیکوں رزق تے آب اُداس کیتا اس نوں کیہڑے پیر دی اوٹ ہے نی
فوجدار وانگوں کر کوچ دھانا مار جیوں نقارے تے چوٹ ہے نی
کنہاں جٹاں دا پوترا کون کوئی کیہڑی گل دی ایس نوں تروٹ ہے نی

اوکھے لفظاں دے معنے
رزق تے آب اداس۔کھان پین دا سامان مُک جانا، کھان پین توں رشتہ توڑ لینا
اوٹ۔اوہلا، حفاظت کرن ہار
فوجدار۔مغلیہ فوج دا علاقے دا فوجی ہیڈ ۔۔اجکل دا کور کمانڈر
کوچ۔ٹُر پینا،
دھانا۔ حملہ کرن یا زوراور رنگ وچ اگے ودھنا
نقارے تے چوٹ۔ فوج دے چلن ویلے نوبت یا تقارہ وجنا
بند ٧٥
پتُّر تخت ہزارے دے چوہدری دا رانجھا ذات دا جٹ اصیل ہے جی
اوہدا بُوپڑا مُکھ تے نین نِمھے کوئی چھیل جیہی اوہدی ڈیل ہے جی
متھا رانجھے دا چمکدا نور بھریا سخی جیو دا نہیں بخیل ہے جی
گل سوہنی پرھے دے وچ کردا کھوجی لائی تے نیاؤں وکیل ہے جی

اوکھے لفظاں دے معنے

اصیل۔ اچھی نسل والا، خالص
بوپڑا۔معصوم، بھولا
چھیل۔ہلکی پلکی چستی والی بنتر
ڈیل۔ بناوٹ، قد کاٹھ، نین نقش وغیرہ
بخیل۔ کنجوس
پرھے۔پرھیا، عدالت
کھوجی۔ چوری لبھن لئی چور دے پیراں دے نشان پچھان کے چوری لبھن والا۔ کھوج کرن والا
لائی۔ برادری دا قائم کیتا ثالث، پنچائیت دا ممبر
نیاؤں۔ انصاف

بند ٧٦
کہے ڈوگراں جٹاں دے نیاؤں جانے پرھے وچ وِلاوڑے لائیاں دے
پاڑ چیر کر جاندا کڈھ دیسوں لڑیا کاس توں نال ایہہ بھائیاں دے
کس گل توں رُس کے اُٹھ آیا کیکر بولیا نال بھرجائیاں دے
وارث شاہ دے دل تھیں شوق آیا وکھن مُکھ سیالاں دیاں جائیاں دے

اوکھے لفظاں دے معنے
ولاوڑے۔ ول چکر، جھوٹیاں تسلیاں، چکر بازیاں
لائیاں۔ ثالثاں، پنچائیت دے ممبر
پاڑ چیر۔شریف صابر ہوراں ایس دا مطلب بد سلوکی تے نفاق لکھیا ہے۔ پر ایس دا مطلب نکھیڑا کرنا وی ہو سکدا ہے۔ کسے مسئلے دا چیر پاڑ کرن دا مطلب ایہہ وی ہے جو اوس وچوں اصل سچ نوں ننگا کیتا جاوے۔
کاس توں۔ کس گل توں
کیکر۔ کیویں (ایسدا حوصلہ کیویں ہوئیا)
بولیا۔ زبان درازی، منہ در منہ جواب دینا، مندا کہنا یاں گاہلاں کڈھنا
وکھن۔ دِسن، نظر آون
جائیاں۔ جمیاں، سیالاں دیاں جائیاں۔ سیالاں دیاں جمیاں (سیال زادیاں)۔
بند ٧٧
لائی ہوء کے مُعاملے دس دیندا مُنصف ہو وڈے پھاہے پھیڑیاں دے
ورہی گھت کے کہی دے پاڑ لائے ستھوں کڈھ دیندا کھوج جھیڑیاں دے
دھاڑا دھاڑوی توں موڑ لیاوندا ہے ٹھنڈ پاوندا وچ بکھیڑیاں دے
سبھا رہی رونی نوں سانبھ لیاوے اکھیں وچ رکھے وانگ ہیڑیاں دے
سئیاں جواناں دا بھلا ہے چاک رانجھا جتھے نت پوندے لکھ بیڑھیاں دے

اوکھے لفظاں دے معنے

لائی۔ منصف، پنچایتی ممبر
معاملے۔ جھیڑے، مقدمے
منصف۔ انصاف کرن والا
وڈھے۔ ختم کر دینا، کٹ دینا
پھاہے۔ گنجل والے معاملے وڈے پھاہے۔ گنجل والے مقدمیاں نوں اک دم مکا دیندا ہے۔
پھیڑیاں۔ جھگڑیاں، بھیڑے ویلے
ورھی گھتنا۔ رسی نال مننا
کہی دے پاڑ لائے۔ [زمین من کے] کہی دے پاڑ نال حد بنا دیندا ہے
ستھوں۔ پنچایت۔ اکٹھ
کھوج۔ کھرے
جھیڑیاں۔ جھگڑیاں دے
دھاڑا۔ لُٹیا ہویا مال، دھاڑوی۔ ڈاکو
ٹھنڈ پاونا۔ امن قائم کر دینا،
بکھیڑیاں۔ جھگڑیاں
رہی ۔پچھے رہ جان والی (مجھ کٹی)
رونی۔ اگے نکل جان والی
ہڑیاں۔ اکھاں دیاں پتلیاں
بیڑھنا۔ڈنگر گھیر کے لٹنا
بند ٧٨
تیرا آکھنا اساں منظور کیتا مہیں دے سنبھال کے ساریاں نی
خبردار رہے مجھیں وچ کھڑا، بیلے وچ مصیبتاں بھاریاں نی
رلا کرے ناہیں نال کہنڈیاں دے ایس کدے نہیں مجھیں چاریاں نی
متاں کھیڈ رُجھے کھڑ جان مجھیں ہوون پنڈ دے وچ خواریاں نی

اوکھے لفظاں دے معنے

آکھنا۔ کہیا، سفارش
مہیں۔ مجھاں
رلا کرنا۔ کسے اک پاسے بہتا جھک جانا، کسے نال سدھا ورتارا نہ کرنا
کہنڈیاں۔کہنڈے سنگاں والیاں مجھاں
رُجھے۔ مصروف ہو جائے
کھڑ جان۔ گواچ جان
بند٧٩
پاس ماؤں دے نڈھڑی گل کیتی ماہی مہیں دا آن کے چھیڑیا میں
نِت پنڈ دے وچ وچار پوندی، ایہہ جھگڑا چاء نبیڑیا میں
سُنجا نِت رُلے منگو وچ بیلے ماہی سُگھڑ ہی آن سہیڑیا میں
مائے کرم جاگے ساڈے منگواں دے ساؤ اصل جٹیٹڑا گھیریا میں

اوکھے لفظاں دے معنے
نڈھڑی۔جوان کُڑی
چھیڑیا۔ گل بات شروع کرکے معاملہ طے کیتا
وچار پوندی۔ بدنامی ہونی، لوکاں دے دل وچ کسے نوں بھیڑا جاننا
منگو۔ اِجڑ، مجھاں دا ٹولہ
سُگھڑ۔ سیانا، سمجھدار
سیہڑیا۔ تعلق جوڑ لیا (کسے وی طرحاں دا)
کرم۔ قسمت
ساؤ۔ اچی ذات والا، اصلی
جٹیٹڑا۔ جٹ ساؤ اصل جٹیٹڑا (اصلی تے خاندانی جٹ

 

بند 80
مکھن کھنڈ پراوٹھے کھا میاں مہیں چھیڑ دے رب دے آسرے تے
ہسن گھبرو رانجھیا جال میاں گذر آوسی دُدّھ دے کاسڑے تے
ہیر آکھدی رب رزاق تیرا میاں جائیں نہ لوکاں دے ہاسڑے تے
مہیں چھیڑدے جھل دے وچ میاں آپ ہو بہیں اک پاسڑے تے

مشکل لفظاں دے معنے

آسرے۔ سہارے تے
جال۔ جھلنا، برداشت کرنا، شریف صابر ہواراں ایس نوں جالنا مصد توں دسیا ہے جیس دا مطلب ہے جائیں نہ پچھے نی جانا یا محسوس نہ کرنا۔
گذر آوسی۔ گذارہ ہووے گا
کاسڑے۔ نکے کاسے تے، یعنی پیالے تے
رزاق۔ رزق دین والا، جیون لئی لوڑیندیاں شیواں دیون ہار
ہاسڑے۔ ہاسے
جھل۔ سنگھنا جنگل
پاسڑے۔ اک بنے تے، اک طرف ہو کے


81
بیلے رب دا ناؤں لے جا وڑیا ہویا دُھپ دے نال ظہیر میاں
ا'وہدی نیک ساعت رجوع آن ہوئی، ملے راہ جاندے پنج پیر میاں
بچا کھا چوری چُو مجھ بُوری جیو وچ نہ ہو دلگیر میاں
کائی نڈھڑی سوہنی کرو بخشش پورے رب دے ہو تسیں پیر میاں
بخشی ہیر درگاہ تھیں تدھ تائیں یاد کریں سانوں پوے بھیڑ میاں

مشکل لفظاں دے معنے

بیلے۔جنگل
ظہیر۔ کمزور، پریشان
نیک ساعت رجوع ہوئی۔ مبارک گھڑی آن پہنچی، چنگی قسمت دا ویلا آگیا
دلگیر۔ پریشان
نڈھڑی۔ جوان کُڑی
پورے۔ مکمل، رب نوں پہنچے ہوئے
درگاہ۔ رب دے تھاں توں، رب دے حکم نال
بھیڑ۔ مصیبت ، بپتا
بند ٨٢
خواجہ خضر تے شکر گنج بوز گھوڑی ملتان دا زکریا پیر نوری
ہور سیّد جلال بخاریا سی اتے لعل شہباز بہشت حوری
طُرہ خضر رومال شکر گنج دتا اتے مُندرا لعل شہباز نوری
خنجر سید جلال بخارئیے نے کھونڈی زکرئیے پیر نے ہک بوری
تینوں بِھیڑ پوے کریں یاد جٹا ناہیں جاننی اساں تھیں پلک دوری

اوکھے لفظاں دے معنے

بوز گھوڑی۔ چٹے رنگ دی گھوڑی جیہڑی تھوڑی سرخ بھاہ وی ماردی ہووے۔ لوک قصیاں وچ بزرگ لوکاں نوں ایہو جیہی گھوڑی تے ہرا چوگا پائے ملدے ہین۔
بہشت حوری۔ فقیراں وچ ایہہ مشہور ہے جو اللہ نے شہباز قلندر نوں زمین تے حور گھلی پر اوہناں لین توں انکار کر دتا۔
طُرہ۔ پگ
مُندرا۔ جوگیاں دے کن وچ پاون والا والا
بھیڑ۔ مشکل، اوکھت
پلک۔ اک لحظہ، اکھاں جھمکن وچ
پٍنج پیر
١۔بابافرید شکر گنج۔ آپ دا اصلی ناں فریدالدین مسعود سی۔ چشتیہ مسلک دے تریجے آگو سن۔ پاکپتن وچ آکے وس گئے سن۔ آپ دا کلام گرو گرنتھ صاحب وچ وی شامل ہے۔
٢۔بہاء الدین زکریا ملتانی۔ اہناں دے وڈکے مکے توں خوارزم تے پھیر ملتان آئے۔ اہناں دے استاد مشہور عالم شیخ شہاب الدین سہروردی سن ایس لئی اہناں نوں ہندوستان وچ سہروردی مسلک دا آگو منیا جاندا ہے۔ اہناں دی دلی دے بادشاہاں نال بڑی نیڑتا سی۔
٣۔سید جلال الدین بخاری۔ ایہہ مخدوم جہانیاں جہاں گشت دے ناں نال وی جانے جاندے ہین۔ اہناں نے دنیا دے ہر پاسے دی سیر کیتی تے تن سو عالماں کولوں فیض لیا۔ اہناں دا وطن اُچ سی۔
٤۔لعل شہباز قلندر۔ اہناں دا مزار سیہون شریف سندھ وچ ہے۔ اہناں نوں جلالی قلندروی کہیا جاندا ہے۔ ساری عمر سہاگناں دا پہناوا پائی رکھیا۔
٥۔ خواجہ خضر۔ اوہناں دے بارے مشہور ہے جو اوہناں نے آب حیات پیتا ہویا ہے تے اوہ سدا جیون گے۔ اوہ عام طور تے دریاواں دے کنڈھے لوکاں نوں ملدے ہین۔
بند ٨٣
ہیر چا بھتا کھنڈ کھیر مکھن مئیں رانجھے دے پاس لے دھاوندی ہے
تیرے واسطے جُوہ میں بھال تھکی رو رو اپنا حال وکھاوندی ہے
کیدو ڈھونڈدا کھوج نوں پھرے بھوندا باس چوری دی بیلیوں آوندی ہے
وارث شاہ میاں ویکھو ٹنگ لنگی شیطان دی کلا جگاوندی ہے

اوکھے لفظاں دے معنے

بھتا۔باہر کم کرن والیاں دا کھاجا
دھاوندی۔ پورا زور لا کے کتے پُجنا، شاید دھاوا وی ایس توں ہی بنیا ہے
جُوہ۔ علاقہ، ویران تے لمی چوڑی تھاں
بھال۔لبھنا، تلاشنا
باس۔ بو، خوشبو
بیلیوں۔ جنگل وچوں
کلا۔ لڑائی، جھگڑا، فساد۔۔۔کلا دا مطلب کاریگری وی ہے
شیطان دی کلا۔ شیطان دی کاریگری، یعنی فساد تے پٹھے راہ تے ٹورن دا ہنر
بند ٨٤
ہیر گئی جاں ندی ول لین پانی کیدو آن کے مُکھ وکھاوندا ہے
اسیں بُھکھ نے بہت حیران کیتے آن سوال خدا پاوندا ہے
رانجھے رُگ بھر کے چُوری چا دتی لے کے تُرت ہی پنڈ نوں دھاوندا ہے
رانجھا ہیر نوں پُچھدا کون لنگا ہیرے کون فقیر کس تھاؤں دا ہے
وارث شاہ میاں جیویں پَچھ کے تے کوئی اپروں لُون چا لاوندا ہے

اوکھے لفظاں دے معنے.

رُگ۔ مُٹھ بھر کے
تُرت۔ چھیتی۔ کاہلی نال
پَچھنا۔ اُسترے یا تیر دھار والی شے نال جسم تے چیرا لاؤنا۔ ایہہ خون کڈھن لئی وی لائے جاندے سن۔
پچھ کے لُون لانا۔ زخماں تے لون دھوڑنا۔ کسے دی کمزوری دس کے اوس نوں بھنڈنا
بند ٨٥
ہیر آکھیا رانجھنا بُرا کِیتو ساڈا کم ہے نال ویرائیاں دے
ساڈے کھوج نوں تک کے کرے چغلی دینہہ رات ہے وچ بُرئیایاں دے
مِلے دلاں نوں ایہہ وچھوڑ دیندا بھنگ گھتدا وچ کُڑمائیاں دے
بابل امڑی تھے جاء ٹھٹھ کرسی جا آکھسی پاس بھرجائیاں دے

اوکھے لفظاں دے معنے

ویرائیاں۔ پرانی دشمنی، پرانا ویر
بھنگ گھتنا۔ بنیا بنایا کم وگاڑ دینا، فتور پا دینا
کُڑمائیاں۔ کُڑی منڈے دے سوہرے اک دوجے دے کُڑم ہوندے نیں۔ کُڑمائی دا مطلب ہے دو ٹبراں دا کُڑی مُنڈے دا رشتہ جوڑنا۔ مطلب کیدو وسدے ٹبراں نوں پاڑ دیندا ہے تے کُڑماں نوں اکدوجے دے خلاف کرکے رشتے تُڑوا دیندا ہے۔ مطلب چنگے بھلے ہوندے رشتے وچ بھنگ پا دیندا۔
بال۔ پیو
امڑی۔ ماں
ٹھٹھ۔ مذاق، بے عزتی،

86
ہیر آکھیا رانجھنا بُرا کیتو تیں تاں پچھنا سی دہرائیکے تے
میں تاں جاندا نہیں ساں ایہو سُونہا خیر منگیا سو میتھوں آئیکے تے
خیر لیند وہی پچھاں نوں تُرت بھنا اُٹھ وگیا کنڈ ولائیکے تے
نیڑے جاندا ہئی جامل نڈھیے نی جا پُچھ لے گل سمجھائیکے تے
وارث شاہ میاں اس تھوں گل پُچھیں دوتن اڈیاں ہک چ لائیکے تے

اوکھے لفظاں دے معنے
سُونہا: خبردار، جانن والا
بھنا: نس گیا
کنڈ ولاونا:پچھانے جاون دے ڈر توں مونہہ پھیر لینا

 

87
ملی راہ وچ دوڑ کے آ نڈھی پہلے نال فریب دے چٹیا سُو
نیڑے آن کے شیہنی وانگ گجی اکھیں روہ دا نیر پلٹیا سُو
سِروں لاہ ٹوپی گلوں توڑ سہلی لکوں چائیکے زمیں تے سُٹیا سُو
پکڑ زمیں تے ماریا نال غُصے دھوبی پٹڑے تے کھیس چھٹیا سُو
وارث شاہ فرشتیاں عرش اُتوں شیطان نوں زمیں تے سُٹیا سُو

اوکھے لفظاں دے معنے
شیہنی: شیرنی
روہ: غصہ
پلٹیا: اُلتھیا
سہلی: اُن دے دھاگیاں دا ہار جیہڑا جوگی گل پاؤندے ہین۔
دھوبی پٹڑا: کشتی کرن والے پہلواناں دا اک داء جیہدے نال اوہ مخالف نوں چھیتی ہی ڈھاء لیندے ہین۔

88

ہیر ڈھائےکے آکھیا میاں چاچا چُوری دے جے جیویا لوڑنا ہیں
نہیں مار کے جِند گوا دیساں مینوں کسے نہ ہٹکنا ہوڑنا ہیں
بنھ پیر تے ہتھ لٹکا دیساں لڑ لڑکیاں نال کیہ جوڑنا ہیں
چُوری دے کھاں نال حیا آپے کا ہے اَساں دے نال اجوڑنا ہیں

اوکھے لفظاں دے معنی

جیویا لوڑنا ایں: جے زندگی دی لوڑ نہیں تے
لوڑنا: چاہنا
ہٹکنا: کسے نوں زبانی کلامی کسے کم توں روکنا
ہوڑنا: کسے تھاں جاون یاں باہر نکلن توں روکن لئی عملی تدبیر
لڑ جوڑنا: ساک گنڈھنا
اجوڑنا۔نکھیڑ پاونا

89

ادھی ڈُلھ پئی اَدّھی کھوہ لئی چُن میل کے پرہے وچ لیاوندائی
کہیا من دے نہیں سَو مُول میرا چُوری پلّیوں کھول وِکھاوندائی
نہیں چُوچکے نوں کوئی مت دیندا نڈھی مار کے نہیں سمجھاوندائی
چاک نال اَکلڑی جائے بیلے اَج کل کوئی لیک لاوندائی
جس ویلڑے مہر نے چاک رکھیا اوس ویلڑے نوں پچھوتاوندائی

اوکھے لفظاں دے معنے
میلنا: اکٹھا کرنا

90
چُوچک آکھیا کُوڑیاں کریں گلّاں ہیر کھیڈدی نال سہیلیاں دے
پینگھاں پائیکے سیاں دے نال جھوٹے تِرنجن جوڑ دی وِچ حویلیاں دے
ایہہ چُغل جہان دا مگر لگا فقر جاندے ہو نال سہلیاں دے
کدی نال مداریاں بھنگ گھوٹے کدی جانچے نال چیلیاں دے
نہیں چُوہڑے دا پُت ہو سید گھوڑے ہون نہیں پُتر لیلیاں دے
وارث شاہ فقیر بھی نہیں ہوندے بیٹے جٹاں تے موچیاں تیلیاں دے

اوکھے لفظاں دے معنے
کُوڑیاں: جھوٹھیاں
سیلھی: بکریاں دی جت یاں کالی اُن دء پتلی رسی جیہڑی ستھرتے فقیراں دے گل وچ پنج چھ گھیریاں وچ ہوندی سی
مداری: حضرت شاہ مدار نوں منن والے جٹا دھاری فقیر

۹۱
ماں ہیر دی تے لوک کرن چُغلی تیری ملکیے دھیو خراب ہے نی
اسیں ماسیاں پُھوپھیاں لج موئیاں ساڈا اندروں جیو کباب ہے نی
شمس الدین قاضی نِت کرے مسئلے شوخ دھیو دا ویاہ ثواب ہے نی
چاک نال اکلیاں جان دِھیاں ہویا ماپیاں دُھروں جواب ہے نی
تیری دِھی دا مغز ہے بیگماں دا ویکھو چاک جیوں پھرے نواب ہے نی
وارث شاہ منہ اُنگلیاں لوک گھتن دھیو ملکی دی پُج خراب ہے نی

اوکھے لفظاں دے معنے
مہری: معزز قبیلے دے سردار دی دھی، بیوی یاں ویاہ دے قابل زنانی
لج موئیاں: نموشی نال مر گئیاں
شوخ: بے حیا، بے شرم،نخریلی
خراب ہے : بھیڑی (بد چلن )
مغز: دماغ
مونہہ انگلاں گھتنا: حیرانی نال دنداں وچ اُنگلاں دینا
پُج کے: مکمل طور تے

۹۲

کیدو آکھدا دِھیو نوں ویاہ ملکی دھروہی رب دی من لے ڈاءنے نی
اکّے مار کے وڈھ کے کرس بیرے منہ سِر بھن چواں ساڑ سائنے نی
ویکھ دھیو دے لاڈکیہ دند کڈھیں بہت جھورسیں رنیں قصائنے نی
اکّے بنھ کے بھوہرے چا گھتو لنب وانگ بھڑولے دے آئنے نی

اوکھے لفظاں دے معنی
دھروہی: واسطہ، ظلم دی فریاد
بیرے: نکے نکے ٹوٹے
چوآ : لاڈ ،چائ
دند کڈھنا : فضول ہسنا
جھُورسیں: توں پچھتاویں گی
لِنب: لیپ دے
۹۳

غُصے نال ملکی تپ لال ہوئی جھب دوڑ توں مٹھیے نائنے نی
سَدّلیا توں ہیر نوں ڈھونڈ کے تے تینوں ماؤں سدیندی ہے ڈائنے نی
کھڑ دُنبیے موہنیے پاہڑےے نی مشٹنڈیے یار دیے واہنے نی
وارث شاہ وانگوں کِتے ڈُب موییں گھر آ سیاپے دئیے نائنے نی

اوکھے لفظاں دے معنی

کھڑ دُمبیے: اپنے مخصوص عضو توں پُوچھ چک کے ٹرن والی، بے حیا۔
موہنی: حسن روپ دے فریب نال لُٹن والی
پاڑھی: چتکبری ہرنی،بارہ سنگھی
بار: بے آباد، جنگلی علاقہ
سیاپے دی نائن:جیہڑے گھر وچ سوگ ہووے اوتھے پروہنے آوندے رہندے ہین ایس لئی اوتھے نائن کھانا پکاون لئی مسلسل کئی دیہاڑ رہندی ہے تے اپنے گھر نہیں جاسکدی۔
۹۴

ہیر آن کے آکھدی ہس کے تے اَنی جھات نی امڑیے میرئیے نی
تینوں ڈونگھڑے کھوہ وچ چا بوڑاں کل پٹیو بچڑیے میرئیے نی
دِھیو جوان جے کسے دی بُری ہووے چُپ کےتڑے چانبڑئیے نی
تینوں وڈا اُدماد آء جاگیائے تیرے واسطے منس سہیڑئیے نی
دِھیو جوان جے نکلے گھروں باہر لگے وس تے کھوہ نہ نگھیرئیے نی
وارث جیوندے ہون جے بھین بھائی چاک چوبراں نہ سہیڑئیے نی

اوکھے لفظاں دے معنے
کُل پٹنا: خاندان دی عزت نوں خراب کرنا
نبیڑنا: مکا دینا
نگھیرنا: ہولی ہولی پانی دی ہیٹھلی سطح تیکر اپڑانا، ڈوبنا
اُد ماد: جنسی چاہ
۹۵

تیرے ویر سلطان نوں خبر ہووے کرے فکر اوہ تیرے مکاونے دا
چُوچک مہر دے راج نوں لیک لائیا کیہا فائدہ ماپیاں تاونے دا
نک وڈّھ کے کوڑماں گالیوئی ہویا لابھ ایہہ ماپیاں جاونے دا
راتیں چاک نوں چا جواب دیساں نہیں شوق ہن مہیں چراونے دا
اُرے آ مٹھیئے لاہ نی سبھ گہنے گن کون ہے گہنیاں پاونے دا
وارث شاہ میاں ایس چھوہری دا جیو ہویائی لِنگ کٹاونے دا

اوکھے لفظاں دے معنی
تاونا: غصے وچ ساڑنا
لابھ: فیدا
جاونا: جمنا

 

۹۶
مائے رب نے چاک گھر گھلیا سی تیرے ہون نصیب جے دُھروں چنگے
ایہو جیہے جے آدمی ہتھ آون سارو ملک ہی رب تھیں دعا منگے
جیہڑے رب کیتے کم ہو رہے سانوں ماں کیوں غیب دے دَیں پنگے
کُل سیانیاں ملک نوں مت دتی تیغ مہریاں عشق نہ کرو ننگے
نہیں چھیڑیئے رب دیاں پوریاں نوں جنہاں کپڑے خاک دے وچ رنگے
جنہاں عشق دے معاملے سریں چائے وارث شاہ نہ کسے تھوں رہن سنگے

اوکھے لفظاں دے معنے
سارو : سارا
پنگا: کنڈا
۹۷

ملکی آکھدی چُوچکا بنی اوکھی سانوں ہیر دیاں مہنیاں خوار کیتا
طعنے دین شریک تے لوک سارے چوطرفیوں خوار سنسار کیتا
دیکھو لج سیالاں دی لاہ سُٹی نڈھی ہیر نے چاک نوں یار کیتا
جاں میں مت دِتی اگوں لڑن لگی لج لاہ کے چشم نوں چار کیتا
کڈھ چاک نوں کھوہ لے مہیں سبھے اَساں چاک تھوں جےو بیزار کیتا
اکّے دھیو نوں چاگڑھے ڈوب کرئیے جانو رب نے چاگنہگار کیتا
جھب ویاہ کر دھیو نوں کڈھ دیسوں سانوں ٹھٹھ ہے ایس مردار کیتا
وارث شاہ سانوں ہیر خوار کیتا نہیں تاں رب صاحب سردار کیتا

اوکھے لفظاں دے معنے

گھڑے ڈوب کرنا یاں گھڑے گھت کے لِنبنا:اپنے ساکاں وچ کِتے لُکا دینا یاں گجا ویاہ کر کے کِتے دور گھل دینا جتھوں کڑی دی خیر خبر نہ آسکے ایہدے وچ بر چنگا نہیں ویکھیا جاندا بدنامی توں بچن لئی چھیتی وچ کوئی رنڈا یاں عیب دار بندہ لبھ لیا جاندا ہے۔بے شک انج دی تھاں کڑی نوں ڈبونا گناہ ہے پر غیرت دے مسئلے وچ گناہ ثواب نہیں ویکھے جاندے۔


۹۸
چُوچک آکھدا ملکیے جمدی نوں گل گُھٹ کے کاہے نہ ماریو ای
گُھٹی اَک دِی گھول نہ دِتیائی اوہو اج صواب نتاریو ای
منجھ ڈونگھڑے دھےو نہ بوڑیائی وڈھ لوڑھ کے مول نہ ماریو ای
وارث شاہ خدائے دا خوف کیتو قارون وانگ نہ زمین نگھاریو ای

اوکھے لفظاں دے معنے

کاہے: کیوں
گھُٹی: جمن توں مگروں ماں دے ددھ توں وکھ پہلی شے جیہڑی نیانے نوں ماسا چکھائی جاندی ہے کہندے نیں گھٹی دیون والے بندے تے اوہدی گھٹی دی تاثیر ساری عمر نیانے دے کردار وچ رہندی ہے۔
صواب: نیکی دا کم
بوڑنا: ڈبونا
لوڑھنا: روڑھ دینا

٩٩
راتیں رانجھے نے مہیں جاں آن ڈھویاں چُوچک سیال متھے وَٹ پایا ای
بھائی چھڈ مہیں اُٹھ جا گھر نوں تیرا طور بُرا نظر آیا ای
سیالو کہو بھائی ساڈے کم نہیں جائے اودھرے جدھروں آیا ای
اساں سانھ نہ رکھیا ایہہ نڈھا دھیاں چارنا کس بتایا ای
اِتّقو مَوَاضِعَ التَّھُم وارث شاہ ایہہ دُھروں فرمایا ای

اوکھے لفظاں دے معنی
ڈھونا: کسے منزل دے نیڑے لیاونا

۱۰۰
وَلَوبَسَطَ اللّٰہ ِ الرِّزقِ لِعِبَادِہٖ رج کھائیکے مستیاں چائیاں نی
کُلُوا وَاشرَبُوا وَلاَ تُسرِفُوا نہیں مستیاں کرنیاں آئیاں نی
کتھوں پچن اےہناں مشٹنڈیاں نوں نِت کھانیاں دُدھ ملائیاں نی
وَماَ مِن دَ آبـۃٍ فِی ا لاَرضِ ایہہ لے سانبھ مجھیں گھر آئیاں نی

بند ١٠١

رانجھا سُٹ کھونڈی اُتّوں لاہ بھورا چھڈ چلیا سبھ منگواڑ میاں
جیہا چور نوں تھڑے دا کھڑک پہنچے چھڈ ٹرے ہے سنھ دا پاڑ میاں
دل چایا دیس تے ملک اُتوں اُسدے بھا دا بولیا ہاڑ میاں
تیریاں کھولیاں کٹک تے ملن سبھے کھڑے کٹیاں نوں کائی دھاڑ میاں
مینوں مجھیں دی کجھ پرواہ ناہیں نڈھی پئی سی اِت رہاڑ میاں
تیری دھیو نوں اسیں کیہ جاننے ہاں تینوں آوندی نظر پہاڑ میاں
تیریاں مجھیں دے کار نے رات ادّھی پھراں بھندا قہر دے جھاڑ میاں
منگو مگر میرے سمجھو آؤندائی مجھیں آپنیاں مہر جی تاڑ میاں
گُھٹ بہیں چرائی توں ماہیاں دی سہی کیتائی کوئی کِراڑ میاں
مہیں چار دے نوں گئے برس باراں اَج اُٹھیا اندروں ساڑ میاں
وَہی کھتری دی رہی کھتڑے تے لیکھا گیائی ہو پہاڑ میاں
تیری دھیو رہی تیرے گھر ے بیٹھی جھاڑ مفت دا لیا ہئی جھاڑ میاں
ہٹ بھرے بُہگُنے نوں سانبھ لیو کڈھ چھڈیو ننگ کراڑ میاں
وارث شاہ اگوں پوری نہ پئی آپچھوں آیا سیں پڑتنے پاڑ میاں

اوکھے لفظاں دے معنے
کھونڈی: سوٹی
بھورا:کالی گرم لوئی
منگواڑ: گاواں ، مجھاں، منگوبیہن دی تھاں
ہاڑ: تباہی
دھاڑ: حملہ، ڈاکو، حملہ آور ڈاکواں دا جتھا
رہاڑ: ضد، تکرار
تاڑ: بند کرنا
لیکھا پہاڑ ہو جاناـ: سود ودھن نال اصلی رقم ودھ جانا
بھری بھگنی: بہت بھری ہوئی، گناں والی

بند ۱۰۲
مجھیں چرن نہ باجھ رنجھیٹڑے دے ماہی ہورسبھے جھکھ مار رہے
کائی گھس جائے کائی ڈُب جائے کائی سنھ لہے کائی پار رہے
سیال پکڑ ہتھیار تے ہوکھُماں مگر لگ کے کھولیاں چار رہے
وارث شاہ چُوچک پچھو تاوندائی منگو نہ چھڑے اسیں ہار رہے

اوکھے لفظاں دے معنے
جھکھ مار رہے: لاحاصل محنت کرنا ، ناکام کوشش
ہو کھماں : سدھے کھلو کے

 

۱۰۳

مائے چاک تراہیا چا بابے ایس گل اُتے بہت خوشی ہونی
رب اوس نوں رزق ہے دین ہارا کوئی اوس دے رب نہ تُسی ہونی
مہیں پھرن خراب وچ بیلیاں دے کھول دسو کیہی بِس بُسی ہونی
وارث شاہ اولاد نہ مال رہسی جہدا حق کُھتھا اوہ ناخوشی ہونی

اوکھے لفظاں دے معنے

تراہنا: ڈرا کے دور نسا دینا
کھوہبیاں: چیکڑ ، دلدل
کھتھا: کھویاگیا
دکھی : دکھیا، دل سڑیا

۱۰۴
ملکی گل سناوندی چُوچکے نوں لوک بہت دیندے بد دعا میاں
باراں برس اِس مجھیاں چاریاں نیں نہیں کیتی سو چوں چرا میاں
حق کھوہ کے چاء جواب دِتا مہیں چھڈ کے گھراں نُوں جا میاں
پَیریں لگ کے جاء مَنا اوس نُوں آہ فقر دی بُری پے جا میاں
وارت شاہ فقیر نے چُپ کیتی اوہدی چُپ ہی دیگ لُڑھا میاں

اوکھے لفظاں دے معنے
چوں چرا کرنا: بہانہ کرنا، انکار کرنا
دیگ: دیوے گی
دیگ لڑھا: غرق کر دیوے گی
لڑھا: غرق

۱۰۵

چُوچک آکھیا جا منا اس نوں ویاہ تِیک تاں مہیں چرا لیے
جَدوں ہیر ڈولی پا ٹور دئیے رُس پوے جواب تاں چا دئیے
ساڈی دِھیو دا کُجھ نہ لاَہ لیندا سبھا ٹہل ٹکور کرا لیے
وارث شاہ اَسیں جَٹ ہال سدا کھوٹے جٹکا پھند ایتھے ہِک لا لیے

اوکھے لفظاں دے معنے
: ٹہل ٹکور: سیوا
فند: فریب
ہک: ایک
106
مَلکی جاویہڑے وچ پُچھدی ہے ویہڑا جیہڑا بھائیاں سانویاں دا
ساڈے ماہی دی خبر ہے کتے اَڑیو کدھر ماریا گیا پچھو تاویاں دا
ذرا ہیر کُڑی اونہوں سد دِی ہے رنگ دھو دیوے پلنگ دے پاویاں دا
رانجھا بولیا ستَھروں بھن آکڑ ایہہ جے پیا سردار نَتھاویاں دا
سِر پٹے صفا کر ہو رہیا جیہا بالکا مُنیا باویاں دا
وارث شاہ جےوں چور نوں ملے واہر اُبھے ساہ بھردا ماریا ہاویاں دا

اوکھے لفظاں دے معنے

ستھروں: زمین تے وچھیا تیکھیاں دا بسترا
نتھاویاں: بے گھر،بے ٹھکانہ
باویاں دا: جوگیاں دا
بالکا : بالک ، شاگرد، چیلا
واہر: چور نوں پھڑن والا
ابھے ساہ: پُٹھے ساہ

۱۰۷
مَلکی آکھدی لڑیوں جے نال چُوچک کوئی سُخن نہ جیو تے لیا وَنا ای
کِیہا ماپیاں پُتراں لڑن ہوندا تُساں کھٹنا تے اَساں کھاونا ای
چِھڑ مال دے نال میں گھول گھتی شامو شام راتیں گھریں آونا ای
توں ہی چوئیکے دُوھ جماونائی توں ہی ہیر دا پلنگ وچھاونا ای
کُڑی کل دی تیرے توں رُس بیٹھی توں ہی اوس نُوں آ منا ونا ای
منگو مال سیال تے ہیر تیری نالے گُھورنا تے نالے کھاونا ای
منگو چھیڑ کے جھل وِچ میاں وارث اَساں تخت ہزارے نوں جاونا ای

اوکھے لفظاں دے معنے
سخن: گل میہنہ
رس پئی:ناراض ہو گئی
گھورنا: ٹکٹکی لا کے ویکھی جانا

۱۰۸
رانجھا آکھدا ہیر نوں ماؤں تیری سانوں پھیر مُڑ رات دی چمڑی ہے
میاں من لئے اوس دے آکھنے نوں تیری ہیر پیاری دی امڑی ہے
کیہ جانےے اُٹھ کس گھڑی بہسی اجے ویاہ دی وِتھ وِی لمڑی ہے
وارث شاہ ایس عشق دے ونج وِچّوں پلے کسے نہ بدھیا دَمڑی ہے

اوکھے لفظاں دے معنے
آکھنے: کہنے
امڑی: ماں
وتھ: فاصلہ
ونج: وپار
بدھڑی: باندھی
اُٹھ: اونٹ
کس کڑی بہسی: کس کروٹ بہوے گا
لمڑی: لمبی

۱۰۹
رانجھا ہیر دی ماؤں دے لگ آکھے چھیڑ مجھیاں جھل نوں آوندا ہے
منگو واڑ دِتا وچ جھانگڑے دے آپ نہائیکے رب دِھیاؤندا ہے
ہیر ستواں دا مگر گھول چھنا ویکھو رزق رنجیٹھے دا آؤندا ہے
پنجاں پیراں دی آمدن تُرت ہوئی ہتھ بنھ سلام کر آوندا ہے
رانجھا ہیر دونویںہوئے آن حاضر اگوں پیر ہُن ایہہ فرماؤندا ہے

اوکھے لفظاں دے معنے

جھانگڑے:جھل بیلا، جنگل
ستو: پسے ہوئے جَو
دھیاؤنا: دھیان وچ رکھنا، ذکر کرنا ، یاد کرنا
آمدن: آونا

۱۱۰
بچہ دوہاں نیں رب نوں یاد کرنا ناہیں عشق نوں لیک لگاونا ای
بچہ کھا چوری چوئے مجھ بوری ذرا جیو نوں نہیں ولاونا اِی
اٹھے پہر خدائے دی یاد اندر تساں ذکر تے خیر کماونا اِی
وارث شاہ پنجاں پیراں حکم کیتا بچہ عشق نوں نہیں ڈولاونا اِی

اوکھے لفظاں دے معنے
خیر کماونا: عبادت کرنی ہے، خیرمنگنی
ڈولاونا: توجہ ہٹاونا
111
ہیر وَت کے بیلوں گھریں آئی ماں باپ قاضی سد لیاؤندے نیں
دونویں اہل بیٹھے اتے وچ قاضی اتے سامنے ہیر بہاؤندے نیں
بچہ ہیر تینوں اسیں مت دیندے مٹھی نال زبان سمجھاؤندے نیں
چاک چوبراں نال نہ گل کیجے ایہہ محنتی کےہڑے تھاؤں دے نیں
ترنجن جوڑکے اپنے گھریں بہیے سگھڑ گاؤنکے جی پرچاؤ ندے نیں
لال چرکھڑا ڈاہ کے چھوپ پایے کیہے سوہنے گیت چنہاوندے نیں
نیویں نظر حیا دے نال رہیے تینوں سبھ سیانے فرماؤندے نیں
چُوچک سیال ہوری ہیرے جاننی ہیں سردار تے پینچ گراؤں دے نیں
شرم ماپیاں دی وَل دھیان کرئیے والا شان ایہہ جٹ سداؤندے نیں
باہر پھرن نہ سوہندا جٹیاں نوں اج کل لاگی گھر آؤندے نیں
اِیتھے ویاہ دے وڈے سامان ہوئے کھیڑے پئے بِنا بناؤندے نیں
وارث شاہ میاں چند روز اندر کھیڑے میل کے جنج لے آؤندے نیں

اوکھے لفظاں دے معنے
وت کے :پرت کے
چھوپ : چرخہ کتنا، پونیاں دا گچھا
گراؤں: پنڈ
بنا بنانا: کسی کام کیلئے بنیاد رکھن دی تیاری
جنج:بارات

۱۱۲

ہیر آکھدی بابلا عملیاں توں نہیں عمل ہٹایا جا میاں
جیہڑیاں وادیاں آد دیاں جان ناہیں رانجھے چاک توں رہیا نہ جا میاں
شِینھ چترے رہن نہ ماس باجھوں جھٹ نال اوہ رزق کما میاں
اِیہہ رضا تقدیر ہو رہی وارد کون ہوونی دے ہٹا میاں
داغ انب تے سار دا لہے ناہیں داغ عشق دا بھی نہ جا میاں
میں تاں منگ درگاہ تھیں لیا رانجھا چاک بخشیا آپ خدا میاں
ہور سبھ گلاں منظور ہوئیاں رانجھے چاک تھیں رہیا نہ جا میاں
اِیس عشق دے روگ دِی گل ایویں سِر جائے تے سِر نہ جامیاں
وارث شاہ میاں جیویں گنج سر دا باراں برس بناں ناہیں جا میاں

اوکھے لفظاں دے معنے
عملیاں: نشئی، نشے دا عادی
عمل: نشہ
وادیاں : عادتاں
شینھ: شیر
جھٹ: جھپٹنا، پنجے دا حملہ
ہوونی: تقدیر، کم ہونا
رسا: رس
گنج سر دا: سر پر توں والاں دا نہ اگنا
حاذق: حکیم
لادوا: لا علاج ، جنہوں ڈاکٹراں لاعلاج کہہ دتا ہووے

 

۱۱۳

اِیہدھے وڈھ لُڑکے کھوہ چُونڈیاں نوں گل گھٹ کے ڈُونگھڑے بوڑرنے
سر بھن سو نال مدھانیاں دے ڈھوئی نال کھڑ لت دے توڑرنّے
ایہدا داتری نال چا ڈِھڈ پاڑو سُوا اکھیاں دے وچ پوڑرنّے
وارث چاک تھوں ایہہ نہ مُڑے مُولے اسیں رہے بہتیرڑا ہوڑرنّے

اوکھے لفظاں دے معنے

لُڑکے: کان کی کنونی، کان کی لو
چونڈیاں: نکیاں زلفاں
ڈونگھڑے بوڑ: گہری ڈبو
ڈھوئی: کمر
سوا: بوریاں سین والی سلائی
پوڑ: چبھو
بہتیرڑا:بوہتا
ہوڑ: منع

۱۱۴

سر بیٹیاں دے چا جُدا کر دے جدوں غُصیاں تے باپ آؤندے نیں
سر وڈّھ کے نیں وچ روڑھ دیندے ماس کاؤں کُتے بلّے کھاؤندے نیں
سسّی جام جلالی نیں روڑھ دِتی کئی ڈُوم ڈھاڈی پئے گاؤندے نیں
اولاد جیہڑی کہے نہ لگے ماپے اوس نُوں گھُٹ لنگھاوندے نیں
جدوں قہر تے آؤندے باپ ظالم بنّھ بیٹیاں بھوہرے پاؤندے نیں
وارث شاہ جے ماریے بداں تائیں دینے خُون نہ تنہاندے آوندے نیں

اوکھے لفظاں دے معنے
جام جلالی: آدم جام دے ناں توں وی مشہور ہے سسّی دا پیو، علاقہ بھنبور دا نواب سی
ڈھاڈی:ڈوم مراسی
مکاؤں دے: ماردیندے
بھوہرے: تہہ خانے
بداں: بھیڑے

۱۱۵
جنہاں بیٹیاں ماریاں روز قیامت سِر تِنہاں دے وڈا گناہ مائے
مِلن کھانیاں پھاڑ کر کے جیکوں ماریاں جے تویں کھا مائے
کہے ماں تے باپ دے اساں منے گل پلوڑاتے منہ گھاہ مائے
اِک چاک دی گل نہ کرو مولے اوس دا ہیر دے نال نِباہ مائے

اوکھے لفظاں دے معنے
تنہاں: اوہناں دے
ملن کھانیاں: دھیاں قتل کرن والیاں نوں پاڑ کے کھاون توں دتیاں جاون گئیاں
جیکوں: جیویں
پلوڑا: پلہ
116

سلطان بھائی آیا ہیر سندا آکھے ماؤں نوں دِھیو نُوں تاڑ اماں
اساں پھیر جے باہر ایہہ ڈٹھی سٹاں اِیس نوں جان تھیں مار اماں
تیرے آکھیاں ستر جے بہے ناہیں پھیراں اِیس دی دھون تلوار اماں
چاک وڑے ناہیں ساڈے وِچ ویہڑے نہیں ڈکرے کراں سُو چار اماں
جے دھیو نہ حکم وچ رکھیائی سبھ ساڑ سُٹوں گھر بار اماں
وارث شاہ جیہڑی دِھیو بُری ہووے روڑھ دیے سمندروں پار اماں

اوکھے لفظاں دے معنے
سندا: دا
ستر: پردہ
ڈکرے: ٹوٹے

۱۱۸

اَکھیں لگیاں مُڑن نہ وِیر میرے بی بی وار گھتی بلہاریاں وے
ویہن پئے دریا نہ کدی مُڑ وڈّے لا رہے زور زاریاں وے
لہو نکلنوں رہے نہ مُول ویرا جتھے لگیاں تیز کٹاریاں وے
لگے دست اِک وار نہ بند کیجن وید لکھدے وید گیاں ساریاں وے
سِردتیاں باجھ نہ عشق پگّے ایہہ نہیں سکھالیاں یاریاں وے
وارث شاہ میاں بھائی ورجدے نیں ویکھو عِشق بنائیاں خواریاں وے

اوکھے لفظاں دے معنے

وارگھتی: واری گئی ، قربان کیتی گئی
بلہاریاں : صدقے ہو گئی
ویہن پئے: ٹر پوے ، بہاؤ
زور زاریاں :طاقت ، زاری
لگے دست: جاری سہال
وید گیاں: حکمتاں
پگنا: منزل تے اپڑنا، کامیاب ہونا
ورجدے : روکدے

۱۱۸

قاضی آکھیا خوف خداء دا کر ماپے چہ چڑھے چاہے مارنی گے
تیری کیاڑیوں جیبھ کھچا کڈھن مارے شرم دے خون گزارنی گے
جس وقت اساں دتا چا فتوی اوس وقت ہی پار اُتارنی گے
ماؤں آکھدی لوڑھ خداء دا جے تکھے شوخ دیدے ویکھو پاڑنی گے
وارث شاہ کر ترک بُریائیاں توں نہیں اگ دے وِچ چا نگھارنی گے

اوکھے لفظاں دے معنے
کیاڑیوں: گل دی ہیٹھلی تھسں، (کھکواڑوں) گُدی ، زبان دا آخری حصہ جیہڑا دھون دی پچھلی ہڈی تیکر جاندا ہے
لوڑھ خدائے دا جی: تیرے تے رب عذاب نازل کرے

۱۱۹

پنجاں پیراں نوں رانجھنے یاد کیتا جدوں ہیر سنیہڑا گھلیا ای
ماں باپ قاضی سبھا گرد ہوئے گلہ سبھناں دا اساں جھلیاای
آئے پیر پنجے اگے ہتھ جوڑے نِیر روندیاں مُول نہ ٹھلیاای
بچہ کون مصیبتاں پیش آئیاں وِچوں جےو ساڈا تھرتھلیائی
میری ہیر نوں ویر حیران کیتا قاضی ماؤں تے باپ پتھلیا ای
مدد کرو خداء دے واسطے دی میرا عشق خراب ہو چلیا ای
بہت پیار دلاسڑے نال پیراں مئیں رانجھے دا جیو تسلیا ای
تیری ہیر دی مدتے میاں رانجھا مخدوم جہانیاں گھلیا ای
دو سد سُنا کھاں ونجھلی دے ساڈا گاونے تے جیو چلیا ای
وارث شاہ اگے جٹ گاؤندائی ویکھو راگ سُن کے جیو ہلیا ای

اوکھے لفظاں دے معنے
ٹھلیا: ڈکیا
تھر تھلیا: کنبھیا
پتھلیا: پٹھا کر دتا
دلاسڑے: تسلیاں
تسلیا: تسلی دتی
سد : بول
جیو ہلنا: روح کنبھ جانا

120

شوق نال وجاء کے ونجھلی نوں پنجاں پیراں اگے کھڑا گاؤندا اے
کدی اودھوتے کاہن دے بِشن پدے کدے ماجھ پہاڑی دِی لاؤندا اے
کدی ڈھول تے مارون چھوہ دیندا کدی بوبنا چاء سُناؤندا اے
ملکی نال جلالی نوں خوب گاوے وِچ جھیوری دِی کلی لاؤندا اے
کدی سوہنی تے مہینوال والے نال شوق دِے سد سناؤندااے
کدی دھرپداں نال کَبِت چھوہے کدی سوہلے نال رلاؤندا اے
سارنگ نال تلنگ شہانیاں دے راگ سوہے دا بھوگ چاء پاؤندا اے
سورٹھ گجریاں پوربی للت بھیروں دِیپک راگ دی زیل وجاؤندا اے
ٹوڈی میگھ ملہار تے گونڈ دھنا سری جیت سری بھی نال رلاؤندا اے
مال سِری تے پرج بیہاگ بولے نال ماروا وِچ وجاؤندا اے
کیدا را تے بھاگڑا راگ مارو نالے کاہنڑے دے سُر لاؤندا اے
کلیان دے نال مالکنس بولے اتے منگلا چا ر سُناوندا اے
بھیرو ں نال پلاسیاں بھیم بولے نٹ راگ دی زِیل وجاؤندا اے
بَروا نال پہاڑ جھنجھوٹیاں دے ہوری نال آسا کھڑا گاؤندا اے
بولے راگ بسنت ہنڈول گوپی منداونی دیاں سُراں لاؤندائے
پلاسی نال ترانیاں ٹھانس کے تے وارث شاہ نوں کھڑا سناوندا اے

اوکھے لفظاں دے معنے
اودھوتے: صاف ستھرے
کاہن: دس وجے رات داگیت
بشن: پدے، کرشن دے گیت بھجن
پہاڑی: ہر ویلے دا گیت
ملکی: ملکی جلالی دے گیت
جلالیاں: جلالی دے گیت
چھوری: گیت
دھرپتاں: راگ دے آلاپ
کبت: نظم دی قسم

سوہلے:ویاہ دے راگ
سارنگ: دوپہرداگیت
تلنگ : دوپہر داگیت
سورٹھ:دوپہر کا گیت گوجریاں:سویر دا گیت
پوربی: شام داراگ
للت: سویر دا راگ
بھیرو: سویردا راگ
دیپک :شام دا راگ
زیل :تار، سُر پنجابی سرنگی دی کی پہلی تار
ٹوڈی: سویر دا راگ
میکھ: دوپہر داراگ
ملہار: دوپہردا راگ
کوندھنا سری: تیجے پہر دا گیت
چت سرے:ذہنی انداز دے گیت
مال سری: پچھلے پہردا راگ
مالوا: ماروا، شام دا راگ
کدارنی: شام کا راگ
کاہنڑے: رات ٠١ وجے دا راگ
کلیان: شام دا راگ
مالکنس:رات دا راگ
منگلا: رات دا راگ
بھیرو: سویر دا راگ
پلاسیاں : تیجے پہر دا راگ بروا
جھنجھوٹی: پچھلے پہر دا راگ
آسا: سویر دا راگ
بسنت:شام دا راگ
ہندول:شام دا راگ
مدار:سُردی قسم
پلاسی : تیجے پہر دا راگ
تلاسیاں:تال

121
راضی ہو پنجاں پیراں حکم کیتا بچہ منگ لے دعا جو منگنی ہے
اجی ہیر جٹی مینوں بخش اُٹھو رنگن شوق دے وچ جورنگنی ہے
تینوں لائے بھبوت ملنگ کرئیے بچہ اوہ بھی تیری ملنگنی ہے
جیہے نال رلی اے تہی ہو جائے ننگاں نال لڑئیے سو بھی ننگنی ہے
وارثؔ شاہ نہ سیویں نہ چھڈ جائیں گھر ماپیاں دے ناہیں ٹنگنی ہے

اوکھے لفظاں دے معنے
ننگاں: بھکھے ننگے
ننگی:بھوکی ننگی
سویں: سکھناں

122

رانجھے پیراں نوں بہت خوشحال کیتا دعا دِتیا نیں جا ہیر تیری
تیرے سبھ مقصود ہو رہے حاصل مدد ہو گئے پنجے پیر تیری
جا گونج توں وِچ منگواڑ بیٹھا بخش لئی ہے سبھ تقصیر تیری
وارثؔ شاہ میاں پیراں کاملاں نے کر چھڈی ہے نیک تدبیر تیری

اوکھے لفظاں دے معنے

منگواڑ:ڈنگراں دا گلہ
خوشحال کرنا: خوش کرنا

123

رانجھے آکھیا آ کھاں بیٹھ ہیرے کوئی خوب تدبیر بنائیے نی
تیرے ماں تے باپ دلگیر ہوندے کویں اُوہناں تھوں بات چھپائیے نی
مٹھی نائن نوں سد کے بات گِنیے جے توں کہیں تیرے گھر آئیے نی
میں سیالاں دے ویہڑے وڑاں ناہیں ساتھے ہیر نوں نِت پہنچائیے نی
دینہہ رات تیرے گھر میل ساڈا ساڈے سریں احسان چڑھائیے نی
ہیر پنج مہراں ہتھ دتےاں نیں جویں مٹھیے ڈول پکائیے نی
کُڑیاں نال نہ کھولنا بھیت مُوئے سبھا جیو دے وِچ لُکائیے نی
وارثؔ شاہ چھپائیے خلق کولوں بھاویں اپنا ہی گڑ کھائیے نی

اوکھے لفظاں دے معنے

ساتھے: ساڈے کول
مُہراں: اشرفیاں
ڈول: ڈھنگ ، منصوبہ
سائیاں دا:مالکوں دا
ڈول پکانا: منصوبے نوں پورا کرنا

 

124

پھَلے کول جِتھے منگو بیٹھدا سی اوتھے کول ہیئسی گھر نائیاں دا
مِٹھی نائن گھراںسندی خصمنی سی نائی کم کر دے پھرن سائیاں دا
گھر نائیاں دے حکم رانجھنے دا جویں ساہورے گھریں جوائیاں دا
چان بھان مٹھی پھرن والیاں دی بارا کھلدا لیف تلائیاں دا
مٹھی سیج وِچھائی کے پُھل پُورے اتے آؤندا قدم خدائیاں دا
دونویں ہیر رانجھا راتیں کرن موجاں کھڑیاں کھان مجھیں سِر سائیاں دا
گھڑی رات رہندے گھریں ہیر جائے رانجھا بھات پُچھدا پِھرے دھائیاں دا
آپو آپنی کار وِچ جا رُجھن بُوہا پھیر نہ ویکھدے نائیاں دا

اوکھے لفظاں دے معنے

خصمنی: مالکن
چان بھان: ویکھ بھال، راکھی
مٹھی: ہولی
بارا:مقدر، بوہا
پھل پورے:پھل چڑھائے
دھائیاں:چاول
رجھن: مصروف ہوو
پھلا: ڈنگراں دی حویلی دے بوہے تے لگاگیٹ جیہڑا کنک گاہن والے پھلے ورگا ہوندا ہے۔

125
دینہہ ہووے دوپہر تاں آوے رانجھا اتے اودھروں ہیر بھی آؤندی ہے
ایہہ مہیں لیا بہاؤندا اے اوہ نال سہیلیاں لیاؤندی ہے
اوہ ونجھلی نال سرود کردا ایہہ نال سہیلیاں گاؤندی ہے
کائی زلف نچوڑدی رانجھنے تے کائی آن گلے نال لاؤندی ہے
کائی چمبڑے لک نوں مُشک بوری کائی مُکھ نوں مُکھ چھوہاؤندی ہے
کائی ''میری آں'' آکھ کے بھج جاندی مگر پَوے تاں ٹُبیاں لاؤندی ہے
کائی آکھ دی ماہیا ماہیا وے تیری مَجھّ کٹی کٹا جاؤندی ہے
کائی مامڑے دیاں خربوزیاں نوں کوڑے بکبکے چابناؤندی ہے
کائی آکھدی ایڈی ہے رانجھیا وے، مار باہلی پار نوں دھاؤندی ہے
کتے تاریاں ترن چوا کر کے اک چھال گھڑم دِی لاؤندی ہے
مُردے تاریاں ترن چوپھال پے کے کوئی نول نسل رُڑھی آؤندی ہے
اِک شرط بدھی ٹبی مار جائے تے پتال دی مٹڑی لیاؤندی ہے
اِک پین تے قاز چترانگ ہو کے سُر خاب تے کونج بن آؤندی ہے
اِک ڈھینگ مرغابی تے بنے بگلا اک کُکلا ہو دکھاؤندی ہے
اِک وانگ ککوہیاں سنگھ ٹڈے اِک اُوت دے وانگ بلاؤندی ہے
اوگت بولدی اک ٹیٹہری ہو اک سنگ جلکاونی آؤندی ہے
اک لدھر ہوئی کے کڑکڑاوے اِک ہو سنسار شوکاؤندی ہے
اِک دیہہ پسلیٹیاں ہو بُلھن مُشک وانگروں اوہ پھوکاؤندی ہے
ہیر ترے چوطرف ہی رانجھنے دے موری مچھلی بن بن آؤندی ہے
آپ بنے مچھلی نال چاوڑاں دے مئیں رانجھے نوں کُرل بناؤندی ہے
ایس تخت ہزارے دے ڈمبڑے نوں رنگ رنگ دیاں جالیاں پاؤندی ہے
وارثؔ شاہ جٹی ناز نیاز کر کے نِت یار دا جیو پرچاؤندی ہے

اوکھے لفظاں دے معنے

سرود کرنا: گاونا، راگ پیدا کرنا
چھوہاؤں : چھوندی لاوندی
ٹیاں : غوطے
بابلی: ڈوہنگی آواز مارنا
مردے تاریاں:پٹھا ترنا
چفال:سدھا لمیاں ہوجاونا
چھال گڑم دی:اُچی تھاں توں چھال مارنا
ٹبی : چُبھی
پتال:پتہ
ٹڑی: میٹھی
پین:حواصل
کلکلا: ٹہٹری
ککوہیاں: کالیاںپن چڑیاں
سنگھ ٹڈے: گلا پاڑے
اوگت: بگلے تے ٹیٹری دی آواز
کڑکڑاوے : تیز بولے
شوکاؤں : شوگنا
بلھن: وڈی مچھلی جیہڑی اپنے نر نوں ملن ملن لئی کنڈھے تے آکے لمے پیندی ہے
موری:خوبصورت مچھلی
کرل : لم ڈھینگ 'مچھلی کھاون والاپکھو
ڈنببرہ: نر مچھلی دی اک قسم ،راہو مچھلی

126
کیدو آکھدا ملکیے بھیڑئیے نی تیر ی دِھیو وڈا چنچرچایا ای
جا نئیں تے چاک دے نال گُھلدی اِیس ملک دا رتھ گوایا ای
ماں باپ قاضی سبھے ہار تھکے ایس اِک نہ جیو تے لایا ای
منہ گھٹ رہے وال پُٹ رہے لِنگ کُٹ رہے مینوں تایاای
جنگھ جُٹ رہے جھاٹا پُٹ رہے انت ہُٹ رہے غیب چایاای
لُٹ پُٹ رہے تے نکھٹ رہے لتیں جُٹ رہے لٹکایاای
متیں دے رہے پیر سیوں رہے پیریں پئے رہے لوڑھا آیاای
وارثؔ شاہ میاں سُتے معاملے نوں لنگے رِچھ نے موڑ جگایا ای

اوکھے لفظاں دے معنے
چچر:بوہتی شوخی
جا نئیں: ندی تے جانا
گھلدی : کشتی لڑدی
ارتھ: طریقہ ملکی ریتاں
لِنگ: لتاں پیر
تانا: ستاونا، جی ملاونا،
جنگھ جٹنا: رسی نال دوہواں لتاں نوں ببنھنا
جھاٹا: سر دے وال
ہٹ: تھک ہا ر کے بس ہوونا
مکھٹ: مک جانا زور ٹٹ جانا
متیں: عقلیں
لنگے رچھ نیں: لنگڑے ریچھ نے

127

ملکی آکھدی سد توں ہیر تائیں جُھب ہو توں اولیا نائیا وے
الفو موچیا موجما واگیا وے دُھدی ماچھیا بھج توں بھائیا وے
کھیڈن گئی منہ سو جھلے گھروں نِکلی نِما شام ہوئی نہیں آئیا وے
وارثؔ شاہ ماہی ہیر نہیں آئی موہر منگواندی گھریں آئیا وے

اوکھے لفظاں دے معنے

سد: بلانا
اولیا: نائی دا ناں
منہ سوہجلے: تڑکے
نماںشام: تھوڑی شام
الفو: اک موچی دا ناں
موجما : واگی چڑوہے دا ناں
ڈھڈی :ماشکی دا ناں
موہر منگواندی: لین وچ لگے سب توں اگلے ڈنگر

128

جھنگڑ ڈوم تے فتُّو کلال دوڑے بےلا چوہڑا تے جھنڈی چاک میاں
جا ہےر اگّے دُھم گھتیا نیں بچہ کہی اُڈائی آ خاک میاں
تیری ماؤں تیرے اُتّے بہت غصّے جانوں مار سی چُوچکا دا ھک میاں
رانجھا جا ہ تیرے سر آن بنیاں نالے آکھدے مارئے چاک میاں
سیال گھیرنگر پون کد تےنوں گنیں آپ نوں بہت چالاک میاں
طوطا انب دی ڈال تے کرے موجاں تے گلُےلڑا پوس پٹاک میاں
اج سیالاں نے چُلھیں نہ اگ گھتّی سارو کوڑما بہت غمناک میاں
وارثؔ شاہ یتیم دے مارنے نُوں سبھا جڑی چنہاں دی دھاک میاں

اوکھے لفظاں دے ناں

دھم:مشہوری ،ڈھول دی آواز
خاک اڈانا: بے عزتی کرنا
پون کدا:چکو کے گل پین گے
ڈال: ٹہنی، شاخ
گلےلڑا : غلےلہ
چلھیں: چولہیاں وچ
سارو: سلدا
دھاک: فوج، مشتعل،
129
ہیر ماؤں نوں آن سلام کیتا ماؤں آکھدی آ نی نہرئیے نیِ
یرولےے گولیے بے حیائے گھنڈ وِنیے تے گل پہرئیے نیِ
اُدھلا ک ٹومبے اتے کڑمیے نی چھیل چھدریے تے چھاتی جیہرئیے نیِ
غولہ دِنگینے ازبکے مال زادے غصے ماریے زہر دیے زہریئے نیِ
توں اکائی کے ساڑ کے لوڑھ دِتا لنگ گھڑونگی نال مطہرئیے نیِ
آکھنی ہوں ٹل جا چھٹے مہر رانجھے دے نال دئیے مہرئیے نیِ
ساہناں نال رہیں دیہنہ رات کھیندی آ ٹلیں نیِ کتیے وہرئیے نیِ
اج رات تینوں مجھو واہ ڈوباں تیری ساعت آوندی قہرئیے نیِ
وارثؔ شاہ تینوں کپڑ دھڑی ہوسی ویکھیں نیل ڈنڈاں اتے لہرئیے نیِ

اوکھے لفظاں دے معنے
نہرئیے: لال اکھاں تے پھلیاں ہوئیاں ناساں والی گاں
،شیرنی، مادہ چیتا
یرولیے: یارانے والیے، زانیہ، یار رکھن والی
گولیے : برئیے، لونڈئیے ، کنیز، بدطینت
کنڈولیے: لک موڑ کے رکھن والےے، تکھی
گل پہرئیے:آتشبازی وانگوں چلنے والی، نازک بدن مال زادی، حرامزادی
ادھلا گئے : بدمعاشے، اغوا ہو جان والی
ٹوٹنیں:چالباز، اندازے کرن والی
تت کرمیے: بھیڑے مقدر والی
چھیل چھدرئیے: ناز نخرے کرن والی
چھاپے چہریے: چھاپ والے مونہہ والی
غولہ رنگیے: دھوکے باز
مال زاوئیے:رنڈی،کٹنی
زہردئیے: زہر بھری
اکائیکے: تنگ کر کے
لوڑھ: غرق
لنگ:پیر
مطہرئیے: مطہر نال ، ڈنڈے نال
آکھنی: کہندی
ادھل: اغوا، نکل جانا
وہڑے: جوان مجھ، گاں
کپڑ دھڑی: دھوبی دے کپڑے دھوون وانگوں
نیل ڈانٹاں: نیلے ابھرے ہوئے نشان

 

130
اماں چاک بیلے اسیں پینگھ پینگھاں کیہے غیب دے طوطیے بولنی ہیں
گندا بہت ملھوک منہ جھوٹھڑے دا ایڈا جھوٹھ پہاڑ کیوں تولنی ہیں
شعلہ نال گلاب تیار کیتا وچ پیاز کیوں جھوٹھدا گھولنی ہیں
گدّاں کسے دی نہیں چراآندی دانی ہوئی کے غیب کیوں بولنی ہیں
اَن سنیاں نوں چاء سنایائی موئے ناگ وانگوں وِس گھولنی ہیں
وارثؔ شاہ گناہ کیہ اساں کِیتا ایڈے غیب طوفان کیوں تولنی ہیں

اوکھے لفظاں دے معنے
غیب دے: جیہڑے کسے نے ویکھے سنے نہ ہوون
طوطیے: الزام
ملھوک:گند وچ پلن والا کیڑا
وِس: زہر
طوفان تولنا: الزام لاونا
گداں کسے دی نہیں چرا آندی:میں کسے دی کھوتی نہیں چوری کیتی، میرا کوئی قصور نہیں

بند 131-135
131
سڑے لیکھ ساڈے کج پئے تینوں وڈی سوہنی دِھیو نوں لیک لگی
نِت کریں توبہ نِت کریں یاری نِت کریں پکھنڈ تے وڈی ٹھگی
اسیں منع کر رہے ہاں مُڑیں ناہیں تینوں کسے فقیر دی کہی وگی
وارثؔ شاہ ایہہ کھنڈ تے دُدھ کھاندی ماری پھٹک دِی گئی جے ہو بگی

اوکھے لفظاں دے معنے
سڑے لیکھ: بھیڑے مقدر
کج: عیب ، نقص ، دامن تے داغ لگنا
پھٹک: لعنت، بددعا، بھیڑی عادت
کہی وگی:مونہوں نکلی بد دعا دا ا ثر ہونا

132
اماں بس کر گالیاں دے ناہیں گالی دِتیاں وڈڑا پاپ آوے
نیو رب دی پٹنی کھری اوکھی دھیاں ماریاں وڈا سراپ آوے
لے جائے میں بھیڑا پٹنی نوں کوئی غیب دا سُول کہ تاپ آوے
وارثؔ شاہ نہ مُڑاں رنجھٹیڑے توں بھاویں باپ دے باپ دا باپ آوے

اوکھے لفظاں دے معنے
دبھ:کھروی گھاہ
وڈڑا:وڈا
سراپ: گناہ ، عذاب

133۔
کیدو آء کے آکھدا سوہریو وو میتھوں کون چنگا مت دیسیا او
مہیں موہیاں تے نالے سیال مُٹھے اَج کل وگاڑ کریسیا او
ایہہ نِت دا پیار نہ جائے خالی پنج گڈ دا پاس نہ ویسیا او
ستھوں مار سیالاں نے گل ٹالی پرہاں چھڈ جھیڑا بہو بھیسیا او
رگ اِک ودھیک ہے لنگیاں دِی کِرت گِھن فرفیج ملکھیسیا او

اوکھے لفظاں دے معنے

موہیاں: مسخر کر لئیاں محبت دے دھوکے وچ
مُٹھے: مسحور کر لئے
پنج:پہےہ
بھیسیا: بہت سارے بھیس بدلن والا
کرت گھن: احسان بھل جانا
فرفیج: فریبی،دغا باز،دھوکے باز
ملکھیسیا : ضدی، ٹیٹھ، ناپاک

134

کوئی روز نوں ملک مشہور ہوسی چوری یاری جے عیب کواریاں نوں
جنہاں پان ہے نچنے کُدّنے دِی رکھے کون رناں ہریاریاں نوں
ایس پاء بھلاوڑا ٹھگ لیتے کم پہنچسی بہت خواریاں نوں
جدوں چاک اُودھال لیجاگ نڈھی تدوں جھورسوبازیاں ہا ریاں نوں
وارثؔ شاہ میاں جنہاں لائیاں نیں سئی جاندے داریاں یاریاں نوں

اوکھے لفظاں دے معنے
پان عزت
ہر یاریاں : آزاد، بیباک،منہ زور
بھلاوڑا: بھل
اودھال لیجاگ:اغوا کر کے لے جاوے گا
جھورسو: پچھتاؤ گے
لائیاںنیں: پریت لائی ہے
داری: لحاظ ،نموشی

135۔
قصہ ہیر نوں تُرت سہیلیاں نیں جا کن دے وچ سنایا ای
تینوں مہناں چاک دا دے کیدو وچ پرہے دے شور مچایاای
وانگ ڈھول حرام شیطان دے نی ڈَگا وِچ بازار دے لایا ای
ایہہ گل جے جائےسی اَج خالی تنے ہیر کیوں ناؤں سدایاای
کر چھڈنی ایس دے نال ایسی سنے دیس جو کیتڑا پایا ای
وارثؔ شاہ اپرادھ دیاں رہن جُڑیاں لنگے رِچھ نیں معاملہ چایاای

اوکھے لفظاں دے معنے
ترت: فوراً
ڈگا: ڈھول تے مارن والی لکڑ
تیں: توں
کیتڑا: کیہہ
اپرادھناں:فسادی
136۔

ہیر آکھیا واڑ کے پھَلے اندر گل پا رَسّا منہ گُھٹ گھتّو
لے کے کُتکے تے کڈھن ماچھیاں دے دھڑادھڑ ہی مار کے کُٹ گھتّو
ٹنگوں پکڑ کے لک وِچ پاء جپھی کسے ٹوبھڑے دے وچ سُٹ گھتّو
مار ایس نوں لائیکے اگ جُھگی ساڑ بال کے چیز سبھ لُٹ گھتّو
وارثؔ شاہ میاں داڑھی بِھنڑی دا جو کو وال دِسّے سبھو پُٹ گھتّو

اوکھے لفظاں دے معنے
کتکے:کڈھی، ڈنڈے
نویڑے: ٹوئے،چھپڑ
بھنڑی: کھلی ہوئی ، کھلری ہوئی

137
سیاں نال رل کے ہیر متّا کیتا کھنڈ پُھٹ کے گلیاں ملیاں نیں
کیدو آن وڑیا جدوں پھلے اندر خبراں تُرت ہی ہیر تھے گھلیاں نیں
ہتھیں پکڑ کانباں وانگ شاہ پریاں غصہ کھائی کے ساریاں چلیاں نیں
کیدو گھیر جیوں گدھا گھمیار پکڑے لاہ سہلیاں پکڑ پتھلیاں نیں
گھاڑ گھڑن ٹھٹھیار جیوں پون دھمکاں دھائیں چھڑدیاں مہلیاں چلیاں نیں

اوکھے لفظاں دے معنے
متا: مشورہ، صلاح ، تجویز ، منصوبہ
کھنڈ پھٹ کے: کھلر کے،اک اک ہو کے
کاتیاں:سڑ دی ہوئی لکڑ
دھائیں جھڑدیاں: چاول چھڑ دیاں
ٹھٹھیار: دھات دے بھانڈے بناون والا

138
گل پائی کے سہلیاں لاہ ٹوپی پاڑ جُلیاں سنگھ نوں گھٹیو نیں
بھن دورتے کُتکے چھڑن لتیں روڑھ وِچ کھڑل دے سُٹیو نیں
جھنجھوڑ سر توڑ کے گھت مودھا لانگڑ پاڑ کے دھڑا دھڑ کُٹیو نیں
وارثؔ شاہ داڑھی پُٹ پاڑ لانگڑ ایہہ اکھٹڑا ہی چاء کھُٹیو نیں

اوکھے لفظاں دے معنے
جلیاں: تلائیاں
سنگھ: گلا
دور: دورابھنگ گھوٹن والا ڈنڈا
چھڑن لتیں: لتاں نال مارن
کھڑل: گھڑا
مودھا:پُٹھا
لانگڑ:نکی دھوتی
اکھٹسڑا: ناقابل تسخیر،الزام
دور:بھنگ گھوٹن والا کونڈا
کُتکے:سوٹے ،بھانڈے

139
اِک مار لتاں دوئی لا چھمکاں تِرئی نال چٹاکیاں مار دی ہے
کوئی اِٹ وٹا جُتی ڈھیم پتھر کوئی پکڑ کے دھون بھوئیں مار دی ہے
کوئی پُٹ داڑھی دُبر وِچ دیندی کوئی ڈنڈکا وِچ گزاردی ہے
چور ماری دا ویکھئے چلو سادھو وارث ؔشاہ ایہہ ضبط سرکاردی ہے

اوکھے لفظاں دے معنے
چٹاکیاں: چپیڑاں
ڈھیم: کچی مٹی داڈھیلا
دُبر : پیٹھ
ڈنڈکا:نکا جیا سوٹا
سادھ: شریف شہری

 

140۔
پاڑ چُنیاں سُتھناں کُڑتیاں نوں چک وڈھ کے چیکدا چور وانگوں
وتّے پھرن پر وار جیوں چن دوالے گرد پائیلاں پاؤندیاں مور وانگوں
ساہو کار دا مال جیوں وچ کوٹاں دوالے چونکیاں پھرن لاہور وانگوں
وارثؔ شاہ انگیاریاں بھکھدائی اس دی پریت ہے چند چکور وانگوں

اوکھے لفطاں دے معنے
چک:دندیاں وڈھنا
وتے پھرن: پھردے رہن
پرےت: پےار، محبت
چکور: اک پکھو دا ناں
141
اوہنوں پھاٹ کے کُٹ چک چُور کیتا سیالیں لائیکے پاسنا دھائیاں نیں
ہتھیں بال مواتڑے کاہ کانے وڈے بھانبڑے بال لے آئیاں نیں
جُھگی ساڑ کے بھانڈڑے بھن سارے ککڑ کُتیاں چاء بھجائیاں نیں
جُل پاڑ کے ساڑ کے فتح پائی لگیاں ہیر نوں ملن ودھائیاں نیں
فوجاں شاہ دیاں وارثا مار متھرا ڈھو پھیر لاہور نوں آئیاں نیں

اوکھے لفظاں دے معنے
چکچور:چکنا چور
دھائیاں :ٹرگئیاں
مواتڑے: لانبو
جل: رضائی،لحاف

142
کیدو لتھڑے پتھڑے خون ویہندے کُو کے باہوڑی تے فریاد میاں
مینوں مار کے ہیر نیں چُور کیتا پینچو پنڈ دیو، دیو کھاں داد میاں
کفنی پاڑ بادشاہ تے جا کوکاں میں تاں پُٹ سٹاں بنیاد میاں
میں تاں بولنوں ماریا سچ پچھے شیریں ماریا جیویں فرہاد میاں
چلو جھگٹریے بیٹھ کے پاس قاضی ایہہ گل نہ جائے برباد میاں
وارثؔ احمقاں نوں بناں پھاٹ کھادے نہیں آؤندا عشق دا ساد میاں

اوکھے لفظاں دے معنے
لتھڑے پتھڑے:مندے حال، لت پت ہونا، خونو خون ہونا
باہوڑی:امان طلبی، اپڑنا، مدد لئی آونا
پینچو:پنچائتی
کفنی: فقیروں دا لما کرتہ
پھاٹ: مار

143
چوچک آکھیا لنگیا جا ساتھوں تینوں ول ہے جھگڑیاں جھیڑیاں دا
سردار ہیں چور اُ چکیاں دا سونہاں بیٹھا ہیں ساہیاںپھیڑیاں دا
تینوں ویر ہے نال انجانیاں دے تے وَل ہے دب دریڑیاں دا
آپ چھیڑ کے پچھوں دی پھرن روندے ایہوچج ہے ماہنواں بھیڑیاں دا
وارثؔ شاہ ابلیس دی شکل کیدو ایہو مول ہے سب بکھیڑیاں دا

اوکھے لفظاں دے معنے
ساہواںپیڑیاں دا: سدھیاں راہواں دا
ایانیاں : نکے نیانے
ول : چج
دب دریڑیاں: ڈراونا، تڑھیاں لاونا، دکھ تکلیف
بھیڑا : ناجائز لڑن والا

144
مینوں مار کے اودھلاں مُنج کیتا جُھگی لاء مواتڑے ساڑیا نیں
دور بھنکے کُتکے ساڑ میرے پیوند جُلیاں پھول کے پاڑیا نیں
کُکڑ کُتیاں بھنگ افیم لُٹی میری بانونی چاہ اُجاڑیا نیں
دھڑویل دھاڑے مار ملک لُٹن میرا دیس لُٹیا اےہناں لاڑھیا نیں

اوکھے لفظاں دے معنے
اودھلاں: مغوی، ، بدمعاش
منج کرنا :منج ورگا ورتا ء کرنا
بانونی :گھر دا سامان
دھڑویل: مار دھاڑ کرن والیاں
لاڑیاں: ووہٹیاں

145
جھوٹھیاں سچیاں چغلیاں میل کے تے گھرو گھری توں لوتیاں لاونا ہیں
پیو پُتراں توں یار یار کولوں مانواں دِھیاں نوں پاڑ وِکھاونا ہیں
تینوں بان ہے بُرا کماؤنے دی ایویں ٹکراں پیا لڑاونا ہیں
پرہاں جا جٹا پچھا چھڈ ساڈا ایویں کاسنوں پیا اکاونا ہیں

اوکھے لفظاں دے معنے
میل: جمع کرنا ، اکٹھا کرنا
لوتی: چغلی
پاڑ: اڈ
اکاونا: تنگ کرنا

146۔
دھروئی رب دی نیانوں کماؤ پینچو بھرے دیس وچ پھاٹیا کُٹیا ہاں
مرشد بخشیا سی ٹھوٹھا بھنےا نیں دھروں جڑاں تھیں لامیں پُٹیا ہاں
میں ماریا ویکھدے ملک سارے دھرُوہ کُرنگ موئے وانگوں سٹیا ہاں
ہڈ گوڈڑے بھن کے چور کیتے اَڑی دار گدّوں وانگ کُٹیا ہاں
وارثؔ شاہ میاں وڈا غضب ہویا رو روئی کے بہت نکھٹیا ہاں

اوکھے لفظاں دے معنے

دھروہی: ظلم دی دہائی، پکار
پھاٹیا: کٹیا، ماریا
ٹھوٹھا: پیالہ
بھنےاں: توڑیاہے
جڑاں تھیںلا:جڑوں لے کے سارے داسارا
مرشد بخشیا: مرشد دا دتا ہویا
کرنگ: ہڈیاں دا کاٹھا
اڑی:ضد ،من مانی
نتاریا: ثابت کیتا

147
کڑیاں سد کے پینچاں نے پچھ کیتی لنگا کاس تھوں ڈھاہ کے ماریا جے
اینویں باجھ تقصیر گناہ ماریا اکے کوئی گناہ نتاریا جے
حال حال کرے پر ہے وچ بیٹھا ایڈا قہر تے خون گزاریا جے
کہو کون تقصیر فقیر اندر پھڑے چور وانگوں گھٹ ماریا جے
جھگی ساڑ کے مار کے بھن بھانڈے ایس فقر نوں مار اتاریا جے
وارث ؔ شاہ میاں پچھو لڑکیاں نوں اگ لاء فقےر کیوں ساڑیا جے

اوکھے لفظاں دے معنے
نتاریا: ثابت کیتا
ماراتارنا:جانوں مارنا
گھٹ: رسے نال بنھ کے
148
منہ انگلیاں گھت کے کہن سبھے کارے کرن تھیں ایہہ نہ سنگدا اے
ساڈیاں ممیاں ٹوہندا توڑ گلھاں پچھوں ہوئی کے ستھناں سنگدا اے
سانوں کٹیاں کرے تے آپ پچھوں ساہن ہوئی کے ٹپ دا رِنگدا اے
نالے بنھ کے جوگ نوں جوء دیندا گتاں بنھ کے کھِچ دا تنگد اے
تیڑوں لا کہائی وتے پھرے بھوندا بھوں بھوں موتداتے نالے ٹھنگدا اے
وارث ؔ شاہ اجاڑ وِچ جائی کے تے پھلگناں اساڈیاں سنگھدا اے

اوکھے لفظاں دے معنے
کارے:بھیڑے کم
سنگدا: شرماوندا
ممیاں: چھاتیاں
تیڑوں:کمرے توں
موتدا: پیشاب کرتا
رنگنا: عیش و نشاط دا سواد لینا
پھل کناں:شرم گاہواں
سنگھتا: جنسی لذت لینا
149۔
اوہ آکھدا مار گوا دِتا ہڈ گوڈڑے بھن کے چُور کیتے
جھگی ساڑ بھانڈے بھن کھوہ داڑھی لاہ بھاگ پٹے پُٹ دور کیتے
ٹنگوں پکڑ گھسیٹ کے وچ کھائی تساں مار کے خلق حضور کیتے
وارثؔ شاہ گناہ تھوں پگڑ کافر ہڈ پیر ملائکاں چُور کیتے

اوکھے لفظاں دے معنے

بھاگ پٹے:متھے دے لمے وال
کھائی: ڈوہنگی نالی
خلق حضور کرنا،عوامی عدالت وچ پیش کرنا
بھاگ: بھنگ
بھاگ لاہنا: مار مار کے نشہ لاونا

150۔

وار گھتیا کون بلا کتا دُھرکار کے پرہاں نہ مار دے ہو
اساں بھیڑے پِٹیاں ہتھ لایا تسیں ایتنی گل نہ سار دے ہو
پھر پھیجیاں مکریاں ٹھِکریاں نوں منہ لائیکے چاء وگاڑ دے ہو
مٹھی مٹھی ہاں ایڈا پرادھ پوندے دھیاں سَدّ کے پر ہے وچ مار دے ہو
ایہہ لُچ مشٹنڈڑا اسیں کڑیاں اجے سچ تے جھوٹھ نتار دے ہو
پُرس ہوئیکے نڈھیاں نال گھلدا تُسیں گل کیہ چانگھار دے ہو
وارث ؔ شاہ میاں مرد سدا جھوٹھے رَنّاں سچیاں سچ کیہ تار دے ہو

اوکھے لفظاں دے معنے
بھیڑے پٹیاں:گالھ بھراواں دا ماتم کرن والی
ایتنی:اینی
سار:ثابت ، سخت ،لوہا ،ٹھیک سمجھنا
پھر بھیجیاں:ـمکار ، فریبی، مٹھی مٹھی،لُٹنا
اپرادھ: فساد جھیڑا
مشٹنڈڑا: آوارہ،بے گھر
پرش : مرد
تارنا : خلاصی کروانا، کسے آسرے نال تر کے اک کنڈھے توں دوجے کنڈھے تے جاونا
151
کیدو باہوڑی تے فریاد کُوکے دھیاں والیو کرو نیاؤں میاں
میرا ہٹ پساری دا لُٹیانیں کول ویکھدا پِنڈ گراؤں میاں
میری بھنگ افیم تے پوست لُڑھیا ہور نعمتاں دا کیہا ناؤں میاں
میری تساں دے نال نہ سانجھ کوئی پِن ٹکڑے پنڈ دے کھاؤں میاں
طوطی باغ اُجاڑ دی میویاں دے اَتے پھاہ لیاؤندے کاؤں میاں
وارثؔ شاہ میاں وڈے مال لٹے کیہڑے کیہڑے دا لواں ناؤں میاں

اوکھے لفظاں دے معنے
سانجھ: تعلق
ہٹ پساری : سامان ، گھر دیاں شیواں

 

152۔

پینچاں کیدو نوں آکھیا صبر کر توں تینوں ماریا نیں جھکھ ماریا نیں
ہائے ہائے فقیر تے قہر ہویا کوئی وڈا ہی خون گزاریا نیں
بہت دے دِلاسڑا پونجھ اکھیں کیدو لنگے نوں ٹھگ کے ٹھاریا نیں
اِہناں چھوہریاں نوں جھڑک جھنب دے کے کول کیدو دے کوڑ پساریا نیں
کیدو آکھیا دھیاں دے ول ہو کے دیکھو دین ایمان نگھاریا نیں
وارثؔ شاہ اندھ راجاتے بیداد نِگری جھوٹھا ویکھ جو بھابھنراماریا نیں

اوکھے لفظاں دے معنے
دلاسڑا: تسلی
پونجھ: صاف کر
ٹھگ کے ٹھارنا: دھوکا دینا ، تسلیاں دینا
اندھ راجا بیداد نگری: بے انصاف حکومت ، زبردستی کرن والیاں دی وستی
نگھاریا: گنوایا، نپیا
153
چوچک آکھیا اکھیں وےکھال مینوں مُنڈی لاہ سُٹاں مُنڈے مُنڈیاں دی
اگے دیاں تراہ میں تُرت ماہی ساڈے دیس نہ تھاؤں ہے گُنڈیاں دی
سرواہیاںچھک کے الکھ لاہاں اسیں ستھ نہ پرہے ہاں ٹُنڈیاں دی
کیدو آکھیاویکھ پھڑاوناں ہاں بھلا تھاں کیہڑی ایہناں لُنڈیاں دی
اکھیں ویکھ کے پھیر جے کرو ٹالا تدوں جانساں پر ہے دوبُنڈیاں دی
ایس ہیر دی پڑچھ دی بھنگ لیساں سہلی وٹساں چاک دے جُنڈیاں دی
وارثؔ شاہ میاں ایتھے کھیڈ پوندی ویکھو نڈھیاں دی اتے مُنڈیاں دی

اوکھے لفظاں دے معنے

مُنڈی: سر، کڑی
تراہ: ذرا ترت،فوراً
ٹنڈے: جنہاں دے ہتھ نہ ہوون
لنڈے: دم کٹےل، جنہاں دا اگا پچھا نہ ہووے، پابندیوں توں آزاد
دوبنڈے: دو ہواں پاسیاں دی گل کرن والے، دوغلے ، منافق
برچھے: زور آورکٹن والا

154
کیدو آکھیا جیو تدبیر کر کے ایہہ جُوہ وِچ جاءِ کے کھیڈ دے نیں
میرے آکھیاں دھیاں نوں نہ مارن پِنڈ کون مارے خون بھیڈدے نیں
چھہیں تک کے جنگلے وچ آیا ایہہ ویکھ کارے ایس ڈھیڈدے نیں
وارث ؔ شاہ پرائیاں جھگیاں نوں اَگ لالنگے ہوری سینڈھ دے نیں

اوکھے لفظاں دے معنے
چھن:کٹیا
ڈھیڈ:ٹیٹھ، بے شرم، نیچ

155
وڈی ہوئی اُشیر تاں جا چھہیا پوہ مانگھ کتا وچ کنواں دے
ہویا چھاہ ویلا تدوں وچ بیلے پھیر آن پئے سسّی پنواں دے
پونا بنھ کے رانجھے دے ہتھ ملیا ڈھیر آ لگے اتے چنواں دے
بیلا لالو ہی لال پکاردا سی کیدو پے رہیا وانگ گھنواں دے

اوکھے لفظاں دے معنے

جیہڑ: سویر، تڑکے
چھاہ ویلا: تڑکے تڑکے
چنواں: پھل کا ریاں ، لال دوپٹے

156

جدوں لال کھجوریاں کھیڈسیاں سبھے گھر و گھری اٹھ چلیاں نی
رانجھا ہیر نیارڑے ہوسُتے کندھاں ندی دیاں مہیں نیں ملیاں نی
پئے ویکھ کے دوہاں اکٹھیاں نوں ٹنگاں لنگے دیاں تیز ہو چلیاں نی
پرہے وچ کیدو جاء پگ ماری چلو ویکھ لو گلاں اولیاں نی

اوکھے لفظاں دے معنے
لال کچوری:کھیڈ دا ناں
نیارڑے: بے فکر ، اڈ
کندھاں: کنڈھے
157
پرہے وچ بے غیرتی کل ہوئی چوبھ وچ کلیجے دے چسکدی اے
بے شرم ہے ٹپ کے سرے چڑھدا بھلے آدمی دی جان دھسکدی اے
چوچک گھوڑے تے تُرت اسوار ہویا ہتھ سانگ جیوں بجلی لِشکدی اے
سُنب گھوڑے دے کاڑہی کاڑ وجن ہیر سُندیاں رانجھے تھوں کھسکدی اے
اُٹھ رانجھیا بابل آؤندائی نالے گل کردی نالے رشکدی اے
مینوں چھڈ سہیلیاں نس گیاں مکر نال ہولی ہولی بسکدی اے
وارثؔ شاہ جیوں مورچے بیٹھ بلی ساہ گھٹ جاندی ناہیں کُسکدی اے

اوکھے لفظاں دے معنے
چوہبھ:چبھن
چسکدی:ٹیس پیندی
دھسکدی : ڈب دی ، ولا جاندی
سنب:گھوڑے دے
کھسکدی:پر ہے ہٹ دی
ڈسکدی: روندی
بھسکدی:بناوٹ نال روندی
کسکدی:بولدی
158
مہر ویکھ کے دوہاں اکلیاں نوں غصہ کھائی کے ہویائی رَت ونا
ایہہ ویکھ نگھار خدائے دا جی بیلے وچ اکلیاں پھرن رَناں
اکھیں نیویاں رکھ کے ٹھمک چلی ہیر کچھ وچ مار کے تھال چھنا
چوچک آکھیا رکھ توں جمع خاطر تیرے سوٹیاں نال میں لنگ بھناں

اوکھے لفظاں دے معنے
رت:لال، غصے نال لال
نگھار: غرق ہونا
ٹھمک: مٹک
جمع خاطر:تسلی

159
مہیں چھڈ ماہی اٹھ جاء بھکھا اوسدے کھان دی خبر نہ کسے لیتی
بھتا پھیر نہ کسے لیاونا ای ایدوں پچھلی بابلا ہوئی بیتی
مست ہو بے حال مہر کھلا جیویں کسے ابدال نے بھنگ پیتی
کِتے نڈھی دا چا وواہ کیچے اِیہہ مہر نے جیو دے وچ سیتی

اوکھے لفظاں دے معنے
بھتا:ناشتہ
بابلا:باپ
ابدال:پیر، فقیر، نیک بزرگ، اولیاء اللہ
وواہ:ویاہ
سیتی: فیصلہ کر لیا، دھارلیا

160
جدوں رانجھنا جائی کے چاک لگا مہیں سانبھیاں چوچک سیال دیاں نی
لوکاں تخت ہزارے وچ جا کہیا کوماں اوس اَگے وڈے مال دیاں نی
بھائیاں رانجھے دیاں سیالاں نوں ایہہ لکھیا ذاتاں محرم ذات دے حال دیاں نی
موجو چوہدری دا پُت چاک لاےو ایہہ قدرتاں ذوالجلال دیاں نی
ساتھوں رُس آیا تسیں موڑ گھلو ایہنوں واہراں رات دینہہ بھال دیاں نی
جناں بھوئیںتوں رُس کے اُٹھ آیا کیاریاں بنیاں پیاں اوس لال دیاں نی
ساتھوں واہیاں بیجاں لئے دانے اتے مانیاں پچھلے سالدیاں نی
ساتھوں گھڑی نہ وِسرے ویر پیارا رورو بھابیاں ایس دیاں جالدیاں نی
مہیں چاردا وڈھیوس نک ساڈا ساتھے کھونیاں ایس دے مالدیاں نی
مجھیّں کٹک نوں دے کے کِھسک جاسی ساڈا نہیں ذمہ پھروبھال دیاں نی
ایہہ صورتاں ٹھگ جو ویکھدے ہو وارثؔ شاہ فقیر دے نال دیاں نی

اوکھے لفظاں دے معنے
سانجیاں: سنبھالیاں
کوماں:مال ،مجھ
ذاتاں محرم:رب ہی دلاں دے بھید جاندا ہے
جل جلال:خدا
واہراں:امدادی ٹولیاں
مانیاں:مناں
کھونیاں: چاہی زمین
کھسک جاسی: بے خبر ی وچ چلا جاوے گا

161

تُسیں گھل دیہو تاں احسان ہووے نہیں چل میلا اسیں آونے ہاں
گل پلڑا پائی کے ویر سبھے اسیں رُٹھڑا ویر مناونے ہاں
اساں آیاں نوں تسیں جے نہ موڑو تدے پئے پُکا پکاونے ہاں
نالے بھائیاں پنڈ دے پینچ سارے وارثؔ شاہ نوں نال لیاونے ہاں

اوکھے لفظاں دے معنے
میلا: رل کے، جتھا
رٹھڑا: رُسیا
پکا پکاونے : پکی گل کرنا

162
چوچک سیال نے لکھیا رانجھیاں نوں نڈھی ہیر دا چاک اوہ منڈڑا جے
سارا پنڈ ڈردا اوس چاک کولوں سرماہیاں دے اوہدا کنڈڑا جے
اساں جٹ ہے جان کے چاک لایا دئیے تراہ جے جانیے گنڈڑا جے
ایہہ گبھرو گھروں کیوں کڈھیو جے لنگا نہیں کم چور نہ ٹنڈڑا جے
سر سوہندیاں بودیاں نڈھڑے دے کنیں لاڈلے دے بنے بُندڑا جے
وارثؔ شاہ نہ کسے نوں جان دا ہے پاس ہیر دے رات دینہہ ہنڈڑا جے

اوکھے لفظاں دے معنے
سارو: سارا
کنڈڑا:قبضہ، سایہ، قابو ہونا (٣) لنگا:لنگڑا

163

گھر آئیاں دولتاں کون موڑے کوئی بنھ پنڈوں کسے ٹوریا ای
اساں جیوندیاں نہیں جواب دینا ساڈا رب نے جوڑنا جوڑیا ای
خطاں چٹھیاں اتے سنیہاں تے کسے لُٹیا مال نہ موڑیا ای
جائے بھائیاں بھابیاں پاس جم جم کسے ناہیوں ہٹکیا ہوڑیا ای
وارث ؔ شاہ سیالاں دے باغ وچوں ایس پھل گلاب دا توڑیا ای

اوکھے لفظاں دے معنے
ہوڑیائیـ:ڈکیا اے
بنھ: بند ، مصیبت نو ں روکنا

 

164
بھرجائیاں رانجھے دیاں تنگ ہو کے خط ہیر سیال نوں لکھیا ای
ساتھوں چھیل سوادھ ونڈائے ستی لوک یاریاں کدھروں سکھیا ای
دیور چن ساڈا ساتھوں رُس آیا بول بول کے کھرا تِرکھیا ای
ساڈا لال موڑو سانوں خیر گھتو جانو کملیاں نوں پائی بھکھیا ای
کڑیئے سانبھ ناہیں مال رانجھیاں دا کر ساردا دیدڑا ترِکھیاای
جُھٹ کیتیاں لال نہ ہتھ آون سوئی ملے جو توڑدا لکھیا ای
کوئی ڈھونڈ وڈھیرڑا کم جوگا اجے ایہہ نہ یاریاں سکھیاای
وارثؔ شاہ لے چھٹیاں دوڑیائی کم قاصداں دا میاں سکھیائی

اوکھے لفظاں دے معنے
ادھ ونڈائے:ادھا ونڈھ لوے
ترکھیا:تیز
بھکیا: خیرات
ساردا ویڈرا:ہوش دی اکھ
توڑدا لکھیا: تقدیر دا لکھیا
کم جو گا:اپنے کام لئی محبت کرن لئی

165
جدوں خط دتا لیا قاصداں نے نڈھی ہیر نے تُرت پڑھایاای
سارے معاملے اُتے وجھاپ سارے گلہ لکھیا واچ سنایاای
گھلو موڑ کے دیور اساڈڑے نوں منڈا رُس ہزاریوں آیاای
ہیر سد کے رانجھنے یار تائیں سارا معاملہ کھول سنایا ای

اوکھے لفظاں دے معنے
وجھاپ: کارن ، وکھیویں دا دکھ ، احساس محرومی
واچ: پڑھنا، بولنا ، زبانی یاد کرنا
اساڈڑے: ساڈے
سارا معاملہ کھول سنایائی: ساری گل دسی اے

166
بھائیاں بھابیاں چا جواب دتا سانوں وطن تھیں چا تراہیو نیں
بھوئیں کھوہ کے باپ دا لیا ورثہ مینوں اپنے گلوں چا لاہیو نیں
مینوں مار کے بولیاں بھابیاں نے کوئی سچ نہ قول نِباہیو نیں
مینوں دے جواب چا کڈھیو نیں ہل جو کیارڑا واہیو نیں
رل رن خصماں مینوں ٹھٹھ کیتا میرا عرش دا کِنگرا ڈھائیو نیں
نِت بولیاں مار دیاں جا سیالیں میرا کڈھنا دیس تھیں چاہیو نیں
اسیں ہیر سیال دے چاک لگے جٹی مہر دے نال دل پھائیو نیں
ہُن چھٹیاں لکھ کے گھلیاں نیں راکھا کھیتڑی نوں جدوں چاہیو نیں
وارثؔ شاہ سمجھا جیٹٹیاں نوں ساڈے نال متھا کیہا ڈاہیو نیں

اوکھے لفظاں دے معنے
تراہیو: ڈرایا
بھوئیں:زمین
کیارڑا: کیاری
ٹھٹھ: مخول
عرش دا کنگرا: دل مراد ہے ، دل توڑبا، جذبات مجروح کرنا
بولیاں: طعنے
ھیتڑے: کھیتی
متھا ڈاہنا: ناجائز لڑائی جاری رکھنا، مقابلہ کرنا
167

ہیر پُچھ کے ماہیڑے اپنے توں لکھوا جواب چاہ ٹوریا ای
تساں لکھیا سو اساں واچیائے سانوں واچدیاں ای لگا جھوریاای
اساں دھیدو نوں چا مہینوال کیتا کدی توڑناتے ناہیں توڑیاای
کدی پان نہ ول تھے پھیر پہنچے شیشہ چُور ہویا کسے جوڑیائیاای
گنگا ہڈیاں مُڑدیاں نہیں گئیاں وقت گئے نوں پھیر کس موڑیاای
ہتھوں چھٹڑے واہریں نہیں مل دے وارثؔ چھڈنا تے ناہیں چھوڑیاای

اوکھے لفظاں دے معنے
واچیائی: سمجھیا ہے،جانکاری ہوئی ہے
جھوریائی: غم، فکر ، اندیشہ
گنگا گئیاں ہڈیاں نہیں مڑدیاں: جدوں کوئی شے کسے جابر دے کول ہووے تے مڑن دی آس نہ ہووے پھیر ایہہ اکھان بولی جاندی ہے
ہتھوں چھٹڑے واہریں نہیں ملدے: جدوں کوئی ڈھور ڈنگر چور لے جاون تے اوہناں توں چھڈان لئی مگر جاون والی پارٹی نوں واہر کہندے نیں

168

جے توں سوہنی ہوئیکے پویں سوکن اسیں اک تھیں چڑھندیاں ہاں
رب جان دا ہے سبھے عمر ساری اسیں ایس محبوب دیاں بندیاں ہاں
اسیں ایس دے مگر دیوانیاں ہاں بھانویں چنگیاں تے بھانویں مندیاں ہاں
اوہ اساں دے نا ل ہے چن بندا اسیں کھتیاں نال سو ہندیاں ہاں
اوہ ماردا گالیاں دے سانوں اسیں پھیر مڑ چوکھنے ہُندیاں ہاں
جس ویلڑے دا ساتھوں رُس آیا اسیں ہنجروں رت دیاں روندیاں ہاں
ایہدے تھاؤں غلام ہور لؤ ساتھوں ممنون احسان دیاں ہُنیاں ہاں
رانجھے لعل باجھوں اسیں خوار ہوئیاں کونجاں ڈار تھیں اسیں وُچھنیاں ہاں
جوگی لوکاں نوں مُن کے کرن چیلے اسیں ایس دے عشق دیاں مُنیاں ہاں
وارثؔ شاہ رانجھے اگے ہتھ جوڑیں تیرے پریم دی اَگ نے بھنیاں ہاں

اوکھے لفظاں دے معنے
چوکھنے: صدقے، قربان
وچھنیاں: وچھڑن
بھنےاں:ساڑیاں
169

چوچک سیال تھوں لکھ کے نال چوری ہیر سیال نے کہی تبیت ہے نی
ساڈی خیر تساڈڑی خیر چاہاں چٹھی خط دے لکھن دی رِیت ہے نی
ہو رانجھے دی گل جو لکھیا جے ایہا بات میری انانیت ہے نی
رکھاں چا مُصحف قرآن اُسنوں قسم کھائی کے وِچ مسیت ہے نی
تُسیں مگر کیوں ایس دے اُٹھ پیاں ایہدی اساں دے نال پریت ہے نی
اسیں تِرنجناں وچ بہنےاں ہاں سانوں گاؤنا ایسدا گیت ہے نی
دینہہ چھیڑ مہیں وڑے جھل بیلے ایس مُنڈڑے دی ایہاریت ہے نی
راتیں آن اِلہ نوں یاد کردا وارثؔ شاہ دے نال اُدمیت ہے نی

اوکھے لفظاں دے معنے
تبیت: سر گزشت، گزری ہوئی گل
مصحف: صحیفہ ' مراد قرآن پاک
انانیت: انا دا مسئلہ
ریت: راہ رسم، رواج
پریت: پےار، محبت
دیہہ چھےڑ مہیں: دن ویلے مجھاں چھڈ کے
منڈڑے: منڈے
170

نی میں گھول گھتی ایہدے مُکھڑے توں پاؤ دُدھ چاول ایہدا قُوت ہے نی
الا اللہ دیاں جلیاں پاؤنداہے ذکرحیُّ تے لایموت ہے نی
نہیں بھابیاں تھے کرتُوت کائی سبھا لڑن نوں بنی مضبوط ہے نی
جدوں تُساں تھے سی گالیاںدیندیاں ساؤ ایہہ تاں اُوتنی دا کوئی اُوت ہے نی
ماریا تُساں دے مہنے گالیاں دا ایہہ تاں سُک کے ہویا تابوت ہے نی
سونپ پیراں نوں جھل وچ چھیڑنی ہاں ایہدی مدتے خضر ؑ تے لوط ؑ ہے نی
وارثؔ شاہ پھِرے اوہدے مگر لگا اج تک اوہ ریہا انچھوت ہے نی

اوکھے لفظاں دے معنے
قوت: خوراک
حئی: جیوندا خدا داایک صفاتی نام
لایموت :غیر فانی، جنہوں موت نہیں آوندی
اوتنی: بے سمجھ
اوت: سادہ، بھکھا، نالائق
اچھوت: بے لاگ ، جنہوں کسے نے نہ چھویا ہوئے
171
ساڈا مال سی سو تیرا ہو گیا ذرا دیکھنا بُرا خدائیاں دا
توہیں چٹیا تے توںہی پالیا سی نہ ایہہ بھابیاں دا تے نہ بھائیاں دا
ساہو کار ہو بیٹھی ایں مار تھیلی کھوہ بیٹھی ہیں مال توں سائیاں دا
اگ لین آئی گھر سانبھیوئی ایہہ تیرا ہے باپ نہ مائیاں دا
گُنڈا ہتھ آیا تُساں گُنڈیاں نوں انھی چوہی تے تھوتھیاں دھائیاں دا
وارثؔ شاہ دی مارای وگی ہیرے جیہا کھوہیوئی وِیر توں بھائیاں دا

اوکھے لفظاں دے معنے
برا:فصل دی جنس جیہڑی بطور لگان وصول کیتی جاندی ہے۔
برا خدائی: خدائی ٹیکس، زبردستی
مار: رہزنی کر کے، لٹ کے تھیلی
تھوتھے، بمعنی خالی
ماروگنا: بددعا دا اثر ہونا
172

تُسیں ایس دے خیال نہ پوو اڑیو نہیںکھٹی کجھ ایس پیار اُتوں
نیِ میں جیوندی ایس بن رہاں کیکوں گھول گھول گھتی رانجھے یار اُتوں
جھلاں بیلیاں وچ ایہہ پھرے بھوندا سِرویچ دا میں گنہگار اُتوں
میرے واسطے کار کماوندا ہے میری جِند گھولی اِیہدی کار اُتوں
تدوں بھابیاں ساک نہ بن دیاں سن جدوں سُٹیا پکڑ پہاڑ اُتوں
گھروں بھابیاں چا جواب دِتا اِنہاں بھوئیں دِیاں پٹیاں چار اُتوں
ناامید ہو وطن نوں چھڈ تُریا موتی تُرے جیوں پٹ دی تار اُتوں
بِناں محنتاں مصقلے لکھ پھیرو نہیں مورچہ جائے تلوار اُتوں
ایہہ مہنا لہے گا کدے ناہیں ایس سیالاں دی ستھ سلواڑ اُتوں
نڈھی آکھسن جھگڑدی نال لوکاں ایس سوہنے بھنبھڑے یار اُتوں
وارثؔ شاہ سمجھا توں بھابیاں نوں ہُن مُڑے نہ لکھ ہزار اُتوں

اوکھے لفظاں دے معنے
کار کماونا:سخت محنت کرنا
پٹیاں:لمے کھیت، پٹہ زمین دا
پٹ:ریشم
مصقلے: صقل کرن والا پتھر
مورچہ :میل، خون دے ماڑے جیے داغ

173
چوچک سد بھائی پرہے لا بیٹھا کِتے ہیر نوں چا پرناہیئے جی
آکھو رانجھے دے نال وواہ دیواں اکے بنڑے چا منگائیے جی
ہتھیں اپنے کِتے سامان کیجے جان بُجھ کے لِیک نہ لائیے جی
بھائیاں آکھیا چُوچکا اےہہ مُصلحت اسیں کھول کے چا سنائیے جی
وارثؔ شاہ فقیر پریم شاہی ہیر اوس تھوں پُچھ منگائیے جی

اوکھے لفظاں دے معنے
پرہے: مجلس، محفل
پرنائیے:ویاہ دیون
پریم شاہی: رب نال محبت رکھن والا

174

رانجھیاں نال نہ کدی ہے ساک کیتا نہیں دتیاں اساں کڑمائیاںوو
کِتھوں رُلدیاں گولیاں آئیاں نوں دِجن ایہہ سیالاں دیاں جائیاںوو
نال کھیڑیاں دے ایہہ ساک کیجے دِتی مصلحت سبھناں بھائیاںوو
بھلیاں ساکاں دے نال چاء ساک کیجے دُھروں ایہہ جے ہندیاں آئیاںوو
وارثؔ شاہ انگیاریاںبھکھدیاں بھی کسے وِچ بارُود چُھپائیاں وو

اوکھے لفظاں دے معنے

رلدیاں:کھجل ہوندے،غلام،نوکر
گولیاں:غلاماں
دجن:دی جائیں
ساک:رشتہ
دھروں:خاندانی ریتاں وچ، شروع توں
انگیاریاں وچ بارود پانا : فساد مچانا

175
کھیڑیاں بھےجیا اساں تھے اک نائی کرن مِنتاں چا احسان کیجـے
بھلے جٹ بوہے اُتے آ ء بیٹھے ایہہ چھوکری اُنہاں نوں دان کیجے
اساں بھائیاں ایہہ صلاح دتی کیہا اساں سو بھ پروان کیجے
ان دھن دا کُجھ وساہ ناہیں اتے باہاں دا نہ گُمان کیجے
جتھے رب دے ناؤں دا ذکر آیا لکھ بیٹیاں چا قربان کیجے
وارثؔ شاہ میاں نہیں کرو آکڑ فرعون جیہاں ول دِھیان کیجے

اوکھے لفظاں دے معنے
دان:خیرات
پروان:پورا
ان دھن: غلہ ، جنس ، مال ڈنگر،جائیداد،دولت
وساہ:اعتبار
باہاںدا:بھائیوں دا، برادری،رشتہ دار
آکڑ: غرور، تکبر

 

176
چُوچک پھیر کے گنڈھ سدا گھلے آون چوہدری ساریاں چکراں دے
ہتھ دے روپیہ پلے پاء شکر سوال پاؤندے چھوہراں بکراں دے
لا گیاں آکھیا سن توں سن ملیا تیرا ساک ہویا نال ٹھکراں دے
دھریا ڈھول جٹیٹیاں دین ویلاں چھنے لیاؤندیاں دانیاں شکراں دے
رانجھے ہیر سُنیا دلگیر ہوئے دوویں دین گالیں نال اکراں دے

اوکھے لفظاں دے معنے

چکراں:چک، پنڈ پنچایت
چھوہراںبکراں:کواریاں کڑیاں
ٹھکراں: ٹھاکر، معزز، نجیب
ڈھوں: کارن، نسبت
اکراں : غصے نال

177
ملی جاء ودھائی جاں کھیڑیاں نوں لُڈی مار کے جُھنبراں گھت دے نی
چھالاں لین اُپٹھیاں خوشی ہوئے لا مجلساں کھیڈ دے وت دے نی
بھلے کُڑم ملے سانوں شرم والے رجے جٹ وڈے اہل پَت دے نی
وارثؔ شاہ دی شیرنی ونڈئیانیں وڈے دیگچے دُدھ تے بھت دے نی

اوکھے لفظاں دے معنے
جھنبراں: خوشی دے ناچ
وتدے : ٹردے
کڑم: سانجھی،سمدھی
پت دے:عزت دے
بھت دے: چاولاں دے
178
ہیر ماؤں دے نال آ لڑن لگی تُساںساک کیتا نال زوریاں دے
کدوں منگیا منس میں آکھ تیتھوں ویر کڈھیوئی کِنہاں کھوریاں دے
ہُن کریں ولا کیوں اساں کولوں ایہہ کم نہ ہوندے نی چوریاں دے
جیہڑے ہون بے عقل چا لاوندے نی اٹ ماڑیاں دی وچ موریاں دے
چاء چُغدنوں کونج دا ساک دِتو پری بدھیاجے گل ڈھوریاں دے
وارث ؔ شاہ میاں گناجگ سارا مزے وکھ نیں پوریاں پوریاں دے

اوکھے لفظاں دے معنے
کھوریاں: دشمنیاں
ولا:پردہ، رازداری
ماڑیاں: محل منارے
چغد: اُلو
ڈھوریاں: جانور، ڈنگر
زوریاں: زبردستی

179
ہیر آکھدی رانجھیا قہر ہویا ایتھوں اُٹھ کے چل جے چلنا اِی
دونویں اُٹھ کے لمّڑے راہ پوئیے کوئی اساں نے دیس نہ ملنا اِی
جدوں جھگڑے وڑی میں کھیڑیاں دے کسے اساں نوں موڑ نہ گھلنا اِی
ماں باپ نے جدوں ویاہ ٹوری کوئی اساں دا وَس نہ چلنا اِی
اسیں عشق دے آن میدان رُدّھے بُرا سُورمے نوں رنوں ہلنا اِی
وارثؔ شاہ جے عشق فِراق چھُٹے ایہہ کٹک پھیر آکھ کِس جھلنا اِی

اوکھے لفظاں دے معنے
لمڑے:لمے
جھگڑے:گھر
توری: گھلی
ردھے: مصروف ہوئے
کٹک:فوج
دیس ملنا: بادشاہی لینی ہے
کٹک: لشکر ، فوج
سُورما:بہادر

180
ہیرے عِشق نہ مول سواد دیندا نال چوریاں اتے اُدھالیاں دے
کِڑاں پوندیاں مُٹھے ساں دیس وِچوں قصے سُنے سن کھوہنیاں گالیاں دے
ٹھگی نال توں مہیں چرالیوں اِیہو راہ نیں رناں دیاں چالیاں دے
وارثؔ شاہ صراف سبھ جان دے نیں عیب کھوٹیاںبھنیاں رالیاں دے

اوکھے لفظاں دے معنے
کڑاں پوندیاں : خبر ہوندیاں ہی
بھنک کھوہنی:مہا بھارت دی جنگ وچ فوج دی گنتی دی ایک خاص گنتی ، ایہہ جنگ اک زنانی دروپتی دی خاطر لڑی گئی تھی

181
چُوچک سیال نے قول وسار گھتے جدوں ہیر نوں پایا مائیاں نیں
کڑیاں جھنگ سیالاں دِیاں دھملا ہو سبھے پاس رنجھیٹے دے آئیاں نیں
اوہدے ویاہ دے سبھ سامان ہوئے گنڈھیں پھیریاں دیس تے نائیاں نیں
ہُن تیری وے رانجھیا گل کیکوں توں بھی رات دن مہیں چرائیاں نیں
آوے مورکھا پُچھ توں نڈھڑی نوں میرے نال توں کےہاں چائیاں نیں
ہیر ے قہر کیتو رل نال بہائیاں سبھا کھلو کھل چا گواہیاں نیں
جے توں انت مینوں پِچھا دیونا سی ایڈیاں محنتاں کاہے کرائیاں نیں
ایہی حد ہیرے تیرے نال ساڈی محل چاڑھ کے پوڑیاں چائیاں نیں
تینوں ویاہ دے وڈے سنگار ہووے اتے کھیڑیاں گھریں ودھائیاں نیں
کھاء قسم سوگند توں گھول پیتی ڈوب سُٹیو پُوریاں پائیاں نیں
باہوں پکڑ کے ٹور دے کڈھ دیسوں اُونویں توڑ نیناں جِیویں لائیاں نیں
یار یار تھیں جُدا کر دور ہووے میرے باب تقدیر لکھائیاں نیں
وارثؔ شاہ ٹھگیوئی دغا دے کے جیہاں کیتیاں سو اساں پائیاں نیں

اوکھے لفطاں دے معنے
وسار کے: بھلا کے
مائیاں : ویاہ دی اک رسم
دھملا : اکٹھ، مجمع
گنڈھیں: گڑ گھلن دی رسم ،ویاہ دا سدا
کیکوں: کیویں
پچھا دیونا : جواب دینا
کاہ: کیوں
گھول پیتی:بے دید ،بے حیا ہونا
میرے باب : میرے بارے تقدیر دا ایہہ حکم ہے۔

182
رانجھے آکھیا مونہوں کیہ بولنامیں گھٹ وٹ کے دُکھڑا پیونا ایں
میرے صبر دی داد جے رب دِتی کھیڑیںہیر سیال نہ جیونا ایں
یَومَ تشقَّق السماء بالغمام سارے دیس وِچ ایہہ غم تھیونا ایں
یوم تبد ل الارض غیرالارض فی السماء انبر پاٹڑے نوں کس سیونا ایں
صبر دلاں دے مار جہان پٹن اُچی کاس نوں اساں بکیونا ایں
تُسیں کملیاں عشق تھیں نہیں واقف نیہوں لاونا نِم دا پیونا ایں
وارثؔ شاہ جی چُپ تھیں داد پائیے اُچا بولیاں نہیں وہیونا ایں

اوکھے لفظاں دے معنے
گھٹ وٹ: صبر صبوری
یوم تششق السماء بالغمام: جیس دیہاڑ پاٹ جاوے گا اسمان بدلی توں (سورہ فرقان ٥٢/٥٢)
تھیونا: ہونا
یوم تبدل الارض غیر الارض فی السمائ: اُس دن بدلی جاوے گی ایہہ زمین اُس زمین نال
بکےونا: بکنا
نیوں: دوستی
وہیونا: گزارہ ہونا، ویلا لنگھنا
183
رل ہیر تھے آئیاں پھیر سبھے رانجھے یار تیرے سانوں گھلیا ای
سوٹا ونجھلی کمبلی سُٹ کے تے چھڈ دیس پردیس نوں چلیا ای
جے توں انت اوہنوں پچھا دیونا سی اُس دا کالجا کاسنوں سلیا ای
اساں اےتنی گل معلوم کیتی تیرا نِکل ایمان ہُن چلیا ای
تیری لبھ لئی اساں گل ساری سبھا صدق یقین ہُن ہلیا ای
بے صدق ہوئی ایں صِدق ہاریوئی تیرا صِدق ایمان ہُن ہلیا ای
اوہدا ویکھ کے حال احوال سارا ساڈا روندیاں نِیر نہ ٹھلیا ای
ہائے ہائے مُٹھی پھرے نیک نیتی اوہنوں سکھنا کاسنوں گھلیا ای
نِراس دِی راس لے عشق کولوں سقلات دے بیاں نوں چلیا ای
وارثؔ حق دے تھوں جدوں حق کھُتھا عرش رب دا تدوں تر تھلیا ای

اوکھے لفظاں دے معنے
سلھیائے:پھٹڑ کیتا
ننگ نھاتی: بے شرم ہو گئی
سکھنا:خالی خولی
نراس :بے امید
سقلات : گھاہ ، ساگ(سبلات) گلناری
بیا: ایک جولاہا ، پکھو
تھر تھلیا: کانبھیا
184
ہیر آکھیا اوس نوں کُڑی کر کے بُکل وِچ لکاء لیایا جے
میری ماؤں تے باپ تھوں کرو پردہ گل کسے نہ مول سنایا جے
آمو سامنا آئیکے کرے جھیڑا تُسیں منصف ہوئے مکایا جے
جیہڑے ہون سچے سیئی چھٹ جاسن ڈن جھوٹھیاں نوں تسیں لایا جے
میں آکھ تھکی اوس کملڑے نوں لے کے اُٹھ چل وقت گھُسایا جے
میرا آکھنا اوس نہ کن کیتا ہُن کاس نوں ڈُسکنا لایا جے
وارثؔ شاہ میاں ایہہ وقت گھتھاکسے پیر نوں ہتھ نہ آیا جے

اوکھے لفظاں دے معنے
آمو سامنا: رو برو، آمنے سامنے
سیئی:ا وہی
ڈن : جرمانہ ، سزا
کماڑے: پاگل، بدھو
گھسایا: گنوایا
کن نہ کرنا: گل نوں نہ سمجھنا
185
راتیں وچ رُلائی کے ماہیڑے نوں کُڑیاں ہیر دے پاس لے آئیاں نی
ہیر آکھیا جاندے نوں بسم اللہ اج دولتاں میں گھریں پائیاں نی
لوکاں آکھیا ہیر دا وِیاہ ہُندا اسیں ویکھنے آئی ہاں مائیاں نی
سورج چڑھے گا مغربوں جویں قیامت توبہ ترک کر کُل بُرائیاں نی
جنہاں مجھیں دا چاک ساں سنے نڈھی سوئی کھیڑیاں دے ہتھ آئیاں نی
اوسے وقت جواب ہے مالکاں نوں ہک دھاڑ دیاں جاں اگے لائیاں نی
اِیہہ سہیلیاں ساک تے سین تیرے سبھے ماسیاں پُھپھیاں تائیاں نی
تُساں ووہٹیاں بنن دی نِیت بدھی لِیکاں حد تے پُج کے لائیاں نی
اساں کیہی ہن آس ہے نڈھیے نی جتھے کھیڑیاں زراں وکھائیاں نی
وارثؔ شاہ الہ نوں سونپ ہیرے سانوں چھڈ کے ہور دِھر لائیاں نی

اوکھے لفظاں دے معنے
دھاڑوی: حملہ آور ، لٹیرے
ساک: رشتے دار
پُج کے: اپڑ کے
سونپیں: حوالے کیتی
ہوردِھر: کسے ہور پاسیوں

186
کھیڑیاں ساہا سدھایا باہمناں تھوں بھلی تِتھ مہورت تے وار میاں
نانویں ساونوں رات سی وِیر واری لکھ گھلیا اِیہہ نِروار میاں
پہر رات نوں آن نکاح لیناڈھل لاونی نہیں زنہار میاں
اوتھے کھیڑیاں پُج سامان کیتے ایتھے سیال بھی ہوئے تیار میاں
رانجھے دعا کیتی جنج آوندی نوں کائی غیب دے کٹک تے دھاڑ میاں
وارثؔ شاہ سربالڑا نال ہویا ہتھ تیر کانی تلوار میاں

اوکھے لفظاں دے معنے
ساہا: ویاہ لئی نیک تے مبارک دن
ساونوں: ساون دی
نروار: فیصلہ، فرق
سبالڑا: لاڑے نال شہ بالا
تیر کانی: تیر کمان، کانے دی قلم
187
لگے نُگدیاں تلن تے شکر پارے ڈھیر لادِتے وڈے گھیوراں دے
تلے خوب جلیب گُل بہشت بوندی لڈو ٹکیاں بھمبری میوراں دے
میدا کھنڈ تے گِھیو پارہے جپھی بھابی لاڈلی نال جیوں دیوراں دے
قلا قند مکھانیاںسواد مٹھے پکوان گنھے نال تیوراں دے
ٹکا والیاں نتھ حمیل جھانجر بازوبند مالاں نال نیوراں دے

اوکھے لفظاں دے معنے
تیوراں: تین کپڑیاں دا سیٹ
188
مٹھے ہورکھجور پراکڑی دی بھرے خوانچے نال سمبوسیاں دے
اندرسے کچوریاں لچیاں سن دَڑے اتے کھنڈ دے کُھرنیاں کھوسیاں دے
پیڑے نال خطائیاں ہور گُپ چُپ بیدانیاں نال پلوسیاں دے
رانجھا جوڑ کے پرہے فریاد کردا ویکھو کھس دے ساک بیدوسیاں دے
وارثؔ شاہ نصیب ہی پون جھولی کرم ڈھین نہیں نال جھوسیاں دے
اوکھے لفظاں دے معنے
جھوسیاں: کھچ دھرو
پرہے: پنچاےت
بےدوسیاں: ماڑیاں
189
منڈے ماس چاول دال دہئیں دھگڑ ایہہ ماہیاں پاہیاں راہیاں نوں
سبھ چوہڑے چپڑے رج تھکے راکھے جیہڑے سانبھ دے واہیاں نوں
کامیں چاک چوبرسیری ڈھگراں نوں دہے مُکھ جیوں ڈیہن پھلائیاں نوں
دال شوربا رساتے مِٹھا منڈے ڈوماں ڈھولیاں کنجراں نائیاں نوں

اوکھے لفظاں دے معنے
منڈے ماس: پراٹھے گوشت
دھگڑ: ادھ پکی روٹی
سیری:ساتھی
وہے مکھ: پنڈ دا مکھیا نمبردار ، چوہدری
رسا: شوربا
190
ساک ماڑیاں دے کھوہ لین ڈاہڈھے ان پُج دے اوہ نہ بولدے نیں
نہیں چلدا وس لاچار ہو کے موئے سپ وانگوں بِس گھولدے نیں
کدی آکھدے مارئیے آپ مریئے پئے اندروں باہروں ڈولدے نیں
گُن ماڑیاں دے سبھے ریہن وِچے ماڑے ماڑیاں تھے دُکھ پھولدے نیں
شاندار نوں کرے نہ کوئی جھوٹھا کنگال جھوٹھا کر ٹولدے نیں
وارثؔ شاہ لٹاؤندے کھڑے ماڑے مارے خوف دے مونہوں نہ بولدے نیں

اوکھے لفظاں دے معنے
ان پجدے: ماڑے
پج دے: ڈاڈھے

191

مُشکی چاولاں دے بھرے آن کوٹھے سوین پتی تے جھونڑے چھڑیدے نی
باس متی مسافری بیگمی سن ہر چند دے زردئیے دھریدے نی
سٹہی کر چُکا سیولا گھرت کنتل انوکیکلا تیہرا سَری دے نی
باریک سفید کشمیر کابل خورش جیہڑے حور تے پری دے نی
گُلیاں سُچیاں نال ہتھوڑیاں دے موتی چون کمبوہیاں جڑیدے نی
وارثؔ شاہ ایہہ زیوراں گھڑن خاطر پِنڈ پِنڈ سُنیارڑے پھڑیدے نی

192
کنگن نال زنجیریاں پنج منیاں ہار نال لونگیر پور وائیو نیں
تِرگا نال کُپوراں دے جُٹ سچے توڑے پانوٹے گجریاں چھائیو نیں
پہونچی چونکیاں نال حمیل مالا مہر بچھوے نال گھڑائیو نیں
سوہنیاں الیاں نال پازیب پگھے گھنگرالاں دے گھنگرو لائیو نیں
جوی مال نوگری تے چونپ کلیاں کان پھول تے سیس بنائیو نیں
وارثؔ شاہ گہنا ٹھیک چاک آہا سوئی کھتڑے چائے پوائیو نیں


193
اسکندری نیہری بیر بلیاں پپل پترے جُھمکے ساریا نیں
ہس جڑے چھڑ کنگناں نال بولا بدھی ڈول میانڑا دھاریا نیں
چنن ہار لوہلاں ٹکا نال بیڑا اتے جُگنی چا سواریا نیں
بانکاں چوڑیاں میشک ملایاں بھی نال مچھلیاں والڑے ساریا نیں

اوکھے لفطاں دے معنے
کھنڑے چائے: دھوان لئی دینا
بدابدھی: زلف باندھی کھیڈ
منانڑا : درمیانہ
لدن: الٹیں
داج: جہیز
گھت کے: پا کے
تونک: سامان
بدرنگ: بے رنگ ' بھیڑا رنگ

194
لال پٹکھیاں اتے متاع لاچے کھن کھیس ریشمین سلاریاں نیں
مانگ چونک پٹا گلاں چوڑئیے سن بوندا اودھ پنجتانیاں ساریاں نیں
چھوپ چھائیلاں تے نال چار سوتی چنداں موراں دے بھان نوں جھاریاں نیں
سالو بھنڑے چادراں بافتے دیاں نال بھوچھناں دے پُھلکاریاں نیں
وارثؔ شاہ چکنی سروپا خاصے پوشاکیاں مُل دیاں بھاریاں نیں

اوکھے لفظاں دے معنے

لال پنگھیاں: سرخ پٹکے
متاع لاچے: قیمتی تہہ بند
رکھن کھیں: موٹے کھیس
سلاریاں: زنانیاں دے سر تے لین والے دھاری دھار کپڑے
مانگ چونک: سر دے اُتے وچکار پاون والی ٹونب
پٹاگلاں: ہتھاں تے پاون والی زنجیری دار ٹونب

195

لال گھگرے کاڈھویں نال مُشرومُشکی پگاّں دے نال تسیلڑے نی
دریائی دیاں چولیاں نال مہتے کمیخواب تے چُنیاں پیلڑے نی
بوک بند تے عنبری بادلاسی زرعی خاص چوتار رسیلڑے نی
چار خانےے ڈورئیے ململاں سن چھوپ چھائیلاں نپٹ سکھیلڑے نی
الاہ تے جھمیاں اوڈھنے سن شیر شکر گلبدن رسیلڑے نی
وارثؔ شاہ دو اوڈھنے ہیر رانجھا سُکے تیلڑے تے برے حیلڑے نی

اوکھے لفظاں دے معنے
کاڈھوےں: کڈھے ہوئے
مشرو: سوت رلے ریشمی کپڑے
مشکی پگاں: خوشبو والیاں پگاں

 

196

سُرمے دانیاں تھالیاں تھال چھنے لوہ کڑچھ نیں نال کڑاہیاں دے
کول نال بُہگنے سن طبل بازاں قاب اتے پرات پرواہیاں دے
چمچے بیلوے دوھنی دیگچے بھی نال خوانچے طاس بادشاہیاں دے
پٹ اتے پٹیہڑاں داج رتے جگر پاٹ گئے ویکھ راہیاں دے
گھمیاراں نے مٹاں دے ڈھیر لائے ڈھکے بہت بالن نال کاہیاں دے
دیگاں کھِچ دے گھت زنجیر رسے توپاں کِھچ دے کٹک بادشاہیاں دے
وارثؔ شاہ میاں چا ویاہ دا سی سُنجے پھِرن کھندھے منگُو ماہیاں دے

اوکھے لفظاں دے معنے
ایس بند وچ سارے نکے بھانڈیاں دے ناں ہین۔

197
ڈاراں خوباں دیاں سیالاں دے میل آئیاں حُور پری دے ہوش گواوندیاں نیں
لکھ جٹیاں مُشک لپٹیاں نیں اتن پدمنی وانگ سُہاوندیاں نیں
باراں ذات تے ست سنات ڈُھکی رنگ رنگدیاں صورتاں آؤندیاں نیں
اتے بھوچھن سن پنج تولئے دے اتے لنگیاں تیڑ چنہاؤں دِیاں نیں
لکھ سٹھنی دین تے لین گالیں واہ واہ کیہ سہرا گاؤندیاں نیں
پری ذات جٹیٹیاں نین خونی نال ہیک مہین دے گاؤندیاں نیں
نال آرسی مکھڑا ویکھ سُندر کول عاشقاں نوں ترساؤندیاں نیں
اِک وانگ بساطیاں کڈھ لاٹو ویرا رادھ دِی ناف وکھاؤندیاں نیں
اِک تاوڑیاں ماردیاں نچدیاں نی اِک ہسدیاں گھوڑیاں گاؤندیاں نیں
اِک گاؤں کے کوئلاں کانگ ہویاں اِک راہ وِچ دوہڑے لاؤندیاں نیں
اِک آکھدیاں'' مور نہ مار میرا'' اک وچ ممولڑا گاؤندیاں نیں
وارثؔ شاہ جیوں شیر گڈھ پٹن مکی لکھ سنگتاں زیارتیں آؤندیاں نیں

اوکھے لفظاں دے معنے
ڈاراں: قطاراں
میل: ویاہ، ملاپ
اتن پدمنی: اصل پدمنی، سوہل جثے والی زنانی دی اک اُچی قسم
باراں ذات: مطلب بوہتیاں ذاتاں
ست سنات: نیچ ذات
پنج تولیے:پانچ تولیاں دے
سٹھنی: جنج تے گیت دی اک قسم جیہدے وچ لاڑے والیاں دا مذاق اُڈایا جاندا ہے۔
ہیک مہین: باریک آواز
اپرواڑیوں: اُتوں
لاٹو:پستان مطلب ہے، چھاتی تے جوبن دا ابھار
ویرارادھ: خوبصورتی
تاوڑیاں:تاڑیاں
گھوڑیاں: لوک گیتاں دی اک قسم

198
جویں لوک نگاہے تے رتن تھمن ڈھول مار دے تے رنگ لاؤندے نیں
بھڑ تھومار کے پُھمنیاں گھت دے نیں اِک آؤندے تے اک جاؤندے نیں
جیہڑے صِدق دے نال چل آوندے نیں قدم چُم مراد سبھ پاؤندے نیں
وارثؔ شاہ دا چورما کُٹ کے تے دے فاتحہ ونڈ ونڈاؤندے نیں

اوکھے لفظاں دے معنے
رتن تھمن: حاجی بابا رتن دا مزار جیہڑامشرقی پنجاب مےں بٹھنڈے دے نیڑے ہے۔
پھمنیاں: ہولی ہولی نچنا

199

چڑھ گھوڑیاں کھیڑیاں گنڈھ پھیری چڑھے گھبرُو ڈنک وجائیکے جی
کاٹھیاں سُرخ بنات دیاں ہتھ نیزے دارُوپی کے دِھرگ وجائیکے جی
گھوڑیں پاکھراں سونے دیاں ساختاں نیں لوہلاں چور حمیل چھنکائیکے جی
کیسر بِھنڑے پگاں دے پیچ بدھے وچ کلغیاں زغاں لگائیکے جی
سہرے پھلاں دے طریاں نال لٹکن ٹکے دتے نی لکھ لُٹائیکے جی
ڈھاڈی بھگتےے کنجریاں نقیلے سن اتے ڈوم سرود وجائیکے جی
کشمیری تے دُکھنی نال واجے بھیری طوطیاں وجیاں چائیکے جی
وارثؔ شاہ دے مکھ تے بنھ مُکٹاں سوئن سہرے بنا بنائیکے جی

اوکھے لفظاں دے معنے
پھبا: سجا
لوہل حمیل: گھوڑے دی دھون دا زیور
دارو: شراب
دھرگ: دف

200
آتش بازیاں چھٹ دیاں پُھل جھڑیاں پھوہی چھُٹے تے باغ ہوا میاں
ہاتھی مور تے چرخیاں جھاڑ چھٹن تاڑ تاڑ پٹاکیاں پاء میاں
ساون بھادروں کُجیاں نال چہکے ٹنڈ چوہیاں دی کرے تا میاں
مہتابیاں ٹوٹکے چادراں سن دیون چکیاں وڈے رسا میاں

اوکھے لفظاں دے معنے
آتش بازیاں: ساری آتش بازی دے وکھو وکھ ناں
وڈے رسائ: بڑے سواد
201
ملے میل سیالناں جنج آندی لگیاں سؤن سُپت کراونے نوں
گھت سرم سلائیاں دین گالیں اُتے کھڈ کنے نال کھڈوانے نوں
مولی نال چا کھچیا گھبرو نوں رُوڑی لگیاں آن کھواونے نوں
بھری گھڑو گھڑولی تے کُڑی نہاتی آئیاں پھیر نکاح پڑھاونے نوں
وارثؔ شاہ وواہ دے گیت مٹھے قاضی آیا میل ملاونے نوں

202
بِھینٹک منگدیاں سالیاں چیچ چھلا دودھ دے اَن یدھڑی چڑی دا وے
ددھ دے گوہیرے دا چو جٹا نالے دچھنا کھنڈ دی پڑی دا وے
لونگاں منجڑا ندی وچ کوٹ کر دے گھٹ گھٹ چھلا کڑی چِڑی دا وے
بِناں بلداں دے کھوہ دے گیڑ سانوں ویکھاں کِکروں اوہ بھی گڑیدا وے
تنبو تان دے کھاں سانوں باجھ تھماںپہنچا دے کھاں سوئینے چِڑی دا وے
اِک منس کیسرے دا کھری منگے ہاتھی پاء کجے وچ پھڑی دا وے
ساڈے پِنڈ دے چاک نوں دے اماں لیکھا نال تیرے ایویں وَری دا وے
وارثؔ شاہ جیجا کِھڑیا وانگ پُھلاں جویں پُھل گلاب دا کِھڑی دا وے


203
انی سو ہنئیے چھیل ملوک کُڑئیے ساتھوں اےتناں جھیڑا نہ جھڑی دا نی
سہیلیاْںتِن سوسٹھ بلقیس رانی ایہہ لے چیچ چھلا اس دِ ی پڑی دا نی
چڑھیا ساون تے باغ بہار ہوئی دبھ کاہ سرکڑا کھڑی دا نی
ٹنگیں پا ڈھنگا دوہنی پور کڈھی ایہہ لے دُدّھ ان یدھڑی چِڑی دا نی
سوہیاں ساویاں نال بہار تیری مُشک آؤندا لونگاں دی دھڑی دا نی
کھنڈپُڑی دیاں وچھنا دیاں تینوں تُکالاوئیے وِچلی دھڑی دا نی
چال چلیں مُرغائیاں تے تریں تاری بولیاں پھل گلاب دا جھڑی دا نی
کوٹ ندی وِچ لے سنے لونگ منجا تیرے سون نوں کون لے وڑیدانی
اِک گل بُھلی میرے یاد آئی روٹ سکھیا پیر دا دھڑی دا نی
باجھ بلداں دے کھوہ بھجا دِتا اڈا کھڑک دا کاٹھ دِی کڑی دا نی
جھب نہا لے بُک بھر چھیل کُڑئیے چاؤ کھوہ دا نال لے کھڑی دا نی
ہور کون ہے نی جیہڑی منس منگے اساں منس لدھا جوڑ جڑی دا نی
اساں بھال کیسرے دا منس آندا ٹپ ٹپ جیہڑا اُتے چڑھی دا نی
چکا بہو ا تے ہندوستان اندر ایسے حکمت پیر دی جڑی دا نی
آرہیں کوارئیے کنج کُڑئیے جپھا پا نہ کنجی دِی جھری دا نی
تنبوتان دتا اساں باجھ تھماں میلا ویکھ لے دھرونکل تے چھڑی دا نی
سرمہ سُرخی تے لیئں دندا سڑا نی شیشہ صاف بھی آرسی جڑی دا نی
چولی مُشک لئیںتوں کھڑک ترِگا مُشک سبھ سریر وچ وڑی دا نی
اِک منگیو ایہہ ان ہوند اکڑئیے پوہنچا سوئنے دا کتے نہ گھڑی دا نی
اساں بھال کے سارو جہان آندا جیہڑا ساڑیاں مول نہ سڑی دا نی
اِک چاک دی بھین تے تُسیں سبھے چلو نال میرے جوڑ جڑی دا نی
وارث ؔ شاہ گھیرا کاہنوں گھتیو جے جیہا چن پروار وِچ وڑی دا نی

204
قاضی سدیا پڑھن نکاح نوں جی نڈھی وہر بیٹھی ناہیں بولدی ہے
میں تاں منگ رنجھیٹے دی ہو چکی مانو کُفر تے غیب کیوں تولدی ہے
نزع وقت شیطاں جیوں دے پانی پئی جان غریب دی ڈولدی ہے
اساں منگ درگاہ تھیں لیا رانجھا صِدق سچ زبان تھیں بولدی ہے
اساں جان رانجھیٹے دے پیش کیتی لکھ کھیڑیاں نوں چا گھولدی ہے
مکھن نذر رانجھیٹے دے اساں کیتا سُنجی مانو کیوں چھاہ نوں رولدی ہے
وارثؔ شاہ میاں انھے مئیوں وانگوں پئی مُوت وِچ مچھےاں ٹولدی ہے

205
قاضی محکمے وچ ارشاد کیتا من شرع دا حکم جے جیونا اِی
بعد موت دے نال ایمان ہیرے داخل وچ بہشت دے تھیونا اِی
نال ذوق دے شوق دا نور شربت وچ جنت عدن دے پیونا اِی
چادر نال حیا دے ستر کیجے کاہ درز حرام دی سیونا اِی
206

ہیر آکھدی جیونا بھلا سوئی جیہڑا ہووے بھی نال ایمان میاں
سبھو جگ فانی ہِکو رب باقی حکم کیتا ہے رب رحمان میاں
کُل شی خلقنا زوجین حکم آیا ہے وِچ قرآن میاں
میرے عشق نوں جاندے ڈھول باشک لوح قلم تے زمین آسمان میاں


207
جوبن روپ دا کجھ وساہ نہیں مان متیے مُشک لپٹیے نی
نبی حکم نکاح فرما دِتا رب فا نکحو من لے جٹیے نی
کدی دین اسلام دے راہ ٹُرئیے جڑ کُفر دی جےو تھوں پٹیے نی
جیہڑے چھڈ حلال حرام تکن وچ ہاویہ دوزخے سٹیے نی
کھیڑا حق حلال قبول کر توں وارث ؔ شاہ بن بیٹھی ہیں وٹییے نی


208

قلوب المومنین عرش اللہ تعالی قاضی عرش خدائے دا ڈھا ناہیں
جتھے رانجھے دے عشق مقام کیتا اوتھے کھیڑیاں دی کوئی واہ ناہیں
ایہی چڑھی گولیر میں عشق والی جتھے ہور کوئی چاڑھ لاہ ناہیں
جس جیونے کان ایمان ویچاں ایہا کون جو انت فناہ ناہیں
جیہا رنگھڑاں وچ نہ پیر کوئی اتے لُدھڑاں وچ بادشاہ ناہیں
وارث ؔ شاہ میاں قاضی شرع دے نوں نال اہل طریقتاں راہ ناہیں


209
دُرّے شرع دے مار اُدھیڑ دیساں کراں عمر خطاب دا نیانو ہیرے
گھت ککھاں دے وچ میں ساڑ سُٹاںکول ویکھسی پنڈ گرانو ہیرے
کھیڑا کریں قبول تاں خیر تیری چھڈ چاک رنجھیٹے دا نا نو ہیرے
اکھیں میٹ کے وقت لنگھا موئیے ایہہ جہان ہے بدلاں چھانو ہیرے
وارث ؔ شاہ ہن آسرا رب دا ہے جدوں وِٹرے باپ تے مانو ہیرے

210
رلے دلاں نوں پکڑ وچھوڑ دیندے بری با ن ہے تِنہاں ہتیاریاں نوں
نِت شہر دے فکر غلطان ریہندے ایہو شامتاں رب دیاں ماریاں نوں
کھاون وڈھیان نِت ایمان ویچن ایہو مارہے قاضیاں ساریاں نوں
رب دوزخاں نوں بھرے پا بالن کےہا دوس ہے انہاں وچاریاں نوں
وارث ؔ شاہ میاں بنی بہت اوکھی نہیں جان دے ساں اےہناں کاریاں نوں


211
جیہڑے چھڈ کے راہ حلال دے نوں تکن نظر حرام دی مارئین گے
قبر وچ بہائی کے نال گرزاں اوتھے پاپ تے پُن نروارئین گے
روز حشر دے دوزخی پکڑ کے تے گھت اگ دے وچ نِگھا رئین گے
کوچ وقت نہ کسے ہے ساتھ رَلنا خالی دست تے جیب بھی جھاڑئین گے
وارث ؔ شاہ ایہہ عمر دے لال مُہرے اک روز نوں عاقبت ہارئین گے
212

قالوا بلٰی دے دینہہ نکاح بدھا روح نبی دی آپ پڑھایا ای
قُطب ہو وکیل وِچ آ بیٹھا حکم رب نے آن کرایا ای
جبرائیل میکائیل گواہ چارے عزرائیل اِسرافیل آیاای
اگلا توڑ کے ہور نکاح پڑھنا آکھ رب نے کدوں فرمایا ای

 

213

جیہڑے عشق دی اگ دے تاؤتتے تِنہاں دوزخاں نال کیہ واسطہ ای
جنہاں اک دے ناؤں تے صدق بدھا اُنہاں فکر اندیشٹرا کاسدا ای
آخر صدق یقین تے کم پوسی موت چرغ ایہہ پُتلا ماس دا ای
دوزخ موہریاں مِلن بے صِدق جھوٹھے جنہاں بان تکن آس پاس دا ای
214

لکھیا وچ قرآن کتاب دے ہے گنہگار خداء دا چور ہے نی
حکم ماؤں تے باپ دا من لینا ایہو راہ طریق دا زور ہے نی
جنہاں نہ منیا پچھو تاء روسن پَیر ویکھ کے جھوردا مور ہے نی
جو کجھ ماؤں تے باپ تے اسیں کرئیے اوتھے تُدھ دا کجھ نہ زور ہے نی

215

قاضی مانو تے باپ ا قرار کیتا ہیر رانجھے دے نال ووا ہنی ہے
اساں اوس دے نال چائے قول کیتا لب گور دے تیک نبا ہنی ہے
انت رانجھے نوں ہیر پرناہ دینی کوئی روز دی ایہہ پرا ہنی ہے
وارثؔ شاہ نہ جان دے منجھ کملے خُورِش شیر دی گدھے نوں ڈا ہنی ہے

216
قُرب وِچ درگاہ دے تِنہاں نوں ہے جیہڑے حق دے نال نکاحین گے
مانوں باپ دے حکم دے وِچ چلے بہت ذوق دے نال وواہین گے
جیہڑے شرع تھوں جان بے حکم ہوئے وچ ہاوئیے دوزخے لاہین گے
جیہڑے حق دے نال پیار ونڈن اٹھ بہشت بھی اُنہاں نوں چاہین گے
جیہڑے نال تکبری آکڑن گے وانگ عید دے بکرے ڈھاہین گے
تن پالکے جنہاں خود روئی کیتی اگے اگ دے عاقبت ڈاہین گے
وارثؔ شاہ میاں جیہڑے بہت سیانے کانو وانگ پلاگ وِچ پھاہین گے

217
جیہڑے اِک دے نانو تے محو ہوئے منظور خدائے دے راہ دےنیں
جِنہاں صِدق یقین تحقیق کیتا مقبول درگاہ اِلہ دے نیں
جِنہاں اِک دا راہ دُرست کیتا تنہاں فِکر اندیشٹرے کاہ دے نیں
جنہاں نام محبوب دا وِرد کیتا اوہ صاحب مرتبہ جاہ دے نیں
جیہڑے رِشوتاں کھائی کے حق روڑھن اوہ چور اُچکٹرے راہ دے نیں
ایہہ قرآن مجید دے منے نیں جیہڑے شعر مئیں وارثؔ شاہ دے نیں

218
قاضی آکھیا ایہہ جے روڑ پکا ہیر جھگڑیاں نال نہ ہار دی ہے
لیاؤ پڑھو نکاح منہ بنھ اُسدا قصہ کوئی فساد گزار دی ہے
چھڈ مسجداں دائیریاں وچ وڑدی چھڈ بکریاں سُوریاں چار دی ہے
وارث ؔ شاہ مدھانی ہے ہیر جٹی عشق دہیں دا گھیو نتار دی ہے

219
قاضی بنھ نکاح تے گھت ڈولی نال کھیڑیاں دے دِتی تور میاں
تیور بیوراں نال جڑاؤ گہنے دم دولتاں نعمتاں ہور میاں
ٹمک مہیں تے گھورڑے اُٹھ دِتے گہنا پترا ڈھگڑا ڈھور میاں
ہیر کھیڑیاں نال نہ تُرے مولے پیا پِنڈ دے وچ ہے شور میاں
کھیڑے گھن کے ہیر نوںرواں ہوئے جویں مال نوں لے وَگے چور میاں

220

مہئیں ٹرن نہ باجھ رنجھیٹڑے دے بھوئے ہوئی کے پِنڈ بھجائیونیں
پٹ جُھگیاں لوکاں نوں ڈِھڈ مارن بھانڈے بھن کے شور گھتائیونیں
پُوشل چائی کے بوتھیاں اُتانہہ کر کے شو کات تھی دُھملا لائیونیں
لوکاں آکھیا رانجھے دِی کرو منت پیر چم کے آن جگائیو نیں
چشمہ پیر دی خاک دا لا متھے وانگ سیوکاں سخی منائیو نیں
بھڑ تھو ماریو نیں دوالے رانجھنے دے لا ل بیگ دا تھڑا پجائیونیں
پکوان تے پنیاں رکھ اگے بھولو رام نوں خوشی کرائیو نیں
مگر مہئیں دے چھیڑ کے نال شفقت سِر ٹمک چاء چوائیو نیں
واہو واہی چلے راتو رات کھیڑے دےنہہ جائیکے پِنڈ چڑھائیو نیں
دے چُوری تے کھچڑی دیاں ست بُرکاں نڈھا دیورا گود بہائیو نیں
اگوں لین آئیاں سیاں وُہٹڑی نوں جے توں آندڑی وے ویرا گائیو نیں
سِروں لاہ ٹمک بھورا کھس لیتا آدم بہشت تھیں ویکھ تراہیو نیں
وارث ؔ شاہ میاں ویکھ قدرتاں نی بُھکھا جنتوں روح کڈھائیو نیں

221

لے وے رانجھیا واہ میں لا تھکّی ساڈے وَس تھیں گل بے وَس ہوئی
قاضی ماپیاں ظالماں بنّھ توری ساڈی تینڈڑی دوستی بھس ہوئی
گھر کھیڑیاں دے نہیں وسّنا میں ساڈی انہاں دے نال خرخس ہوئی
جاں جیواں گی مِلاں گی رب میلے حال سال تاں دوستی بس ہوئی
222

جو کجھ وچ رضائے دے لکھ چُھٹا مونہوں بس نہ آکھیے بھیڑئیے نی
سُنجا سکھنا چاک نوں رکھیوئی متھے بھورئیے چندرئیے بھیڑئیے نی
منتر کیل نہ جانیے ڈومنے ایویں سُتڑے ناگ نہ چھیڑئیے نی
اِکے یار دے ناں توں فدا ہوئیے موہرا دے کے اکے نبیڑئیے نی
دغا دیونا ہووے تاں جیئرے نوں پہلے روز ہی چا کھدیڑئیے نی
جے نہ اُتریے یار دے نال پورے ایڈے پٹنے نہ سہیڑئیے نی
وارثؔ شاہ جے پیاس نہ ہووے اندرشیشے شربتاں دے ناہیں چھیڑئیے نی
223

تینوں حال دی گل میں لکھ گھلاں تُرت ہو فقیر تیں آؤنا ای
کسے جوگی تھے جائی کے بنیں چیلا سواہ لائی کے کن پڑاؤنا ای
سبھا ذات صفات برباد کر کے اتے ٹھیک تیں سیس مناؤنا ای
توہیں جیوندا دیدنا دئیں سانوں اساں وت نہ جیوندیاں آؤنا ای

224

رانجھے آکھیا سیال گل گئے سارے اتے ہیر بھی چھڈ ایمان چلی
سِر ہیٹھاں کر گیا مہر چوچک جدوں ستھ وِچ آن کے گل ہلی
دِھیاں ویچدے قول زبان ہارن محراب متھے اُتے دھون ڈھلی
یارو سیالاں دیاں داڑھیاں ویکھ دے ہو جہی مُنڈ منگواڑ دی مسر پلی
وارثؔ شاہ میاں دِھی سوہنی نوں گل وِچ چا پاؤندے ہین ٹلی

225

یارو جٹ دا قول منظور ناہیں گوز شُتر ہے قول روستائیاں دا
پَتاں ہون اکی جس جٹ تائیں سوئی اصل بھرا ہے بھائیاں دا
جدو ں بہن ارُوڑی تے عقل آوے جویں کھوتڑا ہووے گُسائیاں دا
سِروں لاہ کے چُتڑاں ہیٹھ دیندے مزہ آؤنے تدوں صفائیاں دا
جٹی جٹ دے سانگ تے ہون راضی پھڑے مُغل تے ویس گیلائیاں دا
دِھیاں دینیاں کرن مسافراں نوں ویچن ہور دِھرے مال جوائیاں دا
وارثؔ شاہ نہ مُعتبر جاننا جے قول جٹ سُنیار قصائیاں دا

226
پینچاں پنڈ دیاں سچ تھیں ترک کیتی قاضی رشوتاں مار کے کور کیتے
پہلے ہورناں نال اقرار کر کے طعمہ ویکھ داماد پھر ہور کیتے
گل کریے ایمان دی کڈھ چھڈن پینچ پِنڈ دے ٹھگ تے چور کیتے
اشراف دی گل منظور ناہیں چور چودھری اتے لنڈور کیتے
کانو باغ دے وچ کلول کر دے کُوڑا پھولنے دے اتے مور کیتے
زور و زور وواہ لے گئے کھیڑے اساں رو بہتےرڑے شور کیتے
وارثؔ شاہ جو اہل ایمان آہے تِنہاں جا ڈیرے وِچ گور کیتے

227

یارو ٹھگ سیال تحقیق جانو دھیاں ٹھگنیاں سبھ سکھاؤندے جے
پُتر ٹھگ سرداراں دے مٹھیاں ہو اوہنوں مہیں دا چاک بناؤندے جے
قول ہار زبان دا ساک کھوہن چاء پیوند ہن ہور دِھر لاؤندے جے
داڑھی شیخ دی چُھرا قصائیاں دا بیٹھ پر ہے وچ پینچ سداؤندے جے
جٹ چور تے یار تراہ مارن ڈنڈی موہندے تے سنھاں لاؤندے جے
وارثؔ شاہ ایہہ جٹ نیں ٹھگ سبھے تری ٹھگنے جٹ چنہاوں دے جے

228

ڈوگر جٹ ایمان نوں ویچ کھاندے دِھیاں مار دے تے پاڑ لاؤندے جے
ترک قول حدیث دے نِت کر دے چوری یاریاں بیاج کماؤندے جے
جیہے آپ تھیون تہئیاں عورتاں نیں بیٹے بیٹیاں چوریاں لاؤندے جے
جیہڑا چور تے راہزن ہووے کوئی اوسدی وڈی تعریف سناؤندے جے
جیہڑا پڑھے نماز حلال کھائے اوہنوں میہنا متقی لاؤندے جے
مونہوں آکھ کڑمائیاں کھوہ لیندے ویکھو رب تے موت بھلاؤندے جے
وارثؔ شاہ میاں دو دو خصم دیندے نال بیٹیاں ویر کماؤندے جے

229

جدوں گانڑے دے دن پُج مُکے لسی مندری کھیڈنے آئیاں نیں
پئی دُھم کہاء آج گانڑے دی پھرن خوشی دے نال سوائیاں نیں
سیدا لال پیہڑے اُتے آ بیٹھا کڑیاں ووہٹڑی پاس بہائیاں نیں
پکڑ ہیر دے ہتھ پرات پائے باہاں مردیاں وانگ پلمائیاں نیں
وارثؔ شاہ میاں نیناں ہیر دیاں نیں وانگ بدلاں جھنبراں لائیاں نیں

230

گھر کھیڑیاں دے جدوں ہیر آئی چُک گئے تگاوڑے اتے جھیڑے
وچ سیالاں دے چپ چنگ ہوئی اتے خوشی ہو پھر دے نیں سبھ کھیڑے
فوجدار تغیر ہو آن بیٹھا کوئی اوس دے پاس نہ پائے پھیرے
وِچ تخت ہزارے دے ہون گلاں اتے رانجھے دیاں بھابیاں کرن جھیڑے
چِٹھی لکھ کے ہیر دی عذر خواہی جویں موئے نوں پُچھےے ہو نیڑے
ہوئی لکھی رضا دی رانجھیا وے ساڈے الڑے گھاسن توں اُچیڑے
مُڑکے آ نہ وِگڑیا کم تیرا لٹکندڑا گھریں توں پا پھیرے
جیہڑے پھل دانت توں رہیں راکھا اوس پُھل نوں توڑ لے گئے کھیڑے
جِیندے واسطے پھریں توں وچ جھلاں جِتھے باگھ بھگیلے تے شینہ پیڑھے
کوئی نہیں وساہ کواریاں دا ایویں لوک نکمڑے کرن جھیڑے
توں تاں محنتاں سیں دینہہ رات کردا ویکھ قُدرتاں رب دیاں کون پھیرے
اوس جوہ وِچ پھیر نہ پِین پانی کھس جان جاں کھپرں مونہو ہیڑے
کلس زری دا چاڑھیے جا روضے جِس ویلڑے آن کے وڑیں ویہڑے
وارثؔ شاہ ایہہ نذر سی اساں منی خواجہ خِضر چراغ دے لئے پیڑے


231
بھابی خزاں دِی رُت جاں آن پُنی بھور آسرے تے پئے جال دے نی
سیون بُلبلاں بوٹیاں سُکیاں نوں پھیر پھل لگن نال ڈال دے نی
اساں جدوں کدوں انہاں پاس جانا جیہڑے محرم اسا ڈڑے حال دے نی
جنہاں سولیاں تے جالئے جھوٹے منصور ہوری ساڈے نال دے نی
وارثؔ شاہ جو گئے سو نہیں مڑ دے لوک اساں تھوں آونا بھال دے نی

232

موجو چوہدری دا پُت چاک لگا ایہہ پیکھنے ذوالجلال دے نی
ایس عشق پچھے لڑن مرن سورے صفاں ڈوب دے کھوہنیاں گال دے نی
بھابی عشق تھوں نس کے اوہ جاندے پُتر ہون جے کسے کنگال دے نی
مارے بولیاں دے گھریں نہیں وڑدے وارث ؔ شاہ ہوری پھِرن بھال دے نی

 

233

گئے عمر تے وقت پھر نہیں مُڑدے گئے کرم تے بھاگ نہ آؤندے نی
گئی گل زبان تھیں تِیر چھُٹا گئے روح قلبوت نہ آؤندے نی
گئی جان جہان تھیں چھڈ جُسّہ گئے ہور سیانے فرماؤندے نی
مُڑ ایتنے پھیر جے آؤندے نہیں رانجھے یار ہوری مُڑ آؤندے نی
وارثؔ شاہ میاں سانوں کون سدّے بھائی بھابیاں ہنر چلاوندے نی

234

اگے واہیوں چاء گوائیو نیں ہُن عِشق تھیں چاء گواؤندے نیں
رانجھے یار ہوراں ایہا تھاپ چھڈی کِتے جائی کے کن پڑاؤندے نیں
اکے اپنی جِند گواؤندے نیں اکے ہیر جٹی بنھ لیاؤندے نیں
ویکھ جٹ ہُن پھند چلاؤندے نیں بَن چیلڑے گھون ہو آوندے نیں

235

مصلحت ہیر دیاں سوہریاں ایہہ کیتی مُڑ ہیر نہ پیئڑے گھلنی جے
مت چاک مڑ چنبڑے وچ بھائیاں ایہہ گل کُساکھ دی چلنی جے
آخر رن دی ذات بے وفا ہوندی جاء پیئڑے گھریں ایہہ ملنی جے
وارثؔ شاہ دے نال نہ ملن دیجے ایہہ گل نہ کسے اُتھلنی جے


236

اِک ووُہٹڑی ساہورے چلی سیالیں آئی ہیر تھے لین سنیہاں نوں
تیرے پیئڑے چلی ہاں دے گلاں کھول قصیاں جیہاں کیہاں نوں
تیرے ساہوریاں تدھ پیار کیہا کرو گرم سُنیہاں بیہاں نوں
تیری گھبرونال ہے بنی کیہی ووہٹیاں دسدیاں نیں اساں جیہاں نوں
ہیر آکھیا اوس دِی گل ایویں وَیر ریشماں نال جو لیہاں نوں
وارثؔ کاف تے الف تے لام بولے کیہ آکھنا جیہاں تیہاں نوں

237

ہتھ بنھ کے گل وِچ پا پلا کہیں دیس نوں دعا سلام میرا
گھٹ ویریاں دے وس پائیو نیں سیّاں چا وساریا نام میرا
مجھّو واہ وِچ ڈوبیا ماپیاں نے اوہناں نال ناہیں کوئی کام میرا
ہتھ جوڑ کے رانجھے دے پیر پکڑیں اِک ایتنا کہیں پیغام میرا
وارثؔ نال بے وارثاں رحم کیجے مہربان ہو کے شام میرا

238

ترٹے قہر کلور سر تتڑی دے تیرے بِرہ فراق دی کُٹھیاں میں
سُنجیں تراٹ کلیجڑے وِچ دھانی نہیں جیونا مرن تے اُٹھیاں میں
چور پون راتیں گھر سُتیاں دے ویکھو دینہہ بازار وِچ مُٹھیاں میں
جوگی ہوئی کے آجے ملیں مینوں کسے انبروں مہردیوں تُرٹھیاں میں
نہیں چھڈ گھر بار اُجاڑ دیساں نہیں وسنا تے نہیںوُٹھیاں میں
وارثؔ شاہ پریم دیاںچھٹیاں نے مارپھُٹیاں جُٹیاں کُٹھیاں میں

239

ووہٹی آن کے ساہورے وڑی جس دن پُچھے چاک سیالاں دا کیہڑا نی
منگو چاردا سی جیہڑا چُوچکے دا مُنڈا تخت ہزارے دا جیہڑا نی
جیہڑا عاشقاں وچ مشہور رانجھا سِر اوس دے عشق دا سہرا نی
کِتے دائرے اِکے مسیت ہوندا کوئی اوس دا کِتے ہے ویہڑا نی
عشق پُٹ کے ترٹیاں گالیاں نیں اُجڑ گیاں دا ویہڑا کیہڑا نی

240

کُڑیاں آکھیا چھیل ہے مس بِھنا چھڈ بیٹھا ہے جگ دے سب جھیڑے
سُٹ ونجھلی اہل فقیر ہویا جس روز دے ہیر لے گئے کھیڑے
وِچ بیلیاں کُوکدا پھرے کملا جتھے باگھ بگھیلے تے شینہ بیڑھے
کوئی اوس دے نال نہ گل کردا باجھ منتروں ناگ نوں کون چھیڑے
کُڑی آکھیا جاہ ولاؤ اوس نوں کویں گھیر کے ماندری کرو نیڑے
241
کُڑیاں جاء ولایا رانجھنے نوں پھرے دُکھ تے درد دا لدیا ای
آء گھِن سُنیہڑا سجناں دا تینوں ہیر سیال نے سدیا ای
تیرے واسطے ماپیاں گھروں کڈھی اساں ساہورا پیئڑا ردیا ای
تُدھ باجھ نہ جیونا ہوگ میرا وِچ سیالاں دے جیو کیوں اڈیا ای
جھب ہو فقیر تے پہنچ میتھے اوتھے جھنڈڑا کاس نوں گڈیا ای
وارثؔ شاہ اِس عشق دی نوکری نے دماں باجھ غلام کر چھڈیاای

242

مئیں رانجھے نے مُلّاں نوں جا کیہا چھٹی لکھو جی سجناں پیاریاں نوں
تُساں ساہورے جا آرام کیتا اسیں ڈھوئے ہاں سول انگیاریاں نوں
اگ لگ کے زمین اسمان ساڑے چالکھاں جے دُکھڑیاں ساریاں نوں
میتھوں ٹھگ کے مہیں چرا لئیوں رناں سچ نیں توڑدیاں تاریاں نوں
چاک ہو کے وت فقیر ہوواں کیہا ماریو اساں وچاریاں نوں
گلہ لکھو جو یار نے لکھیائے سجن لکھدے جویں پیاریاں نوں
وارثؔ شاہ نہ رب بِن ٹانگ کائی کیویں جیتئے معاملیاں ہاریاں نوں

243

تینوں چاء سی وڈا وواہ والا بھلا ہویا جے جھب وہیجئیں نی
ایتھوں نِگل گئیں اِیں بُرے دہاں وانگوں انت ساہورے جاپتیجئیں نی
رنگ رتیے ووہٹیے کھیڑیاں دئیے کیدو لنگے دی گھنڈپتیجئیں نی
چلیں پاء پانی دُکھاں نال پالی کرم سیدے دے ماپیاں سیجئیں نی
قاصد جائی کے ہیر نوں خط دِتا ایہہ لے چاک دا لکھیا لیجھی ایں نی

244

تیرے واسطے بہت اُداس ہاں میں رباّ میل توں چریں وچھنیاں نوں
ہتھیں ماپیاں دِتی ساں ظالماں نوں لگا لُون کلیجیاں بُھنیاں نوں
موت اتے سنجوگ نہ ٹلے مولے کون موڑدا ساہیاں پُنیاں نوں
جوگی ہوئی کے آ توں سجنا وو کون جان دا جوگیاں مُنیاں نوں

245

قید آبخور دے کھِچی واگ قسمت کوئل لنک دے باغ دی گئی دِلّی
مینا لئی بنگالیوں چاک کملے کھیڑا پیا از غیب دی آن بِلّی
چُستی اپنی پکڑ نہ ہار ہمت ہیر ناہیوں عِشق دے وِچ ڈِھلّی
کوئی جائی کے پکڑ فقیر کامل فقر مار دے وِ چ رضا کِلّی
وارثؔ شاہ مستانڑا ہو، للّی سہلی گودڑی پہن ہو شیخ چِلّی


246
دِتی ہیر لکھائی کے ایہہ چِٹھی رانجھے یار دے ہتھ لے جاء دینی
کِتے بیٹھ نویکلا سد ملُاں ساری کھول کے بات سُنا دینی
ہتھ بنھ کے میریاں سجناں نوں رو رو سلام دعا دینی
مر چُکیاں جان ہے نک اُتے اِک وار جے دینیا آ دینی
کھیڑے ہتھ نہ لاؤندے منجڑی نوں ہتھ لائی کے گور وِچ پادینی
ککھ ہو رہیا غماں نال رانجھا ایہا چننگ لے جائی کے لا دینی
میرا یار ہیں تاں میتھے پہنچ میاں کن رانجھے دے ایتنی پا دینی
میری لئیں نشانڑی بانک چھلّا رانجھے یار دے ہتھ لےجا دینی
وارثؔ شاہ میاں اوس کملڑے نوں ڈھنگ، زُلف زنجیر دِی پا دینی

247

اگے چنڈیاں نال ہنڈایاای زُلف کُنڈلاں دار ہُن ویکھ میاں
گھت کُنڈلی ناگ سیاہ پلمے ویکھے اوہ بھلا جس لیکھ میاں
مَلے وٹنے لوڑھ دنداسڑے دا نین خونیاں دے بھرن بھیکھ میاں
آ حسن دی دید کر ویکھ زلفاں خونیں نیناں دے بھیکھ نوں ویکھ میاں
وارثؔ شاہ فقیر ہو پہنچ میتھے فقر مار دے ریکھ وِچ میکھ میاں

248

قاصد آن رانجھیٹے نوں خط دتا نڈھی موئی ہے نک تے جان میاں
کوئی پاء بُھلاوڑا ٹھگیوئی سِر گھتیو چاء مسان میاں
تیرے واسطے رات نوں گِنے تارے کشتی نُوح دِی وِچ طوفان میاں
اِک گھڑی آرام نہ آؤندا اِی کیہا ٹھوکیو پریم دا بان میاں
تیرا نانو لے کے نڈھی جیوندی ہے بھانویں جان تے بھانویں نہ جان میاں
مونہوں رانجھے دا نام جاں کڈھ بہندی اوتھے نِت پوندے گھمسان میاں
راتیں گھڑی نہ سیج تے مول سوندی رہے لوگ بہتیرڑا ران میاں
جوگی ہوئی کے نگر وِچ پا پھیرا موجاں نال توں نڈھڑی مان میاں
وارثؔ شاہ میاں سبھو کم ہوندے جدوں رب ہندا مہربان میاں

249

چِھٹی نانو تیرے لکھی نڈھڑی نیں وِچے لکھے سو درد فراق سارے
رانجھا تُرت پڑھائی کے فرش ہویا دِلوں آہ دے ٹھنڈڑے ساہ مارے
میاں لکھ توں درد فراق میرا جیہڑا امبروں سُٹ دا توڑ تارے
گھا لکھ جو دِلے دے دُکھڑے دے لکھن پیاریاں نوں جویں یار پیارے

250

لکھیا اِیہہ جواب رانجھیٹڑے نے جدوں جیو وِچ اوس دے شورپئے
اوسے روز دے اسیں فقیر ہوئے جس روز دے حسن دے چورپئے
پہلے دعاء سلام پیاریاں نوں مجھو واہ فِراق دے بوڑ گئے
اساں جان تے مال درپیش کیتا اٹی لگڑی پریت نوں توڑ گئے
ساڈی ذات صفات برباد کر کے لڑ کھیڑیاں دے نال جوڑ گئے
آپ ہس کے ساہورے ملیو نیں ساڈے نیناں دا نیر نکھوڑ گئے
آپ ہو محبوب جا ستر بیٹھے ساڈے روپ دا رسا نچوڑ گئے
وارثؔ شاہ میاں ملیاں واہراں تھوں دھڑویل ویکھو زور و زور گئے

251
ساڈی خیر ہے چاہندے خیر تینڈی پھیر لکھو حقیقتاں ساریاں جی
پاک رب تے پیر دی مہر باجھوں کٹے کون مصیبتاں بھاریاں جی
موجُو چوہدری دا پُت چاک ہو کے چُوچک سیال دیاں کھولیاں چاریاں جی
دغا دے کے آپ چڑھ جان ڈولی چینچر ہاریاں ایہہ کواریاں جی
سپ روسیاں دے کرن مار منتر تارے دیندیاں نیں ہیٹھ کھاریاں جی
پیکے جٹاں نوں مار فقیر کر کے لین ساہورے جا گھمکاریاں جی
آپ نال سہاگ دے جاء رُپن پیچھے لاء جاون پچکاریاں جی
سرداراں دے پُتر چاک کر کے آپ ملدیاں جا سرداریاں جی
وارثؔ شاہ نہ ہاردیاں اساں کولوں راجے بھوج تھیں ایہہ نہ ہاریاں جی

اوکھے لفظاں دے معنے
کھولیاں: مجاں
چینچرہاریاں: فریب کار
کھاری : وڈی ٹوکری
گھمکاری:چرخہ گھمن دی آواز
رپن : رُجھنا
راجہ بھوج:ریاست اجین دا مشہور راجہ جیہدے تے اوہدی ملکہ نے گھوڑا بنا کے سواری کیتی
چاک: نوکر، غلام

252
رانجھے آکھیا لُٹی دی ہیر دولت جرم گالیے تاں اوتھے جا لیئے
اوہ رب دے نور دا خوان یغما شُہدے ہوئی کے جرم وٹا لیئے
اِک ہوونا رہیا فقیر میتھوں رہیا ایتناں وس سو لا لیئے
مکھن پالیا چیکنا نرم پنڈا ذرا خاک دے وچ رُلا لیئے
کسے جوگی تھیں سِکھیے سِحر کوئی چیلے ہوئی کے کن پڑوا لیئے
اگے لوکاں دے جھگڑے بال سیکے ذرا اپنے نوں چننگ لا لیئے
اگے جھنگ سیالاں دا سیر کیتا ذرا کھیڑیاں نوں جھوک لا لیئے
اوتھے خودی گمان منظور ناہیں سِر دیجیے تاں بھیت پا لیئے
وارثؔ شاہ محبوب نوں تدوں پائیے جدوں اپنا آپ گوا لیئے

اوکھے لفظاں دے معنے
جرم: جمنا، جنم
خوان: مکلف، دستر خوان، لنگر
شہدے:ماڑے بن کے
جھگڑے:گھر
جھوک لانا:عارضی ڈیرا لاونا
لٹی دی: مفت وچ لبھ رہی ہے

253

بُجھی عِشق دی اگ نوں واؤ لگی سماں آیا ہے شوق جگاونے دا
بالناتھ دے ٹِلے دا راہ پھڑیا متا جاگیا کن پڑاونے دا
پٹے پال ملائیاں نال رکھے وقت آیا ہے رگڑ مُناونے دا
جرم کرم تیاگ کے تھاپ بیٹھا کِسے جوگی دے ہتھ وِکاونے دا
بندے سوئنے دے لاہ کے چاء چڑھیا کَن پاڑ کے مُندراں پاونے دا
کِسے ایسے گُردیو دی ٹہل کرئیے سِحر دس دے رن کِھسکاونے دا
وارثؔ شاہ میاں اِنہاں عاشقاں نوں فکر ذرا نہ جِند گواونے دا

اوکھے لفظاں دے معنے
بالناتھ:جوگیوں دا مشہور گرو
ٹلہ:بالناتھ دا پہاڑی ٹلہ ،جہلم دے نیڑے اک تھاں
متا:مشورہ، خیال
تیاگ:چھڈنا
وکاونیں: وکنا
ٹہل : خدمت

 

254
ہو کا پِھرے دیندا پِنڈاں و ِچ سارے آؤ کِسے فقیر جے ہوونا جے
منگ کھاونا کم نہ کاج کرنا نہ کجھ چارنا تے نہ ہی چوونا جے
ذرا کن پڑائی کے سواہ ملنی گورُو سارے ہی جگ دا ہوونا جے
نہ دیہاڑی نہ کسب روز گار کرنا ناڈھو شاہ پھر مُفت دا ہوونا جے
نہیں دینی ودھائی پھر جمنے دی کسے موئے نوں مُول نہ روونا جے
منگ کھاونا اتے مسیت سونا نہ کجھ بونا تے نہ کچھ لوونا جے
نالے منگنا تے نالے گھُورنا ئی دین دار نہ کسے دا ہوونا جے
خوشی اپنی اُٹھنا میاں وارث اتے اپنی نیند ہی سوونا جے

اوکھے لفظاں دے معنے

ودھائی: مبارک
گھورنا: نفرت کرنا، غصے نال دیکھنا
دینے دار: مقروض

255

ٹِلے جائی کے جوگی تھے ہتھ جوڑے سانوں آپنا کرو فقیر سائیں
تیرے درس دیدار دے دیکھنے نوں آیا دیس پردیس میں چِیرسائیں
صدق دھار کے نال یقین آیا اسیں چیلڑے تے تُسیں پیر سائیں
بادشاہ سچا رب عالماں دا فقر اوس دے ہین وزیر سائیں
بِناں مُرشداں راہ نہ ہتھ آوے دُدّھ باجھ نہ ہووے ہے کھیر سائیں
یاد حق دی صبر تسلیم نہچا تُساں جگ دے نال کیہ سیر سائیں
فقر کُل جہان دا آسرا ہے تابع فقر دے پیر تے میر سائیں
میرا مانو نہ باپ نہ ساک کوئی چاچا تایا نہ بھین نہ ویر سائیں
دُنیا وِچ ہاں بہت اداس ہویا پیروں ساڈیوں لاہ زنجیرسائیں
تینوں چھڈ کے جاں میں ہور کس تھے نظر آؤنا ہیں ظاہرا پیر سائیں

اوکھے لفظاں دے معنے
عالماں:سب دنیا ،کل کائنات ،ساری مخلوق
رجھدی: پکدی
نہچا:تسلی
سیر: حصے داری
جاں میں:جے میں
256
ناتھ ویکھ کے بہت ملوک چینچل اہل طبع تے سوہنا چھیل مُنڈا
کوئی حُسن دِی کھان ہوشناک سُندر اتے لاڈلا مانوتے باپ سندا
کسے دکھ توں رُس کے اُٹھ آیا اکے کِسے دے نال پے گیا دھندا
ناتھ آکھدا دس کھاں سچ میتھے توں ہیں کیہڑے دُکھ فقیر ہوندا

اوکھے لفظاں دے معنے
ناتھ:مالک، مرشد، گرو
کھان:کان
ہوشناک : بانکی، بانکا، شوکین، صاف ستھرا
سندر: خوبصورت
دھندا: شور، جھیڑا
257
ایہہ جگ مقام فنا داہے سبھا ریت دی کندھ ایہہ جیونا ہے
چھاؤں بدلاں دی عمر بندیاں دی عزرائیل نے پاڑنا سیونا ہے
اج کل جہان ہے سہج میلا کسے نت نہ حکم تے تھِیونا ہے
وارثؔ شاہ میاں انت خاک ہونا لکھ آب حیات جے پیونا ہے

اوکھے لفطاں دے معنے
ریت دی کندھ: بے بنیاد چیز، ناپائیدار
چھاؤں بدلاں:بندے دی عمر بدلاں وانگوں ناپائیدار ہے
سہج: مزاج، صحیح جوڑ
عزرائیل: موت دافرشتہ

258

ہتھ کنگناں پہنچیاں پھب رہیاں کنیں جھٹکدے سوہنے بُندڑے نیں
مجھ پٹ دیاں لُنگیاں گھن اُتے سِر بھنے پُھلیل دے جُندڑے نیں
سِر کوچ کے باریاں دار چھلے کجل بھنڑے نین نچندھڑے نیں
کھاء پہن پھِرن سِروں ماپیاں دیوں تُساں جہے فقیر کیوں ہُندڑے نیں

اوکھے لفظاں دے معنے
جندڑے : زلفاں ، کنڈلاں والے وال
کجل بھنڑے: کجل بھجے
لچندڑے: شوخ

259

خواب رات دی جگ دیاں سبھ گلاں دھن مال نوں مول نہ جُھورئیے جی
پنج بُھوت بِکار تے اُدر پاپی نال صبر سنتوکھ دے پورئیے جی
اُشن سیت دُکھ سُکھ سماں جاپے جہے شال مشرو تہے بھُورئیے جی
بھو آتما وس رس کس تیاگے اینویں گورو نوں کاہ وڈورئیے جی

اوکھے لفظاں دے معنے
دھن: دولت
جھورئیے: ہرکھ کرئیے
پنج بھوت: پنج عناصر :لوبھ ،موہ، ہنکار، وشا،دھن
بکار: وشا، وکار
اُدرپاپی :پاپی ڈھڈ
سنتوکھ: حوصلہ، صبر

آسن سٹ: گرمی، جوش جوانی، طبیعت یا ںاگ۔ پانی۔ مٹی۔ ہوا۔ اگاس۔ یا پنج خواہشاں: کام (شہوت)، کرودھ (نفرت) لوبھ (لالچ) موہ (حرص)، ہنکار(بکر)دی کالھی
پورئیے: پورا کرن، شخصیت دی تکمیل، ڈھڈ بھرنا
شال مشرو: ریشمی رومال
بھورئیے: بھورے
بہو آتما: اپنا روح ، ہستی، وجود رکھن دی چاہ
وس رس:اپنا وس تے سواد،'ویاہی زندگی دا سواد
وڈورئیے: بدنام کرو

260
بھوگ بھوگنا دُدّھ تے دہی پیون پِنڈا پال کے رات دینہہ دھوونا ہیں
کھڑی کٹھن ہے فقر دی واٹ جھاکن مونہوں آکھ کے کاہ وگاونا ہیں
واہیں ونجھلی تریمتاں نِت گُھوریں گائیں مہیں ولا ئیکے چوونا ہیں
سچ آکھ جٹا کہی بنی تینوں سواد چھڈ کے کھیہ کیوں ہوونا ہیں

اوکھے لفظاں دے معنے
بھوگ:سواد لینا
واٹ: راہ
واٹ جھاکنا :اوکڑاں جھلنا
وگوونا: نقصان کرنا
کھیہ: سواہ دے نال سواہ ہوونا

261

جوگی چھڈ جہان فقیر ہوئے ایس جگ وِچ بہت خواریاں نیں
لین دین تے دغا انیانو کرنا لٹ گھٹ تے چوریاں یاریاں نیں
اوہ پُرکھ نربان پدجاء پہنچے جنہاں پنجے ہی اندریاں ماریاں نیں
جوگ دیہو تے کرو نہال مینوں کیہیاں جیو تے گُھنڈیاں چاڑھیاں نیں
ایس جٹ غریب نوں تار اوویں جیویں اگلیاں سنگتاں تاریاں نیں
وارثؔ شاہ میاں رب شرم رکھے جوگ وِچ مصیبتاں بھاریاں نیں

اوکھے لفظاں دے معنے
انیاؤں:بے انصافی
پرکھ: بندہ،مرد، انسان
نربان پد: لامکان، نروان، مکتی دا مقام
گھنڈیاں: گنڈاں
سنگتاں: مریداں دی جماعت

262
مہا دیو تھوں جوگ دا پنتھ بنیا کھری کٹھن ہے جوگ مہم میاں
کوڑا بکبکا سواد ہے جوگ سندا جیہی گھول کے پیونی نِم میاں
جہان سن سمادھ کی منڈلی ہے اتے جوتنا ہے رِم جِھم میاں
تِہان بھسم لگائی کے بھسم ہونا پیش جائے ناہیں گرب ڈھم میاں

اوکھے لفظاں دے معنے
بکبکا: بے مزہ
نم :نیم
سن سمادھ :مردہ تھاں
جوتنا: چاہ موجب کم لینا
منڈلی: ٹولی
رِم: عورت نال ہم بستری کرنا
جھم:چھل، فریب
گرب دھم: مدھم چال، سست کم
گرب: غرور، تکبر
ڈھم: جھوٹی عزت بناونا

263
تُسیں جوگ دا پنتھ بتاؤ سانوں شوق جاگیا حرف نگینیاں دے
ایس جوگ دے پنتھ وِچ آوڑیاں چُھپن عیب صواب کمینیاں دے
حِرص اگ تے فقر دا پوے پانی جوگ ٹھنڈ گھتے وِچ سینیاں دے
اک فقر ہی رب دے رہن ثابت ہور تھِڑ کدے اہل خزینیاں دے
تیرے دوار تے آن محتاج ہوئے اسیں نوکرہاں باجھ مہینیاں دے
تیرا ہو فقیر میں نگر منگاں چھڈاں واعدے انہاں روزےنیاں دے

264

ایس جوگ دے واعدے بہت اوکھے ناد انہت تے سن وجاؤنا وو
جوگی جنگم گودڑی جٹا دھاری مُنڈی نِرملا بھیکھ وٹاؤنا وو
تاڑی لائی کے ناتھ دادِھیان دھرنا دسویں دوار ہے ساس چڑھاؤنا وو
جمے آئے داہرکھ تے سوگ چھڈے نہیں مویاں گیاں پچھو تاؤنا وو
نانو فقر دا بہت آسان لینا کھرا کٹھن ہے جوگ کماؤنا وو
دھو دھائی کے جٹاں نوں دھوپ دینا سدا انگ بھبُوت رُماؤنا وو
اُدبان باشی جتی ستی جوگی جھات اِستری تے ناہیں پاؤنا وو
لکھ خوبصورت پری حور ہووے ذرہ جیو ناہیںبھرماؤنا وو
کند مول تے پوست افیم بیجیا نشہ کھائی کے مست ہو جاؤنا وو
جگ خواب خیال ہے سُپن ماتر ہو کملیاں ہوش بُھلاؤنا وو
گھت مُندراں جنگلاں وِچ رہنا بین کِنگ تے سنکھ وجاؤنا وو
جگن ناتھ گوداوری گنگ جمنا سدا تِیرتھاں تے جا نہاؤنا وو
میلے سِدھاں دے کھیلنا دیس پچھم نواں ناتھاں دا درسن پاؤنا وو
کام کرودھ تے لوبھ ہنکار مارن جوگی خاک در خاک ہو جاؤنا وو
رناں گھوردا گاوندا پھریں وحشی تینوں اوکھڑا جوگ کماؤنا وو
ایہہ جوگ ہے کم نراسیاں دا تساں جٹاں کیہ جوگ تھوںپاؤنا وو

265
تُساں بخشنا جوگ تاں کرو کِرپا دان کردیاں ڈِھل نہ لوڑئیے جی
جیہڑا آس کر کے ڈِگے آن دوارے جیو اوسدا چاء نہ توڑئیے جی
صِدق بنھ کے جیہڑا چرن لگے پار لائیے وِچ نہ بوڑئیے جی
وارثؔ شاہ میاں جیندا کوئی ناہیں مہر اوس تھوں نہ وچھوڑئیے جی

اوکھے لفظاں دے معنے
کرپا: مہربانی، بخشش
دان: خیرات
ڈھل: سستی
266
گھوڑا صبر دا ذکر دی واگ دےکے نفس مارنا کم بھجنگیاں دا
چھڈ زراں تے حکم فقیر ہوون ایہہ کم ہے ماہنواں چنگیاں دا
عشق کرن تے تیغ دِی دھار کپن نہیں کم ایہہ بھکھیاں ننگیاں دا
جہڑے مرن سو فقر تھیں ہون واقف نہیں کم ایہہ مرن تھیں سنگیاں دا
ایتھے تھاؤں نہیں اڑبنگیاں دا فقر کم ہے سِراں تھوں لنگھیاں دا
شوق مہر تے صدق یقین باجھوں کیہا فائدہ ٹکڑیاں منگیاں دا
وارث ؔ شاہ جو عشق دے رنگ رتے کندی آپ ہے رنگدیاں رنگیاں دا

اوکھے لفظاں دے معنے
اڑبنگ: اڑیل،ضدی
سراںتھوں لنگھیاں: سروں لنگھے ہوئے
کندی:آسرا، سہارا غیرت مند
بہوں: بہت
ماہنواں: جوانو

 

267
جوگ کرے سو مرن تھیں ہوء استھر جوگ سکھیے سِکھنا آیاای
نہچا دھار کے گُرو دی سیوکرئیے ایہہ ہی جوگیاں دا فرمایا ای
نال صدق یقین دے بنھ تقویٰ دھنے پتھروں رب نوں پایاای
سینسے جیو ملین دے نشٹ کیتے تُرت گرو نے رب دکھایا ای
بچہ سیوں جس وچ قلبوت خاکی سچے رب نے تھاؤں بنایاای
وارثؔ شاہ میاں ہمہ اوست جاپے سرب مئے بھگوان نون پایا ای

اوکھے لفظاں دے معنے
استھرا:امر ، کدی نہ مرن والا
دھنے: دھنا بھگت اک مشہور جاٹ جوگی سی
ہمہ اوست: ہر تھاں رب دی پاک ذات موجود ہے۔
سرب مئی بھگوان: ساریاں وچ وسن والا خدا

268
مالا منکیاں وِچ جیوں ہک دھاگا تویں سرب کے بیچ سما رہیا
سبھناں جیواں دے وِچ ہے جان وانگوں نشہ بھنگ افیم وِچ آرہیا
جویںپتریں مہندیوں رنگ رچیا تویں جان جہان وچ آ رہیا
جویں رکت سریر وچ ساس اندر تویں جوت میں جوت بنا رہیا
رانجھا بنھ کے خرچ ہے مگر لگا جوگی اپنا زور سبھ لا رہیا
تیرے دوار جوگا ہو رہیا ہاں میں جٹ جوگی نوں گھناں سمجھا رہیا
وارثؔ شاہ میاں جنہوں عِشق لگا دِین دُنی دے کم تھیں جاء رہیا

اوکھے لفظاں دے معنے
سرب: سارے
رکت: خون، لہو
سریر: جثہ،تن بدن
جوت:روشنی، نور
گھنا: بہت

269
جوگی ہو لاچار جاں مہر کیتی تدوں چیلیاں بولیاں ماریاں نی
جیبھاں سان چڑھائی کے گرد ہوئے جویں تکھیاں تیز کٹاریاں نی
دیکھ سوہنا رنگ جٹیڑے دا جوگ دین دیاں کرن تیاریاں نی
ٹھرک مُنڈیاں دے لگے جوگیاں نوں متاں جنہاں دیاں رب نے ماریاں نی
جوگ دین نہ مول نمانیاں نوں جنہاں کیتیاں محنتاں بھاریاں نی
وارثؔ شاہ خوشامداے سوہنیاں دی گلاں حق دیاں نہ نِرواریاں نی

اوکھے لفظاں دے معنے
سان چڑھائیکے: تیز کر کے
محنتاں: عبادت ، ریاضت
ٹھرک: شوق،لگن
نرواریاں: نتھارنا، فرق تمیز کرنا

270
غیبت کرن بگانڑی طاعت اوگن ستے آدمی ایہہ گنہگارہوندے
چور کِرت گھن چُغل تے جھوٹھ بولے لُوتی لاوڑا استواں یار ہوندے
اساں جوگ نوں گل نہیں بنھ بہنا تُسیں کاسنوں ایڈ بیزار ہوندے
وارثؔ شاہ جنہاں اُمید نہ ٹانگ کائی بیڑے تنہاں دے عاقبت پار ہوندے

اوکھے لفظاں دے معنے
بگانڑی: دوجے دی
طاعت اوگن: گناہ دا اتباع
کرت گھن: بے دید، شوخ
لوٹی لاوڑا: شرارتی ، اگ لاون والا

271
رل چیلیاں تاا کساء کیتا بالناتھ نوں پکڑ پتھلیو نیں
چھڈ دوار اُکھاڑ بھنڈار چلے جارِند تے واٹ سبھ ملیو نیں
سیلھیاں ٹوپیاں مندراں سُٹ بیٹھے موڑ گودڑی ناتھ تھے گھلیو نیں
وارث رب بخیل نہ ہوئے میرا چارے راہ نصیب دے ملیو نیں

اوکھے لفظاں دے معنے
تاؤ کساؤ: جوش نال اگ لاونا
دوار: گرو دے آسن دا بوہا
بھنڈار: مودی خانہ، سٹور،کھان پین دیاں شیواں رکھن والا سٹور
رند:کھیتاں وچ لنگھن نال بنیا راہ، سدھا راہ

272
سنُجا لوگ بخیل ہے باب مینڈے میرا رب بخیل نہ لوڑئیے جی
کیجے غور تے کم بنا دجے ملے دلاں نوں نہ وچھوڑئیے جی
ایہہ حکم تے حسن نہ نِت رہندے نال عاجزاں کرو نہ زورئیے جی
کوئی کم غریب دا کرے ضائع سگوں اوسنوں ہٹکیے ہوڑئیے جی
بیڑا لدیا ہویا مسافراں دا پار لائیے وِچ نہ بوڑئیے جی
زمین نال نہ مارئیے پھیر آپے ہتھیں جنہاں نوں چاڑھیے گھوڑئیے جی
بھلا کردیاں ڈھل نہ مول کیجے قصہ طول دراز نہ تورئیے جی
وارثؔ شاہ یتیم دی غور کریے ہتھ عاجزاں دے نال جوڑئیے جی

اوکھے لفظاں دے معنے
ہٹکیے: روکیے
چاڑھیے گھوڑیے: گھوڑی تے چاڑھیے
قصہ طویل دراز: قصے دی لمی رسی
عاجز: و چارہ ، کجھ نہ کرسکن والا
ہتھ جوڑنا:مدد کرنا، اک دوجے نال تعاون کرنا

273
دُھروں ہُندڑے کاوشاں ویر آئے ٹریاں چُغلیاں دُھروں بخیلیاں وو
مینوں ترس آیا ویکھ زُہد تیرا گلاں مٹھیاں بہت رسیلیاں وو
پانی دُدّھ وِچوں کڈھ لین چاتر جدوں چھلکے پاؤندے تیلیاں وو
گورُو دبکیا مُندراں جھب لیاؤ چھڈ دیہو گلاں انکھیلیاں وو
نہیں ڈرن ہُن مرن تھیں بھور عاشق جنہاں سولیاں سراں تے سیلیاں وو
وارثؔ شاہ پھِرناتھ نے حکم کیتا کڈھ اکھیاں نیلیاں پیلیاں وو

274
چیلیاں گورو دا بچن پروان کیتا جاء سُرگ دیاں مٹیاں میلیاں نیں
سبھا تِن سو سٹھ جا بھویں تیرتھ واچ گوراں دے منتراں کیلیاں نیں
نویں ناتھ بونجڑا بیر آئے چوسٹھ جوگنی نال رسیلیاں نیں
چھے جتی تے دسے اوتار آئے وِچ آبِ حیات دے جھیلیاں نیں

اوکھے لفظاں دے معنے
بچن:کہیا، فرمان
پروار کیتا:پورا کیتا، منظور کرنا
سرگ: بہشت
بونجڑابیر: بونجاہ موکل
چوسٹھ جوگن: ابیش، ملکران، کھاہڑا، انل بان، بدھ تاپ، بکرت وغیرہ وغیرہ ایہہ ہندو دیوی درگا دیاں چوٹھ سہیلیاں نیں
چھے جتی:بھیشم پتامہ، پورن ، گوپی چند، گور کھ ناتھ، پھمن، ہنومان
دسے اوتار: باون، پرسرام، رامچندر، سری کرشن، کلغی دھڑ ، مجھ ، نرسنگھ، مینہ کلنک وغیرہ

275
دن چار بناء سکا مندراں بالناتھ دی نظر گزاریا نیں
غصے نال وگاڑ کے گل ساری ڈردے گرو تھیں چا سواریا نیں
گلے غضب کرودھ دی گل آہی سبھا جیو دی اندری ماریا نیں
زور وراں دی گلھ ہے بہت مشکل جان بُجھ کے بدی وساریا نیں
گروکیہا سو اُیہناں پروان کیتا نِرداں پُٹھیاں تے بازی ہارئیا نیں
گُھٹ وَٹ کے کرودھ نوں چھما کیتا کائی موڑ کے گل نہ ساریا نیں
گہنا کپڑا کُل تاراج کیتا حسن بانونی چاء اجاڑیا نیں
لیاء اُسترا گر دے ہتھ دتا جوگی کرن دی نیت چا دھاریا نیں
وارثؔ شاہ ہن حکم دی پئی پھینٹی لکھ ویریاں دھک کے ماریا نیں

اوکھے لفظاں دے معنے

گل نہ ساریا: اوہناں نوں جواب دیون دی پھیر توفیق نہ ہوئی

276

بالناتھ نے سامنے سد دھیدو جوگ دین نوں پاس بہالیا سو
روڈ بھوڈ ہویا سواہ ملی منہ تے سبھو کوڑمے دا نام گالیا سو
کن پاڑ کے جھاڑ کے لوبھ بودے اِک پلک وچ من دکھالیا سو
جیویں پُتراں تے کرے مہر جننی جاپے دُدّھ پوا کے پالیا سو
چھار انگ لگا سرمن اکھیں پا مندراں چا نوالیا سو
خبراں کُل جہان چ کھِنڈ گیاں رانجھا جوگیڑا سار وکھالیا سو
وارثؔ شاہ میاں سنیار وانگوں جٹ پھیر مُڑ بھن کے گالیا سو

اوکھے لفظاں دے معنے
روڈ بھوڈ: سر منا کے
کوڑمے: خاندان
کوڑمے دا نام: خاندان دی شہرت
انگ رما: جثے نوں لا کے
سرمن: سرمنا کے
نوالنا: احسان کرنا

277
دِتی دکھیا رب دی یاد وسی گرو جوگ دے بھیت نوں پائیے جی
نہا دھو کے خوب پربھات بھبھوت ملیئے چاکِسوتے انگ وٹائیے جی
سنگی پھاہوڑی کھپّری ہتّھ لے کے پہلے رب دا نانودھیائے جی
نگر الکھ وجائی کے جا وڑیے پاپ جان جے ناد وجائیے جی
سُکھی دوار وسّے جوگی بھیکھ مانگے دئیے دعا اسیں سُنائیے جی
اسی بھانت سوں نگر دی بھیکھ لے کے مست لٹکدے دوار کوں آئیے جی
وڈی مانو ہے جان کے کرو نسچا چھوٹی بھین مثال کر پائیے جی
وارث ؔ شاہ یقین دی کلہ پہدی سبھّو ست ہے ست ٹھہرائیے جی

اوکھے لفظاں دے معنے
دکھناں:چےلا بناوندے ویلے دتی جاون والی نشانی نوں کہندے نیں
کسوت:لباس،چھاڈ،عادت،شکل
پھاوڑی:اوہ لکڑی دی ٹیک جنہوں سادھو آسن جماون لئی ورت دے ہیں
الکھ:بے صورت ہستی، خدا ،رب رب پکارنا
اسیس: دعا
بھانت: رنگ ، قسم
اسی بھانت سوں: انج ہی

278
رانجھا آکھدا مگر نہ پوؤ میرے کدی قہر دے واک ہٹائیے جی
گرو مت تیری سانوں نہیں پوہند ی گل گُھٹ کے چا لنگھائیے جی
پہلے چیلیاں نوں چاء ہیز کریے پچھوں جوگ دی ریت بتائیے جی
اک وار جو دسنا دس چھڈو گھڑی گھڑی نہ گرو اکائیے جی
کرتوت جے ایہاسی سبھ تیری مُنڈے ٹھگ کے لِیک نہ لائیے جی
وارثؔ شاہ شاگرد تے چیلڑے نوں کوئی بھلی ہی مت سکھائیے جی

اوکھے لفظاں دے معنے
پھب: سوہنی، خوش
ریت: رسم
لنگھائیے : پار اتارو، مار دیو
ہیز: ہیجڑا، ڈرپوک ، نامرد بنا دینا
اکائیے: تنگ کرئیے

279
کہے ناتھ رنجھیٹیا سمجھ بھائی سِر چایوئی جوگ بھروٹری نوں
الکھ ناد وجائی کے کرو نسچامیل لیاؤنا ٹکڑے روٹڑی نوں
اسیں مکھ آلود نہ جوٹھ کریے چار لیاوئیے اپنی کھوتڑی نوں
وڈّی مانو برابر جاننی ہے اتے بھین برابرں چھوٹڑی نوں
جتی ستی نمانیاں ہو رہیے ثابت رکھیے ایس لنگوٹڑی نوں
وارثؔ شاہ میاں لے کے چُھری کائی وڈّھ دُور کرو ایس بوٹڑی نوں

اوکھے لفظاں دے معنے
بھروٹڑی: کٹھن ، گٹھ ، چھوٹی، گٹھڑی (ذمہ داری دا بھار)
روٹڑی:روٹی
جھوٹڑی:چھوٹی
لنگوٹڑی:لنگوٹ
بوٹڑی : بوٹی، جوگیاں دے بارے وچ ریت ہے کہ ا وہ ریاضت اور تپسیا دیاں منزلاں وچوں لنگھدے ہوئے اپنے آلہ تناسل نوںوڈھ دیندے نیں
الکھ: خدا
ناد: باجہ
آلود:گندہ، ناپاک

280
ثابت ہوئے لنگوٹڑی سنی ناتھا کاہے جھگڑا چا اُجاڑ دا میں
جبھ عشق تھوں رہے جے چپ میری کا ہے ایڈڑے پاڑنے پاڑ دا میں
جیو مار کے رہن جے ہوئے میرا ایڈے معاملے کاسنوں دھار دا میں
ایس جیو نوں نڈھڑی موہ لیتا نہیں تے فقر دا نانو چتاردا میں
جے تاں مست اجاڑ وچ جا بہندا مہیں سیالاں دیاں کاسنوں چار دا میں
سر روڈ کراء کیوں کن پاٹن جے تاں کبر ہنکار نوں مار دا میں
جے میں جان دا کن توں پاڑ ماریں ایہہ مندراں مول نہ ساڑ دا میں
جے میں جان دا ہسنوں منع کرسیں تےرے ٹلے تے دھار نہ مار دا میں
اکے کن سوار دے پھیر میرے اِکے گھتوں ڈھلیت سرکار دا میں
ہور وعدا فکر نہ کوئی میتھے وارث رکھدا ہاں غم یار دا میں

اوکھے لفظاں دے معنے
سنی:سنو
جھگڑا: جھگا
ایڈڑے: اینے
پاڑ نے پاڑ ادا: بھیت کھولنا، کھلم ، کھلا وکھالا، اکھان ہے
سرروڈ: سر منا
دھار نہ ماردا: پیشاب نہ کردا
ڈھلیت: رُعب ، واسطہ، تعلق

 

281
کھا رزق حلال تے سچ بولیں چھڈ دے توں یاریاں چوریاں وو
توبہ کریں تقصیر معاف تیری جےہڑیاں پچھلےاں صفاں نگھوریاں وو
اوہ چھڈ چالے گوار پُنےّ والے چُنی پاڑ کے گھتیوں موریاں وو
پِچھا چھڈ جٹالیاں سانبھ خصماں جےہڑیاں پاڑیو کھنڈدیاں بوریاں وو
جو راہکاں جو ترے لا دِتے جےہڑیاں ارلیاں بھنیاں دھوریاں وو
دھو دھا کے مالکاں ورت لیاں جیہڑیاں چاٹیاں کیتیوں کھوریاں وو
رلے وِچ تیں ریڑھیا کم چوری کوئی خرچیاں ناہیوں بوریاں وو
چھڈ سبھ بُرائیاں خا ک ہو جا نہ کر نال جگت دے زوریاں وو
تیری عاجزی عجز منظور کیتے تاں میں مُندراں کن وچ سوریاں وو
وارثؔ شاہ نہ عادتاں جاندیاں نیں بھانویں کٹیے پوریاں پوریاں وو

اوکھے لفظاں دے معنے

نگھوریاں : غرق کرنا
گوار پنے: گنوارینے
سانبھ: سنبھال
راہکاں: کساناں نے
ڈھوریاں:ڈھورڈنگر،موےشی
کھوریاں: ڈنگراں نوں پانی دھاون والا بھانڈا جنہوں انساناں دے ورتن دے قابل نہیں سمجھیا جاندا
ریڑھیا :چلایا
زوریاں:زبردستیاں
سوریاں:ڈالیں،سجائیں
پوریاں پوریاں: ٹوٹے ٹوٹے

282
ناتھا جیوندیاں مرن ہے کھرا ا وکھا ساتھوں ایہہ نہ واعدے ہوونے نی
اسیں جٹ ہاں ناڑیاں کڑن والے اساں کچکرے نہیں پروونے نی
اینویں کن پڑائی کے خوار ہوئے ساتھوں نہیں ہوندے ایڈے روونے نی
ساتھوں کھپری ناد نہ جان سانبھے اساں ڈھگے ہی انت نوں جوونے نی
رناں نال جو ورجدے چیلیاں نوں اوہ گرونہ بنّھ کے چوونے نی
رناں دین گالیں اسیں چپ رہیے ایڈے صبر دے پیر کس دھوونے نی
ہسّن کھیڈنا تُساں چا منع کیتا اساں دھوئیں گوہے کہے ڈھوونے نی
وارثؔ شاہ کیہ جانیے انت آخر کھٹے چوونے کہ مٹھے چوونے نی

اوکھے لفظاں دے معنے
ناڑیاں کرنے والے: موٹے رسے باٹنے والے، چمڑے یا تندی دے بنے ہوئے رسے لکچرے:موتی، گھونگے، کچ دے منکے
ورجدے:منع کردے
چوونا: عرق کڈھنا، تیل کڈھنا
کھٹے: انج دے شیر وار ڈنگر جیہڑے دھار کڈھ دے ویلے لت نہ مارن
مٹھے:ایسے شیر وار ڈنگر جیہڑے مالک دی اک تھاپڑ تے ددھ لا لین
283
چھڈ یاریاں چوریاں دغا جٹا بہت اوکھیاں ایہہ فقیریاں نی
جوگ جالنا سار دا نگلناہے اس جوگ وچ بکٹ ظہیریاں نی
جوگی نال سنتاپ نیں ہو جاندے جویں اُٹھ دے نک نکیریاں نی
تونبا سِمرنا کھپّری ناد سنگی چِمٹا بھنگ نلےیر زنجیریاں نی
چھڈتریمتاں دی جھاک ہوء جوگی فقرنال جہان کیہ سیریاں نی
وارثؔ شاہ ایہہ جٹ فقیر ہویا نہیں ہُندیاں گدھے تھُوں پیریاں نی

اوکھے لفظاں دے معنے
ساروانگلنا: لوہے دا کھانا، کھروے پتیاںوالا لما گھاہ اکھواندا ہے زہریلی آبداری والی چھری وی مراد ہو سکدی ہے
اٹھ:اونٹ
نکیریاں: اٹھ دی نکیل
تونبا: کدو داخشک چھلڑ بجاون والا
سمرنا: مالا، رنگدار منکیاں دی مالا
کھپرّی: ٹھیکری، یا ٹھیکرا
ناد:سنگھ
سنگی:نکاسنگھ
چمٹا: دست پناہ
بھنگ: نشہ چڑھاون والے سبزپتے
نلییر: ناریل دا نکا حقہ
تیمتاں:زنانیاں
جھاک: دیکھنا، امید
سیریاں:ساجھا

284
سانوں جوگ دی ریجھ تدوکنی سی جدوں ہیر سیال محبوب کیتے
چھڈ دیس شریک قبیلڑے نوں اساں شرم دے ترک حجوب کیتے
رل ہیر دے نال سی عمر جالی اساں مزے جوانی دے خوب کیتے
ہیر چھتیاں نال میں مَس بھنا اساں دوہاں نے نشے مرغوب کیتے
ہویا رزق اُداس تے گل ہلی ماپیاں ویاہ دے چاء اسلوب کیتے
دیہاں کنڈ دتی بھویں بری ساعت نال کھیڑیاں دے منسوب کیتے
پیا وقت تاں جوگ وچ آن پھاتھے ایہہ واعدے آن مطلوب کیتے
ایہہ عشق نہ ٹلے پیغمبراں تھوں تھوتھے عشق تھیں ہڈ ایوب ؑ کیتے
عشق نال فرزند عزیز یوسف ؑ نعرے درد دے بہت یعقوب ؑ کیتے
ایس زُلف زنجیر محبوب دِی نے وارثؔ شاہ جیہے مجذوب کیتے

اوکھے لفظاں دے معنے
ریجھ:چائ
تددکنی: اس ویلے دی
قیلڑے: قبیلے
محجوب: لکیا ہویا، شرمندہ حجاب
جالی: گزاری
چھتیاں نال: نکیاں زلفاں دے نال
مس بھناں:جوان
مرغوب: رغبت
اسلوب:طور، طریقے ،ورتارے
دیہاں : دناں نے
کنڈ: پیچھا ، کنڈ دینا
بھویں: پلٹے، پھیر آگئی
ساعت : گھڑی
منسوب: نسبت کرنا، سگائی منگنی ہو گئی
مطلوب: طلب کیتا گیا
تھوتھے: خالی مغز، اثر توں بغیر
مجذوب: جذب والا، مست ، حال سے بے خبر فقیر، مست قلندر

285
ناتھ میٹ اکھیں درگاہ اندر نالے عرض کردا نالے سنگ دا جی
درگاہ لاؤ بالی ہے حق والی اوتھے آدمی بول دا ہنگ دا جی
زمین اتے اسمان دا وارثی توں تیرا وڈا پسارہے رنگ دا جی
رانجھا جٹ فقیر ہو آن بیٹھا لاہ آسرا نام تے ننگ دا جی
سبھ چھڈ بُرائیاں بنھ تقوی لاہ آسرا ساک تے انگ دا جی
مار ہیر دے نیناں نے خوار کیتا لگا جگر وچ تیر خُدنگ دا جی
ایس عشق نے مار حیران کیتا سڑ گیا جیوں رنگ پتنگ دا جی
کن پاڑ منائی کے سِیس داڑھی پیئے بہ پیالڑا بھنگ دا جی
جوگی ہوء کے دیس تِیاگ آیا رِزق دور ہے کونج کُلنگ دا جی
تسی رب غریب نواز صاحب سوال مننا ایس ملنگ دا جی
کیکوں حکم ہے کھول کے کہو اصلی رانجھا ہو جوگی ہیر منگ دا جی
پنجاں پیراں درگاہ وِچ عرض کیتی دیہو فقر نوں چرم پلنگ دا جی
ہویا حکم درگاہ تھیں ہیر بخشی بیڑا لا دِتا اساں ڈھنگ دا جی
وارثؔ شاہ ہُن جِنہاں نوں رب بخشے تنہاں نال کیہ محکمہ جنگ دا جی

اوکھے لفظاں دے معنے
تیرخدنگ: ایک قسم دا آلہ جنگ
خدنگ: ایک درخت دی لکڑ پکی تے مضبوط ہوندی ہے
پتنگ:پروانہ
منائیکے:منڈا کے
پیالڑا : پیالہ
کیکوں:کیویں
کلنگ: لم ڈھینگ، کونج تے کلنگ پنجاب وچ کسے دور دیس توں آوندے نیں
چرم پلنگ: چیتے دی کھل
ڈھنگ دا: رک رک کے چلن والا ،جیہدے پیراں وچ رسہ ہو وے


286
ناتھ کھول اکھیں کیہا رانجھنے نوں بچہ جاہ تیرا کم ہویائی
پُھل آن لگا اوس بوٹڑے نوں جیہڑا وِچ درگاہ دے بویائی
ہیر بخش دِتی سچے رب تینوں موتی لعل دے نال پرویائی
چڑھ دوڑ کے جِت لے کھیڑیاں نوں بچہ سون تینوں بھلا ہویائی
کمر کس اُوداسیاں بنھ لیاں جوگی تُرت تیارہن ہویائی
خوش دے کے کرو وِداع مینوں ہتھ بنھ کے آن کھلویائی
وارثؔ شاہ جاں ناتھ نے وِداع کیتا ٹِلیوں اُتردا پترا ہویائی

اوکھے لفظاں دے معنے
بوٹڑے: بوٹے
چڑھ: چڑھائی
دوڑنا: حملہ کرنا
سُون:نیک شگون، مبارک
ٹلیوں: ٹلے توں
پترا ہویائی: گم ہو گیا ، چلا گیا
پترا ہونا: چھیتی نال کھسک جانا

287
جوگی ناتھ تھوں خوشی لے وِداع ہویا چُھٹا باز جیوں تیز تراریاں نوں
پلک جھلک وچ کم ہو گیا اوسدا لگی اَگ جو گیلیاں ساریاں نوں
مُڑ کے دھیدو نے اِک جواب دتا اونہاں چیلیاں ہانساریاں نوں
بھلے کرم جے ہون تاں جوگ پایے ملے جوگ نہ کرم دیاں ماریاں نوں
اسیں جٹ اجان ساں پھاس گئے کرم کیتا سُو اساں وچاریاں نوں
وارثؔ شاہ الہ جاں کرم کر دا حکم ہندا ہے نیک ستاریاں نوں

اوکھے لفظاں دے معنے
تھوں:توں
ترارا: کالھی
جو گیلیاں: جوگی دے چیلے، نقلی جوگی
اجان: بے سمجھ
پھاس: پھس

288
جدوں کرم الہ دا کرے مدد بیڑا پار ہو جائے نمانیاں دا
لہنا قرض نہیں بوہے جا بہئے کیہا تان ہے اساں نتانیاں دا
میرے کرم سولڑے آن پہنچے کھیت جمیاں بُھنیاں دانیاں دا
وارثؔ شاہ میاں وڈا وید آیا سردار جے سبھ سیانیاں دا

اوکھے لفظاں دے معنے

نمانیاںدا: کمزوراں دا
تان: تران، طاقت، حفاظت ، پناہ
نتانیاں دا: بے زوراں دا، کمزور
کرم سولڑے: خوش قسمت، چنگے نصیباں والا
سولڑے:آسانی نال ملن والے
جمیا: اگا
سیانا: حکیم

289
جیہڑے پنڈ وچ آوے تے لوک پُچھن ایہہ جوگیڑا بالڑا چھوٹڑا نی
کنیں مُندراں ایس نوں نہ پھبن ایہدے تیڑ نہ بنے لنگوٹڑا نی
ست جرم کے ہمیں ہاں ناتھ پورے کدی واہیا ناہیوںجوترا نی
دُکھ بھنجن ناتھ ہے نام میرا میں دھنتر وید دا پوترا نی
جو کواساں دے نال دم مار داہے ایس جگ توں جائیگا اوترا نی
ہیرا ناتھ ہے بڈا گرو دیو لیتا چلے اوس کا پوجنے چوتڑا نی
وارثؔ شاہ جو کوئی لئے خوشی ساڈی دُدّھ پتراں دے نال سو ترا نی

اوکھے لفظاں دے معنے

چھوٹڑا: نکا
ست جرم:ستاں پشتاں توں
دکھ بھنجن ناتھ: دکھ دور کرن والا ہمدرد
دھتروید: بہت وڈادیوتاواں دا وید، طبیب
دم مارنا: اُچا ساہ لینا، گستاخی کرنا
ہیرا ناتھ: (ہیر دی رعایت توں بنایا گیا ہے) ہیردا مالک
چوتڑا: چوترا، چبوترا
سوترا:صاحب اولاد (اوتر دا الٹ)
گورودیو لیتا:گورو بنایا، مرشد منیا

290
دھا ٹِلیوں رندلے کھیڑیاں دا چلیا مینہ جو آوندا وُٹھ اُتے
کعبہ رکھ متھے رب یاد کر کے چڑھیا کھیڑیاں دِی سجی گُٹھ اُتے
نشے نال جھلاردا مست جوگی جویں سُندری جھولدے اُٹھ اُتے
چپی کھپّری پھاہوڑی ڈنڈا کُونڈا بھنگ پوست بدھے چا پُٹھ اُتے
بیراگ سنیاس جو لڑن چلے رکھ ہتھ تلوار دی مٹھ اُتے
اینویں سر کدا آؤندا کھیڑیاں نوں جویں فوج چڑھ دوڑ دی لُٹھ اُتے


291

رانجھا بھیس وٹائیکے جوگیاں دا اُٹھ ہیر دے شہر نوں دھاؤندائے
بھکھا شیر جیوں آؤندا مار اُتے چوردِٹھ اُتے جیویں آؤندائے
چاہ نال جوگی اوتھوں سِرک تُریا جیویں مینہ اندھیردا آؤندائے
دیس کھیڑیاں دے رانجھاجا وڑیا وارثؔ شاہ عیال بلاؤندائے

292
جدوں رنگپور دی جُوہ جا وڑیا بھیڈاں چارے عیالی وچ بار دے جی
نیڑے آئی کے جوگی نوں ویکھداہے جویں نین ویکھن نین یار دے جی
چھن چور دا چغل دی جیبھ وانگوں گجھے رہن نہ دِید ڑے یار دے جی
چور یار تے ٹھگ نہ رہن گجھے کتھے چھپّدے آدمی کار دے جی
تُسیں کیہڑے دیس دے فقر سائیں سخن دس کھاں کھول نِروار د ے جی
ہمیں لنک باشی چیلے اگست مُن دے ہمیں پنچھی سُمندروں پار دے جی
باراں برس بیٹھے باراں برس پھردے ملن والیاں دی کل تار دے جی
وارث شاہ میاں چارے چک بھوندے ہمیں قُدرتاں کوں دِیدمار دے جی

293
توں تاں چاک سیالاں دا ناؤں دھیدو چھڈ خچریوں گول ہنجار دے جی
مجھیں چوچکے دیاں جدوں چاردا سیں جٹی مان دا سیں وِچ بار دے جی
تیرا مہنا ہیر سیال تائیں خبر عام سی وِچ سنسار دے جی
نس جا ایتھوں مار سُٹنی گے کھیڑے ات چڑھے بھرے بھار دے جی
دیس کھیڑیاں دے ذرا خبر ہووے جان تخت ہزارے نوں مار دے جی
بھج جا متاں کھیڑے لادھ کرنی پیادے بنھ لے جان سرکار دے جی
مار چور کر سُٹنی ہڈ گوڈے ملک گور عذاب قہار دے جی
وارثؔ شاہ جیویں گور وِچ ہڈ کڑ کن گرزاں نال عاصی گنہگار دے جی

294
اجڑ چارنا کم پیغمبراں دا کیہا عمل شیطان دا ٹولیوای
بھیڈاں چار کے تُہمتاں جوڑناایں کیہا غضب فقیر تے بولیوای
اسیں فقر الہ دے نانگ کالے اساں نال کیہ کوئیلا گھولیوای
واہی چھڈ کے کھولیاں چاریاں نی ہویوں جو گیڑا جیوجاں ڈولیوای
سچ من کے پچھاں مُڑ جا جٹا کیہا کوڑ دا گھولنا گھولےوای
وارثؔ شاہ ایہہ عمر نِت کریں ضائع شکر وِچ پیاز کیوں گھولیوئی

 

295
آء سُنی چاکا سواہ لا منہ تے جوگی ہوئی کے نظر بھواء بیٹھوں
ہیر سیال دا یار مشہور رانجھا موجاں مان کے کن پڑوا بیٹھوں
کھیڑے مارلیائے موہ مار تیری ساری عمر دی لیک لوا بیٹھوں
تیرے بیٹھیاں ویاہ لے گئے کھیڑے داڑھی پر ہے دے وِچ مُنا بیٹھوں
منگ چھڈیے نہ جے جان ہووے ونی دِتیّا چھڈ حیا بیٹھوں
جدوں ڈِٹھوئی داؤ نہ لگے کوئی بو ہے ناتھ دے انت نوں جا بیٹھوں
ہُن وار کیہ پُچھنائیں مُورکھا وو جدوں رڑے تے مُونڈ مُنا بیٹھوں
اِک عمل نہ کیتوئی غافلا وو اےنویں کیمیا عُمر گوا بیٹھوں
سِر وڈھ کرسن تیرے چاء بیرے جِس ویلڑے کھیڑیں تُوں جا بیٹھوں
وارثؔ شاہ تریاق دی تھاں ناہیں ہتھیں آپنے زہر توں کھا بیٹھوں

296
ست جرم کے ہمیں فقیر جوگی نہیں ناں جہان دے سیر میاں
اساں سہلیاں کھپّراں نال ورتن بھیکھ کھاء کے ہونا وہیر میاں
بھلا جان جٹا کہیں چاک سانوں اسیں فقر ہاں ظاہرا پیر میاں
نانو مہریاں دے لیاں ڈرن آوے رانجھا کون تے کیہڑی ہیر میاں
جتی ستی ہٹھی تپی ناتھ پورے ست جنم کے گہر گھمبھیر میاں
جٹ چاک بناونا ئیں جوگیاں نوں ایہی جیو آوے سُٹوں چِیر میاں
تھر تھرا کنبے غصے نال جوگی اکھیں روہ پلٹیا نِیر میاں
ہتھ جوڑ عیال نے پیر پگڑے جوگی بخش لے ایہہ تقصیر میاں
تُسیں پار سمندروں رہن والے بُھل گیا چیلا بخش پیر میاں
وارثؔ شاہ دا عرض جناب اندر سُن ہوناہیں دِلگیر میاں

297
بھتے بیلیاں وِچ لے جائے جٹی پےنگھاں پینگھدی نال پیاریاں دے
ایہا پریم پیالڑا جھوکیوئی نین مست سن وِچ خُماریاں دے
واہیں ونجھلی تے پھر ے مگر لگی ہانجھ گھِن کے نال کواریاں دے
جدوں ویاہ ہویا تدوں ویہر بیٹھی ڈولی چاڑھیا نیں نال خواریاں دے
دھاراں کھا نگڑاں دیاں جھوکاں ہانیاں دیاں مزے خوباں دے گھول کواریاں دے
مساں نینگراں دیاں لاڈ نڈھیاں دے عشق کواریاں دے مزے یاریاں دے
جٹی ویاہ دتی رہیوں ندھرا توں سنجے سکھنے تونک پٹاریاں دے
کھیڈن والیاں ساہورے بنھ کھڑیاں رلن چھمکاں ہیٹھ بخاریاں دے
بڈھا ہوئی کے چور مسیت وڑدا رل پھردا ہے نال مداریاں دے
گُنڈی رن بُڈھی ہو بنے حاجن پھیرے مور چھر گرد پیاریاں دے
پرہاں جا جٹا مار سٹنی گے نہیں چھپدے یار کواریاں دے
کاریگری موقوف کر میاں وارث تیتھے ول ہے پاونے چھاریاں دے

298

تُسیں عقل دے کوٹ عیال ہوندے لقمان حکیم دستور ہے جی
باز بھور بگلا لوہا لونگ کالو شاہیں شیہنے نال کستور ہے جی
لوہا پشم پستہ ڈبا موت صورت کالُو عزرائیل منظور ہے جی
پنجے باز جیہے لک وانگ چیتے پوہنچا وِجیاں مِرگ سب دور ہے جی
چک شینہ وانگوں گج مینہ وانگوں جس نوں دند مارن ہڈ چور ہے جی
کسے پاس نہ کھولنا بھیت بھائی جو کجھ آکھیو سبھ منظور ہے جی
آپیاپردیس وِچ کم میرا لئی ہیر اکے سر دور ہے جی
وارثؔ شاہ ہُن بنی ہے بہت اوکھی اگے سُجھ دا قہر کلُور ہے جی

299
بھیت دسنا مرد داکم ناہیں مرد سوئی جو ویکھ دم گھٹ جائے
گل جیوِ دے وچ ہی رہے خفیہ کانو وانگ پنجال نہ سُٹ جائے
بھیت کسے دا دسنا بھلا ناہیں بھانویں پُچھ کے لوک نکھٹ جائے
وارثؔ شاہ نہ بھیت صندوق کھلے بھاویں جان دا جندرا ٹُٹ جائے

300
مار عاشقاں دی لج لاہیائی یاری لائے کے گھِن لے جاونی سی
اِکے یاری تیں مول نہ لاونی سی چڑی باز دے مونہوں چھڈاونی سی
لے گئے ویاہ کے جیوندا توں مر جانا سی لیک نہ لاونی سی
وارثؔ شاہ جے منگ لے گئے کھیڑے داڑھی پرہے دے وِچ مناونی سی

301
اکھیں ویکھ کے مردہُن چُپ کرد ے بھاویں چور ہی جُھگڑا لٹ جائے
دینا نہیں جے بھیت وچ کھیڑیاں دے گل خوار ہووے کِھنڈ پُھٹ جائے
تودہ کھیڑیاں دے بوہے اڈیا اے متاں چانگ نشانڑا چُٹ جائے
ہاتھی چور گولیر تھیں چھُٹ جاندے ایہا کون جو عشق تھیں چھُٹ جائے
302
اساں رانجھیا ہس کے گل کیتی جا لا لَے داؤ جو لگدا ای
لاٹ رہے نہ جیو دے وچ لُکی ایہہ عشق النبڑا اگ دا ای
جا ویکھ معشوق دے نین خونی تینوں نت اُلاہنبڑا جگ داای
سماں یار داتے گھسا باز والا جھٹ چور دا تے داؤ ٹھگ داای
لے کے نڈھڑی نوں چھنک جا چاکا سیدا ساک نہ ساڈڑا لگداای
وارثؔ کن پاٹے مہیں چار مُڑیوں اجے مُکا نہ میہنا جگ داای

303
مرد باجھ مہری پانی باجھ دھرتی عاشق ڈِٹھڑے باجھ نہ رج دے نیں
لکھ سریں اول سُول آون یار یاراں تھول مول نہ بھج دے نیں
بھیڑاں بندیاں انگ وٹاء دیندے پر دے عاشقاں دے مرد کج دے نیں
دا چور تے یار دا اک ساعت نہیں وسدے مینہ جو گج ّدے نیں
304
رانجھے اگے عیال نے قسم کھادی نگر کھیڑیاں دے جا دھسیاای
یارو کون گرانو سردار کیہڑا کون لوک کدوکنا وسیاای
اگے پِنڈ دے کھوہ تے بھرن پانی کُڑیاں گھتیا ہس خرخسیا ای
یار ہیر دا بھاویں تاں ایہہ جوگی کسے لبھیا تے ناہیں دسیا ای
پانی پی ٹھنڈا چھاویں گھوٹ بوٹی سن پنڈ دا ناؤں کھِڑ ہسیا ای
ایہدا نانو ہے رنگپور کھیڑیاں دا کسے بھاگ بھری چاء دسیا ای
ارے کون سردار ہے بھات کھانی سخی شوم کیہا لیا جسیاای
اجو نام سردار تے پُت سیدا جس نے حق رانجھیٹے دا کھسیا ای
باغ باغ رانجھیٹڑا ہو گیا جدوں نانو جٹیٹیاں دسیا ای
سنگی کھپری بنھ کے تیار ہویا لک چاء فقیر نے کسیا ای
کدی لئے ہولاں کدی جھولدائے کدی رو پیا کدی ہسیاای
وارثؔ شاہ کرسان جیوں ہون راضی مینہ اوڑدے دیہاں تے دسیا ای
305
آء جو گیا کیہا ایہہ دیس ڈِٹھو پُچھن گھبرو بیٹھ وچ داریاں دے
اوتھے جھول مستانیاں کرے گلاں سخن کن پاٹیاں پیاریاں دے
کراں کون صلاح میں کھیڑیاں دی ڈار پھرن چوطرف کواریاں دے
مار عاشقاں نوں کرن چا بیرے نین تِکھڑے نوک کٹاریاں دے
دین عاشقاں نوں توڑے نال نیناں نین رہن نہیں ہر یاریاں دے
ایس جوبنے دیاں ونجاریاں نوں ملے آن سوداگر یاریاں دے
سرمہ پُھل دنداسڑا سرخ مہندی لُٹ لئے نیں ہٹ پساریاں دے
نیناں نال کلیجڑا چھِک کڈھن دِسن بھولڑے مکھ وچاریاں دے
جوگی ویکھ کے آن چوگرد ہوئیاں چُھٹے پر ہے وچ ناگ پٹاریاں دے
اوتھے کھول کے اکھیاں ہس پوندا ڈِٹھے خواب وچ میل کواریاں دے
آن گِرد ہوئیاں بیٹھا وچ جھولے بادشاہ جیوں وچ عماریاں دے
وارث ؔ شاہ نہ رہین نچلڑے بہ جنہاں نراں نوں شوق نیں ناریاں دے
306
ماہی مُنڈیو گھراں نہ جا کہنا جوگی مست کملا اِک آ وڑیا
کنیں مندراں سہلیاں سندراں نیں داڑھی پٹے سِر بھواں منا وڑیا
جہاں نانو میرا کوئی جاء لیندا مہا دیو لَے دولتاں آ وڑیا
کسے نال قدرت پُھل جنگلے تھیں کویں بھُل بھلاوڑے آ وڑیا
307
کُڑیاں ویکھ کے جوگی دی طرح ساری گھریں ہسدیاں ہسدیاں آئیاں نیں
مائے اک جوگی ساڈے نگر آیا کنیں مُندراں اوس نیں پائیاں نیں
نہیں بولدا بُرا زبان وچوں بھاویں پچھیا ناہیوں پائیاں نیں
ہتھ کھپری پھاوڑی موڈھیاں تے گل سہلیاں عجب بنائیاں نیں
ارڑاوندا نال جلالیاں دے جٹاں وانگ مداریاں چھائیاں نیں
نہ اوہ مُنڈیا گودڑی نہ جنگم نہ ادواسیاں وچ ٹھرائیاں نیں
پریم متیاں اکھیاں رنگ بھریاں سدا گوہڑیاں لال سوائیاں نیں
خونی بانکیاں نشے دے نال بھریاں نیناں کھیویاں سان چڑھائیاں نیں
کدی سنگلی سُٹ کے شگن واچے کدی اونسیاں سواہ تے پائیاں نیں
کدی کِنگ وجائی کے کھڑا رووے کدی سنکھ تے ناد گھوکائیاں نیں
اَٹھے پہر الہ نوں یاد کردا خیر اوس نوں پاؤندیاں مائیاں نیں
نشے باجھ بھواں اوسدیاں متیاںنیں مرگانیاں گلے بنائیاں نیں
جٹاں سوہندیاں چھیل اوس جوگیڑے نوں جیویں چند دوالے گھٹاں آئیاں نیں
نہ کوء ماردا نہ کسے نال لڑیا نیناں اوس دیاں جھنبراں لائیاں نیں
کوئی گورو پورا اوس نوں آن ملیا کن چھید کے مُندراں پائیاں نیں
وارث ؔ شاہ چیلا بالناتھ دائے جھوکاں پریم دیاں کسے تے لائیاں نیں

308
گھر آء نناں نے گل کیتی ہیرے اک جوگی نواں آیا ای
کنیں اوس دے درشنی مُندراں نیں گل مےکھلاعجب سہایا ای
پھرے ڈھونڈدا وِچ حویلیاں دے کوئی اوس نے لعل گوایا ای
نالے گاوندا تے نالے روندائے وڈا اوس نے رنگ مچایا ای
ہیرے کسے رجونس دا ایہہ پتر روپ تدھ تھیں دون سوایا ای
وِچ تِر نجناں گاؤندا پھرے بھوندا انت اوس دا کسے نہ پایا ای
پھِرے ویکھدا ووہٹیاں چھیل کُڑیاں من کسے تے نہیں بھرمایا ای
کائی آکھدی پریم دی چاٹ لگی تاں ہی اوس نے سیس منایا ای
کائی آکھدی کسے دے عشق پچھے بُندے لاہ تے کن پڑایا ای
کہن تخت ہزارے دا ایہہ رانجھا بالناتھ تھوں جوگ لیایا ای
وارث ایہہ فقر تاں نہیں خالی کسے کارنے دے اُتے آیا ای

309
مٹھی مٹھی ایہہ گل نہ کرو بھیناں میں تاں سُندیاں ای مر گئی جے نی
تُساں ایہہ جدوکنی گل ٹوری کھلی تلی ہی میں لہ گئی جے نی
گئے ٹُٹ ستران تے عقل ڈبی میری دُھکھ کلیجڑے پئی جے نی
کیکوں کن پڑائی کے جیوندائے گلاں سُندیاں ای جند گئی جے نی
روواں جدوں سُنیا اوسدے دُکھڑے نوں مٹھیں میٹ کے میں بہہ گئی جے نی
مسو بھنے دا نانو جاں لیندیاں ہو جِند سُندیاں ہی لُڑھ گئی جے نی
کویں ویکھیے اوس مستانڑے نوں جس دی تِرنجناں وچ پیو پئی جے نی
ویکھاں کیہڑے دیس دا ایہہ جوگی اوس تھوں کون پیاری رُس گئی جے نی
اک پوست دھتورڑا بھنگ پی کے موت اوس نے مُل کیوں لئی جے نی
جِس دامانو نہ باپ نہ بھین بھائی کون کرے گا اوس دی سہی جے نی
بھاویں بھکھڑا راہ وِچ رہے ڈھٹھا کسے خبر نہ اوس دی لئی جے نی
ہائے ہائے مٹھی اوہدی گل سُن کے میں تاں نِگھری بوڑ ہو گئی جے نی
نہیں رب دے غضب توں لوک ڈردا متھے لیکھ دی ریکھ ویہہ گئی جے نی
جس دا چن پُتر سواہ لا بیٹھا دِتا رب دامانو سہہ گئی جے نی
جس دے سوہنے یار دے کن پاٹے اوہ تاں نڈھڑی چوڑ ہو گئی جے نی
وارثؔ شاہ پھرے دُکھاں نال بھریا خلق مگر کیوں اوس دے پئی جے نی

310
رب جھوٹھ نہ کرے جے ہووے رانجھا تاں میں چوڑ ہوئی مینوں پٹیا سو
اگے اگ فراق دی ساڑ سٹی سڑی بلی نوں موڑ کے پھٹیا سو
نالے رن گئی نالے کن پاٹے آکھ عشق تھیں نفع کیہ کھٹیا سو
میرے واسطے دُکھڑے پھرے جردا لوہا تاء جیھبے نال چٹیا سو
بُکل وچ چوری چوری ہیر رووے گھڑا نیر دا چاء پلٹیا سو
ہویا چاک پِنڈے ملی خاک رانجھے لاہ ننگ ناموس نوں سٹیا سو
وارثؔ شاہ اس عشق دے ونج وچوں جفا جال کیہ کھٹیا وٹّیا سو

311
گلیں لائی کے کویں لیاؤ اُس نوں رل پچھے کیہڑے تھاؤں دا ای
کھیہ لائی کے دیس وچ پھرے بھوندا اتے ناؤں دا کون کہاؤندا ای
ویکھاں کیہڑے دیس دا چودھری ہے اتے ذات دا کون سداؤندا ای
ویکھاں روہیوں ماجھیوں پتّیوں ہے راوی ویاہ دا اکے چنہاؤں دا ای
پھِرے تِر نجناں وچ خوار ہندا وچ ویہڑیاں پھیریاں پاؤندا ای
وارثؔ شاہ مرتوایہہ کاسدائی کوئی ایس دا انت نہ پاؤندا ای
312
لین جوگی نوں آئیاں دُھنبلا ہو چلو گل بناء سواریے نی
سبھے بولیاں جا نمسکار جوگی کیوں نی سائیں سوارئیے پیاریے نی
وڈی مہر ہوئی ایس دیس اُتے ویہڑے ہیر دے نوں چلو تارئے نی
نگر منگ اتیت نے اجے کھانا باتاں شوق دیاں چا وساریے نی
میلے کمبھ دے ہمیں اتیت چلے نگر جائی کے بھیکھ چتاریے نی
وارثؔ شاہ تمہیں گھرُوں کھاء آئیاں نال چاوڑاں لؤ گٹکاریے نی

 

313
رسم جگ دی کرو اتیت سائیں ساڈیاں صورتاں ول دھیان کیجے
اَجّو کھیڑے دے ویہڑے نوں کرو پھیرا ذرا ہیر دی طرف دھیان کیجے
ویہڑا مہر دا چلو وکھا لیا ئیے سہتی موہنی تے نظر آن کیجے
چلو ویکھئے گھراں سردار دیاں نوں اجی صاحبو نہ گمان کیجے
314
ہمیں بڈّے فقیر ست پیڑہےے ہاں رسم جگ دِی ہمیں نہ جانتے ہاں
کند مول اُجاڑ وِچ کھائی کے تے بن باس لے کے موجاں مانتے ہاں
بگھیاڑ ارشیر ارمرگ چیتے ہمیں تنہاں دیاں صورتاں جانتے ہاں
تمہیں سُندراں بیٹھیاں خوبصورت ہمیں بوٹیاں جھانیاں چھانتے ہاں
نگر بیچ نہ آتما پرچ دائے اُدیان پکھی تنبو تانتے ہاں
گورو تِیرتھ جوگ بیراگ ہووئے روپ تنہاں دے ہمیں پچھانتے ہاں
314 ب
پچھوں ہور آئیاں مُٹیار کڑیاں ویکھ رانجھنے نوں مور چھت ہویاں
اکھیں ٹڈیاں رہیوں نیں مکھ میٹے ٹنگاں باہاں وگا بے ست ہوئیاں
انی آؤ کھاں پچھیئے نڈھڑے نوں دیہیاں ویکھ جوگی اُدمت ہویاں
دھپے آن کھلوتیاں ویکھدیاں نیں مڑھکے ڈبیاں تے رتورت ہویاں
315
سیاں ویکھو تو مست الست جوگی جیندا رب دے نال دھیان ہے نی
انہاں بھوراں نوں آسرا رب دا ہے گھر بار نہ تان نہ مان ہے نی
سوہنے وِنڑی دیہی نوں کھیہ کر کے رُلن خاک وچ فقر دی بان ہے نی
سوہنا پُھل گلاب معشوق نڈھا راج پُتر سگھڑ سبحان ہے نی
جنہاں بھنگ پیتی سواہ لاء بیٹھے اونہاں ماہنواں دی کہی کان ہے نی
جیویں اسیںمٹیاریاں رنگ بھریاں تویں ایہہ بھی اساڈڑا ہان ہے نی
آؤ پُچھیے کیہڑے دیس دا ہے اتے ایس دا کون مکان ہے نی

316
سُنیں جوگیا گھبرا چھیل بانکے نیناں کھیویامست دیوانیا وے
کنیں مُندراں کھپری ناد سنگی گل سہلیاں تے ہتھ گانیا وے
وچوں نین ہسن ہوٹھ دسن اکھیں مِیٹ دا نال بہانیاں وے
کِس مُنیوں کن کِس پاڑیو نی تیرا وطن ہے کون دیوانیا وے
کون ذات ہے کاس توں جوگ لِیتو سچو سچ ہی دس مستانیا وے
ایس عمر کیہ واعدے پئے تینوں کیوں بھونا ایں دیس بےگانیا وے
کسے رن بھابی بولی مارئیائی ہِک ساڑیا سو نال طعنیاں وے
وِچ تِرنجناں پوے وچار تیری ہووے ذکر تیرا چکی ہانیاں وے
بِیبا دس شتاب ہو جیو جاندا اسیں دُھپ دے نال مر جانیاں وے
کرن مِنتاں مُٹھیاں بھرن لگیاں اسیں پُچھ کے ہی ٹر جانیاں وے
وارثؔ شاہ گمان نہ پویں میاںادی ہیر دیا مال خزانیا وے
317
رانجھا آکھدا خیال نہ پوو میرے شینہ سپ فقیر دا دیس کیہا
کونجاں وانگ ممولیاں دیس چھڈے اساں ذات صفات تے بھیس کیہا
وطن دماں دے نال تے ذات جوگی سانوں ساک قبیلڑا خویش کیہا
جیہڑا وطن تے ذات ول دھیان رکھے دنیا دار ہے اوہ درویش کیہا
دنیا نال پیوند ہے اساں کیہا پتھر جوڑنا نال سریش کیہا
سبھ خاک در خاک فنا ہونا وارثؔ شاہ پھر تنہاں نوں کیش کیہا
318
سانوںنہ اکاؤ رے بھات کھانی کھنڈا کرودھ کا ہمیں نہ سوتنے ہاں
جے کراپنی دائی پُر آجائیے کھلی جھنڈ سر تے اسیں بھوتنے ہاں
گھر مہراں دے کاسنوں اساں جانا سِر مہریاں دے اسیں موتنے ہاں
وارثؔ شاہ میاں ہیٹھ بال بھانبڑ اُلٹے ہوئی کے رات نُوں جھوٹنے ہاں
319
اساں عرض کیتا تینوں گُرو کر کے بالناتھ دیاں تُسیں نشانیاں ہو
تینوں چھدیا ہے کویں ظالماں نے کشمیر دیاں تُسیں خرمانیاں ہو
ساڈی عاجزی تُسیں نہ من دے ہو غصے نال پسار دے آنیاں ہو
اساں آکھیا مہر دے چلو ویہڑے تُسیں نہیں کر دے مہربانیاں ہو
320
سبھے سوہندیاں تِرنجنیں شاہ پریاں جویں ترکشاں دیاں تُسیں کانیاں ہو
چل کرو انگشت فرشتیاں نوں تسیں اصل شیطاں دیاں نانیاں ہو
تُساں شیخ سعدی نال مکر کیتا تُسیں بُڈیاں شرور دیاں بانیاں ہو
اسیں کسے پردیس دے فقر آئے تُسیں نال شریکاں دے ثانیاں ہو
جاؤ واسطے رب دے خیال چھڈو ساڈے حال تھیں تُسیں بیگانیاں ہو
وارثؔ شاہ فقیر دیوانڑے نیں تُسیں دانیاں اتے پردھانیاں ہو
321
ہمیں بھچھیا واسطے تیار بیٹھے تمہیں آن کے رِکتاں چھیڑ دیاں ہو
اساں لاہ پنجالیاں جوگ چھڈی تُسیں پھیر مُڑ کھوہ نوں گیڑدیاں ہو
اسیں چھڈ جھیڑے جوگ لا بیٹھے تُسیں پھیر آلود لبیڑ دیاں ہو
پِچھوں کہو گی بھوتنے آن لگے انھے کھوہ وِچ سنگ کیوں ریڑھدیاں ہو
ہمیں بھکھیا مانگنے چلے ہاں ر ی تہمیں آن کے کاہ کھیہڑدیاں ہو
322
رانجھا کھپری پکڑ کے گزے چڑھیا سنگی دوار بدوار وجاؤنداے
کوئی دے سیدھا کوئی پائے ٹکر کوئی تھالیاں پُرس لیاؤنداے
کوئی آکھدی جو گیڑا نواںبنیا رنگ رنگ دی کنگ وجاؤندا اے
کوئی دے گالیں دھاڑے مار پھردا کوئی بولدی جومن بھاؤنداے
کوئی جوڑ کے ہتھ تے کرے مِنت سانوں آسرا فقر دے نانو داائے
کوئی آکھدی مستیا چاک پھردا نال مستیاں گھور دا گاؤنداے
کوئی آکھدی مست دیوانڑاہے بُرا لیکھ جیندڑی ماوندا اے
کوئی آکھدی ٹھگ اُدھال پھردا سونہا چوراں دا کسے گرانو داا ے
لڑے بِھڑے تے گالیاں دے لوکاں ٹھٹھے مار دا لوڑھ کماؤنداے
آٹا کنک دا لئے تے گھیو بھتا دانہ ٹکڑا گود نہ پاؤندااے
وارثؔ شاہ رنجھیٹڑا چند چڑھیا گھرو گھِری مبارکاں لیاؤندااے

323
آئے وڑے ہاں اُجڑے پِنڈ اندر کائی کڑی نہ تِرنجنیں گاؤندی ہے
ناہیں ککلی پاؤندی نہ سمّی پھبّی پا نہ دھرت کمباؤندی ہے
نہیں چوہڑی دا گیت گاؤندیاں نیں گردھا راہ وچ کوئی نہ پاؤندی ہے
وارثؔ شاہ چھڈ چلئے ایہہ نگری ایسی طبع فقیر دی آؤندی ہے
324
چل جوگیا اسیں وکھا لیائیے جِتھے ترنجنیں چھوہریاں گاؤندیاں نیں
لے کے جوگی نوں آن دکھالیو نیں جتھے وہوٹیاں چھوپ رل پاؤندیاں نیں
اِک نچ دیاں مست ملنگ بن کے اک سانگ چوہڑیٹی دا لاؤندیاں نیں
اک بائیٹراں نال گھسا بائٹر اِک ماہل تے ماہل بھڑانؤندیاں نیں
325
جتھے تِرنجناں دی گھمکار پوندی آتن بیٹھیاں لکھ مہریٹیاں نیں
کھتریٹیاں اتے بہمنیٹیاں نیں ترکھیٹیاں اتے جٹیٹیاں نیں
لوہاریاں لونگ سپاریاں نیں سُندر خوجیاں اتے رنگھڑیٹیاں نیں
سُندر کواریاں روپ سنگاریاں نیں اتے وواہیاں مُشک لپیٹیاں نیں
اروڑیاں مُشک وچ بوڑیاں نیں پھلیاریاں چھیل سنریٹیاں نیں
منہاریاں تے پکھی واریاں نیں سُندر تیلناں نال مو چٹیییاں نیں
پٹھانیاں چادراں تانیاں نیں پشتو ماردیاں نال مُغلیٹیاں نیں
بنجاریاں نال چمیاریاں نیں راجپوتناں نال بھٹیٹیاں نیں
درزانیاں سگھڑ سیانیاں نیں بروالیاں نال مچھیٹیاں نیں
سید زادیاں تے شیخ زادیاں نیں ترکھیانیاں نال گھمرییٹیاں نیں
راولیانیاں بیٹیاں بانیاں دیاں جنہاں والیاں نال وٹیٹیاں نیں
چنگڑانیاں نائیناں میر زاداں جنہاں لسیاں نال لپیٹیاں نیں
گندھیلناں چھیل چھبیلیاں نیں تے کلالناں نال بھابڑیاں بیٹیاں نیں
بازی گرنیاں نٹنیاںکُنگڑانیاں ویرا رادھناں رام جٹیٹیاں نیں
پوربیانیاں چھینبنیاں رنگریزاں بیراگناں نال ٹھٹھرمیٹیاں نیں
سنداسناں اتے خراسناں نی ڈھال گرنیاں نال ونسیٹیاں نیں
کنگرانیاں ڈومنیاںدھائیں کٹاں آتشبازناں نال پہلویٹیاں نیں
کھٹکنیاں تے نیچہ بندناں نیں چوڑی گرنیاں تے کمگریٹیاں نیں
بھرانیاں واہناں سُرسیانیاں سانو سیانیاں کُتن کوجھیٹیاں نیں
بہروپناں راجناں زیل وٹاں بروالیاں بھٹ بہمنیٹیاں نیں
لبانیاںڈھیڈناںپیرنیاں نیں ساؤ آنیاں ددھ دد ھیٹیاں نیں
جھبیلناں میونیاں پھپےّ کُٹنیاں جولہٹیاںنال قصیٹیاں نیں
کاغذ کُٹ ڈبگرنیاں اُردبیگاں ہاتھی وانیاں نال بلوچنٹیاں نیں
بانکیاں گُجریاں ڈوگریاں چھیل بنیاں راج ونسناں راجے دیاں بیٹیاں نیں
پکڑا نچلا جوگی نوں لا گلیں ویہڑے واڑکے گھیر لے بیٹھیاں نیں
وارثؔ شاہ جیجا بیٹھا ہو جوگی دوالے بیٹھیاں سالیاں جیٹھیاں نیں

 

326
کائی آء رنجھیٹے دے نین ویکھے کائی مکھڑا ویکھ سلاہندی ہے
اڑیو ویکھو تو نشا جو گیلڑے دی راہ جاوندے مِرگاں نوں پھاہندی ہے
جھوٹھی دوستی عمر دی نال جس دے دن چار نہ توڑ نباہندی ہے
کوئی اوڈھنی لاہ کے مکھ پونجھے دھودھا بھبھوت چا لاہندی ہے
کائی مکھ رنجھیٹے دے نال جوڑے تیری طبع کیہ جوگیا چاہندی ہے
سہتی لاڈ دے نال چوا کر کے چا سہلیاں جوگی دیاں لاہندی ہے
رانجھے پچھیا کون ہے ایہہ نڈھی دِھی اجو دی کائی چاآہندی ہے
اجو بجو چھجّو پھجو اتے کجو ہوندا کون ہے تاں اگوں آہندی ہے
وارثؔ شاہ ننان ہے ہیر سندی دِھیو کھیڑیاں دے بادشاہاندی ہے
327
اجّودِھی رکھی دھاڑے مار لبڑ مشٹنڈڑی تِرنجنیں گھمدی ہے
کرے آن بے ادبیاں نال فقراں سگوں سہلیاں نوں ناہیں چُمدی ہے
لاہ سہلیاں مار دی جوگیاں نوں اتے ملدیاں مہیں نوںٹمبندی ہے
پھرے نچدّی شوخ بےہان گھوڑی نہ ایہہ بہے نہ کتدی تمبدی ہے
سردار ہے لوہکاںلاہکاں دی پہین ڈولھدی تے تون لُمبدی ہے
وارثؔ شاہ دل آؤندا چیر سٹاں بنیاد پر ظلم دی کھمبدی ہے
328
لگوں ہتھ تاں پگڑ پچھاڑ سٹاں تیرے نال کرساں سو توں جانسیں وے
ہِکو ہِک کرساں بھن لِنگ گوڈے تدوں رب نوں اِک پچھا نسیں وے
ویہڑے وڑیوں تاں کھوہ چٹکوریاں نوں تدوں شکر بجا لیا نسیں وے
گدوں وانگ جاں جوڑ کے گھڑاں تینوں تدوں چھٹ تدبیردی آنسیں وے
سہتی اٹھ کے گھراں نوں کھِسک چلی منگن آوسیں تاں مینوں جانسیں وے
وارثؔ شاہ وانگوں تیری کراں خدمت موج سیجیا دی تدوں مانسیں وے
329
سپ شیہنی وانگ کلہنیے نی ماس کھانیے تے رت پینئے نی
کاہے فقر دے نال ریہاڑ پئی ایں بھلا بخش سانوں ماپے جینئے نی
دُکھی جیو دِکھا نہ بھاگ بھرئیے سوئن چڑی تے کونج لکھینئے نی
ساتھوں نِشا نہ ہوسیا مُول تیری سکے خصم تھوں ناں پتنئیے نی
چرخا چائی کے نٹھیئیں مرد مارے کسے یار نے پکڑ پلہنئیے نی
وارثؔ شاہ فقیر دے ویر پئی ایں جرم تتیئے کرم دئیے ہینئے نی
330
ویہڑے جٹاں دے منگدا جا وڑیا اگے جٹ بیٹھا گانو میل دا ہے
سنگی پھوک کے ناد گھوکایا سو جوگی گجگے وچ جا ٹھیل دا ہے
ویہڑے وِچ ادھوت جاگجیائی مست سانھ وانگوں جائے کھیل داہے
ہو ہو کر کے سنگھ ٹڈیاسو فیلبان جیوں ہست نوں پیل دا ہے

331
نیانا توڑ کے ڈھانڈڑی اُٹھ نٹھی بھن دوہنی دُدّھ سب ڈوہلیاای
گھت خیر ایس کٹک دے موہری نوں جٹ اُٹھ کے روہ ہو بولیاای
جِھرک بُھکھڑے دیس دا ایہہ جوگی ایتھے دُند کیہ آن کے گھولیاای
صورت جوگیاں دی اکھیں گُنڈیاں دیاں داب کٹک دے تے جیو ڈولیاای
جوگی اکھیاں کڈھ کے گھت تیوڑی لے کے کھپّرا ہتھ وِچ تولیاای
وارثؔ شاہ ہُن جنگ تحقیق ہویا جمبو شاکنی دے اگے بولیاای
332
جٹی بول کے دُدّھ دی کسر کڈھی سبھے اڑتنے پرتنے پاڑ سُٹے
پُنے داد پڑدادڑے جوگیڑے دے سبھے ٹنگنے تے ساک چاڑھ سُٹے
مار بولیاں گالیاں دے جٹی سبھ فقر دے پِتڑے ساڑ سُٹے
جوگی روہ دے نال کھڑ لت گھتی دھول مار کے دند سبھ جھاڑ سُٹے
جٹی زمیں تے پٹڑے وانگ ڈھٹھی جیہے واہرو پھٹ کے دھاڑ سُٹے
وارثؔ شاہ میاں جیویں مار تیشے فرہاد نے چیر پہاڑ سُٹے
333
جٹ ویکھ کے جٹی نوں کانگ کیتی ویکھو پری نوں رِچھ پتّھلیا جے
میری سیاں دِی موہرن مار جندوں تلک مہر دی جوہ نوں چلیا جے
لوکا باہوڑی تے فریاد کُوکے میرا جھگڑا چوڑ کر چلیا جے
پِنڈ وچ ایہہ آن بلا وجی جیہا جِن پچھواڑ وِچ ملیا جے
پکڑ لاٹھیاں گھبرو آن ڈُھکے وانگ گانڈھویں کٹک دے ہلیا جے
وارثؔ شاہ جیوں دُھویاں سِرکیاں توں بدل پاٹ کے گھٹاں ہو چلیا جے
334
آء آء مہانیاں جدوں کیتی چوہیں ولیں جاں پلم کے آء گئے
سچو سچ جاں پھاٹ تے جھویں ویری جوگی ہوری بھی جیو چراء گئے
ویکھو فقر الہ دے مار جٹی اوس جٹ نوں واعدا پاء گئے
جدوں مار چوطرف تیار ہوئی اوتھوں اپنا آپ کھِسکاء گئے
اِک پھاٹ کڈھی سبھے سمجھ گئیاں رناں پِنڈ دیاں نوں راہ پاء گئے
جدوں خصم ملے پچھوں واہراں دے تدوں دھاڑوی کھُرے اٹھاء گئے
ہتھ لائی کے برکتی جوان پورے کرامات ظاہر دِکھلاء گئے
وارثؔ شاہ میاں پٹے باز چھُٹے جان رکھ کے چوٹ چلاء گئے
335
جوگی منگ کے پنڈ تیار ہویا آٹا میل کے کھپرا پوریاای
کسے ہس کے رُگ چا پایائی کسے جوگی نوں چاء وڈوریاای
کائی دبک کے جوگی نوں ڈانٹ لیندی کتے اونہاں نوں جوگی نے گھوریاای
پہلے کھیڑیاں دے جھات پائیا سو جویں سولہویں دا چن پوریاای


336
کیندیاں ولگناں ویہڑے تے ارل کھوڑاں کیندیاں بکھلاں اتے کھرلانیاں نی
کیندیاں کوریاں چاٹیاں نہیاں تے کیندیاں کلیاں نال مدھانیاں نی
ایتھے اک چھچھوری جیہی بیٹھی کتے نکلیاں گھروں ساؤ آنیاں نی
چھت نال ٹنگے ہوئے نظر آون کھوپے ناڑیاں اتے پرانیاں نی
کوئی پلنگھ اُتے ناگر ویل پئیاںجیہاں رنگ محل وچ رانیاں نی
وارثؔ کواریاں کشٹنے کرن پیاں موئے ماپڑے تے محنتانیاں نی
سہتی آکھیا بھابیے ویکھنی ہیں پھردا لُچ مُنڈا کر سانیاں نی
کِتے سجرے کن پڑوا لیتے دُھروں لعنتاں ایہہ پُرانیاں نی
337
جوگی ہیر دے ساہورے جا وڑیا بُھکھا باز جیوں پھرے للور دا جی
آیا خوشی دے نال دوچند ہو کے صوبہ دار جیوں نواں لہور دا جی
دُھس دے کے ویہڑے جا وڑیا ہتھ کیتا سو ستھ دے چور دا جی
جا الکھ وجائی کے ناد پھوکے سوال پاؤندا لُتپُتالوڑ دا جی
انی کھیڑیاں دئیے پیارئیے ووہٹیے نی ہیرے سُکھ ہے چا ٹھکور دا جی
وارثؔ شاہ ہُن اَگ نوں جویں پھولے پرشن لگےا جنگ تے شور دا جی
338
سچ آکھ توں راولا کہے سہتی تیرا جیو کائی گل لوڑ دا جی
ویہڑے وڑدیاں رِکتاں چھیڑیاں نی کنڈا وچ کلیجڑےپوڑ دا جی
بادشاہ دے باغ وچ نال چاوڑ پھریں پھل گلاب دا توڑ دا جی
وارث شاہ توں شتر مہار باجھوں ڈانگ نال کوئی منہ موڑ دا جی
339
آء کوارئیے ایڈ اپرادھنے نی دھکا دے نہ ہِک دے زور دا نی
بُندے کندلی نتھلی ہس کڑیاں بہیں روپ بنائی کے مور دا نی
انی نڈھیے رِکتاں چھیڑ ناہیں ایہہ کم ناہیں دُھم شور دا نی
وارثؔ شاہ فقیر غریب اُتے ویر کڈھیوئی کسے کھور دانی
340
کل جائی کے نال چوا چاوڑ سانوں بھن بھنڈار کڈھائیوں وے
اج آن وڑیوں جِن وانگ ویہڑھے ویر کل دا آن جگائیوں وے
گدوں آن وڑیوں وچ چھوہراں دے کنہاں شامتاں آن پھہائیوں وے
وارثؔ شاہ رضا دے کم ویکھو اج رب نے ٹھیک کٹائیوں وے

341
کچی کوارئیے لوڑھ دئیے مارئیے نی ٹونے ہارئیے آکھ کیہ آ ہنی ہیں
بھلیاں نال بریاں کا ہے ہوونی ہیں کائی بُرے ہی بھاونے چا ہنی ہیں
اساں بُھکھیاں آن سوال کیتا کہیاں غیب دیاں رِکتاں ڈا ہنی ہیں
وچوں پکیے چھیل اچکیے نی راہ جاندڑے مرگ کیوں پھا ہنی ہیں
گل ہو چکی پھیر چھیڑنی ہیں ہری ساکھ نوں موڑ کیوں وا ہنی ہیں
گھر جان سردار دا بھیکھ منگی ساڈا عرش دا کنگرہ ڈھا ہنی ہیں
کیہا نال پردیسیاں ویر چایو چینچر ہارئیے آکھ کیہ آ ہنی ہیں
راہ جاندڑے فقر کھہیڑنی ہیں آ نہرئیے سِنگ کیوں ڈا ہنی ہیں
گھر پیڑے دھروہیاں پھیریاں نی ڈھگی وہرئیے سانھاں نوں وا ہنی ہیں
آ واسطہ اِی نیناں گنڈیاں دا ایہہ کلہہ کویں پِچھوں لا ہنی ہیں
اشکار دریا وچ کھیڈ موئیے کیہیاں مُوت وِچ مچھیاں پھا ہنی ہیں
وارثؔ شاہ فقیراں نوں چھیڑنی ہیں اکھیں نال کیوں کھکھراں لا ہنی ہیں
342
انی سنو بھیناں کوئی چھِٹ جوگی وڈی جوٹھ بھیڑا کسے تھانو دا ہے
جھگڑیل مرکھنا گھنڈ مچڑ رپڑکھنڈ ایہہ کسے گرانو دا ہے
پردیسیاں دی نہیں ڈول اس دی ایہہ واقف ہیر دے نانو دا ہے
گل آکھ کے ہتھاں تے پوے مُکر آپے لاؤندا آپ بجھاؤندا ہے
ہُنے بھن کے کھپری توڑ سہلی نالے جُٹاں دی جوٹ کھہاؤندا ہے
جے میں اٹھ کے پان پت لاہ سُٹاں پینچ ایہہ نہ کسے گرانو دا ہے
کوئی ڈوم موچی اکے ڈِھیڈ کنجر اکے چوہڑا کسے سرانو دا ہے
وارثؔ شاہ میاں واہ لا رہیاں ایہہ جھگڑیوں باز نہ آؤندا ہے
343
پکڑ ڈھال تلوار کیوں گرد ہوئیں متھا منیے کڑمیے بھاگئیے نی
چےنچر ہارئیے ڈارئیے جنگ بازے چھپر نکیے برے تے لا گئیے نی
فساد دی فوج دئیے پیشوائے شیطان دی لک تڑاگئیے نی
اسیں جٹیاں نال جے کرین جھیڑے دکھ زُہد تے فقر کیوں جھاگئیے نی
متھا ڈاہ ناہیں آء چھڈ پِچھا بھنے جاندے دے مگر نہ لاگئیے نی
وارثؔ شاہ فقیر دے قدم پھڑئیے چھی کبر ہنکار تیاگئیے نی
344
چکی ہانیاں وچ وچار پوندی ایہہ دی دُھم تنور تے بھٹھ ہے نی
کم ذات کپتڑا ڈھیڈ بےنڈا ڈبی پورے دے نال دی چٹھ ہے نی
بھیڑو کار گھو ٹھا ٹھگ ماجھڑے دا جیندا رن یرولی دا ہٹھ ہے نی
منگ کھانے حرام مشٹنڈیاں نوں وڈا سار ہشدھات دی لٹھ ہے نی
مشٹنڈڑے ترت پچھان لئی دے کم ڈاہ دیو ایہہ بھی جٹ ہے نی
ایہہ جٹ ہے پر جھگا پٹ ہے نی ایہہ چودھری چوڑ چوپٹ ہے نی
گدوں لدیاسنیا ایہہ چھٹ ہے نی بھاویں ویلنے دی ایہہ لٹھ ہے نی
وارثؔ شاہ نہ ایس تھے رسا مٹھا ١یہہ تاں کاٹھے کماد دی گٹھ ہے نی
345
ویہڑے والیاں دانیاں آن کھڑیاں کیوں بولدیاں تُسیں دیوانڑے نی
کڑئیے کاس تھوں لُجھدی نال جوگی ایہہ جنگلی کھرے نما نڑے نی
منگ کھائی کے سدا اوہ دیس تیاگن تنبو آس دے ایہہ نہ تاندے نی
جاپ جان دے رب دی یاد والا ایڈے جھگڑے ایہہ نہ جاندے نی
سدا رہن اداس نِراس ننگے برچھ بھوگ کے سیال لنگھاندے نی
وارثؔ شاہ پراساں معلوم کیتا جٹی جوگی دونویں اِکس ہان دے نی

 

346
نیناں ہیر دیاں ویکھ کے آہ بھردا وانگ عاشقاں اکھیاں میٹ دا ای
جویں خصم کپتڑا رن بھنڈے کیتی گل نوں پیا گھسیٹ داای
رناں گنڈیاں وانگ فرفیج کردا توڑن ہارڑا لگڑی پریت داای
گھت گھگری بہے ایہ وڈا ٹھیٹھر ایہہ استادڑاکسے مسیت داای
چوہنڈی وکھیاں دے وچ وڈھ لیندا پِچھوں اپنی وار مُڑ چیک دا ای
اکے خیر ہتھا نہیں ایہہ راول اکے چیلڑا کسے پلیت دا ای
نہ ایہہ جن نہ بھوت نہ رچھ باندر نہ ایہہ چیلڑا کسے اتیت داای
وارثؔ شاہ پریم دی زیل نیاری نیارا انترہ عشق دے گیت داای
347
ایہہ مثل مشہور ہے جگ سارے کرم رب دے جیڈ نہ مہر ہے نی
ہنر جھوٹھ کمان لاہور جیہی اتے کانوروُ جیڈ نہ سحر ہے نی
چغلی نہیں دیپالپور کوٹ جیہی اوہ نمرود دی تھانو بے مہر ہے نی
نقش چین تے مشک نہ خُتن جیہا یوسف زیب نہ کسے دا چہرہے نی
میں تاں توڑہشدھات دے کوٹ سُٹاں تینوں دس کھاں کاس دی ویہرہے نی
بات بات تیری وچ ہین کامن وارث شاہ دا شعر کیہ سحر ہے نی
348
کوئی اساں جیہا ولی سدھ ناہیں جگ آوندا نظر ظہور جیہا
دستار بجواڑیوں خوب آوے اتے بافتہ نہیں قصور جیہا
کاشمیر جیہا کوئی ملک ناہیں، نہیں چاننا چند دے نور جیہا
اگے نظر دے مزہ معشوق دا ہے اتے ڈھول سوہندا دور جیہا
نہیں رن کلچھنی تدھ جیہی نہیں زلزلہ حشر دے صور جیہا
سہتی جیڈ نہ ہور جھگڑیل کوئی اتے سوہنا ہور نہ حور جیہا
کھیڑیاں جیڈ نہ نیک نصیب کوئی، کوئی تھانو نہ بیت معمور جیہا
سہج وسدیاں جیڈ نہ بھلا کوئی برا نہیں جے کم فتور جیہا
ہنگ جیڈ نہ ہور بدبو کوئی باس دار نہ ہور کچور جیہا
وارثؔ شاہ جیہا گنہگار ناہیں، کوئی تاؤ نہ تپت تندور جیہا
349
جوگ دس کھاں کدھروں ہویا پیدا کِتھوں ہویا سنڈاس بیراگ ہے وے
کیتی راہ ہین جوگ دے دس دے کھاں کِتھوں نکلیا جوگ دا راگ ہے وے
ایہہ کھپّری سہلیاں ناد کِتھوں کس بدھیا جٹاں دی پاگ ہے وے
وارثؔ شاہ بھبوت کس کڈھیاای کتھوں نکلی پوجنی آگ ہے وے
350
مہادیو تھوں جوگ دا پنتھ بنیا دیودت ہے گروسنڈاسیاں دا
رامانند تھوں سبھ بیراگ ہویا پرم جوت ہے گرو اُداسیاں دا
برہما برہنماں دا رام ہندواں دا بِشن اتے مہیش شبھ راسیاں دا
ستھرا ستھریاں دا نانک داسیاں دا شاہ مکھن ہے منڈ ابھاسیاں دا
جیویں سید جلال جلالیاں دا تے اویس قرنی کھکھے کاسیاں دا
جیویں شاہ مدار مداریاں دا انصار انصاریاں طاسیاں دا
ہے وششٹھ نربان ویراگیاں دا سری کِشن بھگوان اُپاسیاں دا
حاجی نوشہ جویں نوشاہیاں دا اتے بھگت کبیر جولاسیاں دا
دستگیر دا قادری سلسلہ ہے فرید ہے چشت عباسیاں دا
جیویں شیخ ظاہر پیر موچیاں دا شمس پیر سنیاریاں چاسیاں دا
نام دیو ہے گور جیوں چھینییاں دا لقمان لوہار ترکھاسیاں دا
خواجہ خضر ہے میناں مہانیاں دا نقشبند مغلاں چغتاسیاں دا
سرور سخی بھرائیاں سیوکاں دا لعل بیگ ہے چوہڑیاں خاسیاں دا
نل راجہ ہے گروجواریاں دا شاہ شمس نیاریاں تاسیاں دا
شیث ولد آدم جولاہیاں دا شیطان ہے پیر میراثیاں دا
وارثؔ شاہ جیوں رام ہے ہندواں دا تے رحمان ہے مومناں خاصیاں دا
جویں حاجی گلگو گھمیار منن حضرت علی ہے شیعاں خاصیاں دا
سلمان پارس پیر نائیاں دا علی رنگریز ادریس درزاسیاں دا
عشق پیر ہے عاشقاں ساریاں دا بھکھ پیر ہے مستیاں پاسیاں دا
حسو تیلی جیوں پیر ہے تیلیاں دا سلیمان ہے جن بھوتاسیاں دا
سوٹا پیر ہے وِگڑکے تِگڑیاں دا داؤد ہے زِرہ نواسیاں دا
351
الف
مایاں اٹھائی پھرن ایس جگ اتے جنہاں بھون تے کل بیہار ہے وے
ایہناں پھرن ضرور ہے دینہہ راتیں دُھروں پھرن ایہنا ندڑی کار ہے وے
سورج چند گھوڑا اتے روح چکل نظر شیر پانی ونجار ہے وے
تانا تنن والی ال گدھا کُتا تیر چھج تے چھوکرا یار ہے وے
ٹویا چھاننی تکڑی تیغ مرکب کلا ترکلا پھرن وپار ہے وے
بلی رن فقیر تے اگ باندی ایہناں پھرن گھروگھری کار ہے وے
ایہناں اٹھایاں وچوں توں مول ناہیں تیرا لڑن تے بھڑن رُزگار ہے وے
وارث شاہ ویلی بھیکھے لکھ پھر دے صبر فقر دا قول اقرار ہے وے
351
ب
پِھرن برا ہے جگ تے اینہاں تائیں جے ایہہ پھرن تاں کم دے مول ناہیں
پھرے قول زبان جوان رن تھیں ستردار گھر چھوڑ معقول ناہیں
رضاء اللہ دی حکم قطعی جانو قطب کوہ کعبہ معمول ناہیں
رن آء وگاڑ تے چہ چڑھی فقر آئے جاں قہر کلول ناہیں
زمیندار کنکوتیاں خوشی ناہیں اتے احمق کدے ملول ناہیں
وارثؔ شاہ دی بندگی للھ نہیں ویکھاں من لئے کہ قبول ناہیں
352
عدل بناں سردار ہے رکھ اپھل رن کُڈھنی جو وفار دار ناہیں
نیاز بناں ہے کینچنی بانبہ تھانویں مرد گدھا جو عقل دا یار ناہیں
بِناں آدمیت ناہیں انس جاپے بنا آب قتال تلوار ناہیں
صبر ذکر عبادتاں باجھ جوگی دماں باجھ جیون درکار ناہیں
ہمت باجھ جوان بِن حسن دلبر لون باجھ طعام سوار ناہیں
شرم باجھ مچھاں بناں عمل داڑھی طلب باجھ فوجاں بھربھار ناہیں
عقل باجھ وزیر صلوٰۃ مومن دیوان حساب شمار ناہیں
وارثؔ رَن فقیر تلوار گھوڑا چارے تھوک ایہہ کسے دے یار ناہیں
353
مرد کرم دے نقد ہین سہتیے نی رناں دشمناں نیک کمائیاں دیاں
تسیں ایس جہان وچ ہوئے رہیاں پنج سیریاں گھت دھڑوائیاں دیاں
مرد ہین جہاز نکوئیاں دے رناں بیڑیاں ہین برائیاں دیاں
مانو باپ دا نانو ناموس ڈوبن پتاں لاہ سٹن بھلیاں بھائیاں دیاں
ہڈ ماس حلال حرام کپن ایہہ کوہاڑیاں ہین قصائیاں دیاں
لباں لیندیاں صاف کر دین داڑھی جویں قینچیاں احمقاں نائیاں دیاں
سرجائے نہ یار دا سِر دیجے شرماں رکھیے اکھیاں لائیاں دیاں
نی توں کیہڑی گل تے ایڈ شوکیں گلاں دس کھاں پوریاں پائیاں دیاں
آڈھا نال فقیر دے لاؤندیاں نی خوبیاں ویکھ ننان بھر جائیاں دیاں
وارثؔ شاہ تیرے مونہہ نال مارن پنڈاں بنھ کے سبھ بھلیائیاں دیاں
354
ریس جوگیاں دی تیتھوں نہیں ہُندی ہونساں کیہاں جٹاں رکھائیاں دیاں
بے شرم دی مچھ جیوں پوچھ پدی جیہاں منجراں پٹ دے دھائیاں دیاں
تان سین جیہا راگ نہیں بن دا لکھ صفاں جے ہون بھرائیاں دیاں
اکھیں ڈٹھیاں نہیں توں چوبراوے پرم کٹھیاں برہوں ستائیاں دیاں
سر مُن داڑھی کھیہ لائیائی قدراں ڈٹھیوں ایڈیاںچائیاں دیاں
تیری چراچر برکدی جیبھ ایویں جیوں مرکدیاں جتیاں سائیاں دیاں
لُنڈیاں نال گھلنا مندے بول بولن نہیں چالیاں بھلیاں دیاں جائیاں دیاں
نہیں کعبیوں چوہڑا ہوئے واقف خبراں جان دے چوہڑے کھائیاں دیاں
نہیں فقر دے بھیت دا ذرا واقف خبراں تدھ نوں مہیں چرائیاں دیاں
چُتر سواہ بھرے ویکھ مگر لگوں جویں کُتیاں ہون گسائیاں دیاں
جیہڑیاں سُون اجاڑ وچ وانگ خچر قدراں اوہ کیہ جان دیاں دائیاں دیاں
گدوں وانگ جاں رجیوں کریں مستی کچھاں سنگھنائیں رناں پرائیاں دیاں
بابو نہیں پورا تینوں کوئی ملیا اجے ٹوہیوں بُکلاں مائیاں دیاں
پوچھاں گائیں توں مہیں دیاں جوڑنائیں کھریاں مہیں نوں لاونائیں گائیاں دیاں
ہاسا ویکھ کے آوندا کے سفل دا ئی گلاں طبع دیاں ویکھ خفائیاں دیاں
میاں کون چھڈاوسی آن تینوں دھمکاں پون گیاں جدوں کٹائیاں دیاں
گلاں عشق دے والیاںنیئں رلیاں کچے گھڑے تے ویہن لڑھائیاں دیاں
پریاں نال کیہ دیواں نوں آکھ لگے جیہناں وکھیاں بھنیاں بھائیاں دیاں
ایہہ عشق کیہ جان دے چاک چوبر خبراں جان دے روٹیاں دھائیاں دیاں
وارثؔ شاہ نہ بیٹیاں جنھاں جنیاں قدراں جان دے نہیں جوائیاں دیاں
355
اسیں سہتیے مول نہ ڈراں تیتھوں تکھے دیدڑے تاندڑی سار دے نی
ہاتھی نہیں تصویر دا قلعہ ڈھائے شیر مکھیاں نوں ناہیں ہار دے نی
کہے کانواں دے ڈھور نہ کدے موئے شیر پھویاں توں ناہیں ہار دے نی
پھٹ ہین لڑائی دے اصل ڈھائی ہور ایویں پسار پسار دے نی
اِکے مارنا اِکے تاں آپ مرنا اِکے نس جانااگے سار دے نی
ہمت سست بروت سرین بھارے ایہہ گھبرو کسے نہ کار دے نی
بنھ تورئیے جنگ نوں ڈھک کر کے سگوں اگلیاں نوں پچھوں مار دے نی
سڑن کپڑے ہون تحقیق کالے جیہڑے گوشٹی ہون لوہار دے نی
جھوٹھے میہنیاںنال نہ جوگ جاندا سنگ گلے نہ ہال پھوہار دے نی
خیردتیاں مال نہ ہو تھوڑا بوہل تُھڑے نہ چنے گوٹار دے نی
جدوں چوہڑ ے نوں کرے جن دخلا جھاڑا کری دا نال پیزار دے نی
تیں تاں فکر کیتا سانوں مارنے دا تینوں ویکھ لے یار ہن مار دے نی
جیہا کرے کوئی تیہا پاوندا ہے سچے واعدے پروردگار دے نی
وارثؔ شاہ میاں رن بھونکنی نوں فقرپا جڑیاں چا مار دے نی

356
تیریاں سہلیاں تھوں اسیں نہیں ڈردے کوئی ڈرے نہ بھیل دے سانگ کولوں
اینویں مار ی دا جاوسیں ایس پنڈوں جویں کھسکدا کفر ہے بانگ کولوں
سر کج کے ٹریں گا جہل جٹا جویں سپ اُٹھ چلے ہے ڈانگ کولوں
اینویں کھپری سنگی چھڈ جائیں گا توں جویں دھاڑوی سِرکدا کانگ کولوں
میرے ڈٹھیاں کنبسی جان تیری جویں چور دی جان جھلانگ کولوں
تیری ٹوٹنی پھرے ہے سپ وانگوں آء رناں دے ڈریں اپانگ کولوں
ایویں خوف پوسی تینوں مارین دا جویں ڈھکدا پیر اُلانگھ کولوں
وارثؔ شاہ ایہہ جوگڑا مویا پیا ساپانی دین گیاںکدوں پورسانگ کولوں
357
کیہیاں آن پنچایتاں جوڑیاں نی اسیں رن نوں ریوڑی جاننے ہاں
پھڑئیے چِتھ کے لیئے لنگھا پل وچ تنبو ویر دے نِت نہ تاننے ہاں
لوگ جاگ دے مہریاں نال پرچن اسیں خواب اندر موجاں ماننے ہاں
لوگ چھان دے بھنگ تے شربتاں نوں اسیں آدمی نظر وچ چھاننے ہاں
پھوی مگر لگی اس دی موت آئی وارث شاہ ہن مار کے راننے ہاں
358
جیٹھ مینہ تے سیال نوں واؤ مندی کتک ماگھ وچ منع انھیریاں نی
روون ویاہ وِچ گاونا وچ سیاپے ستر مجلساں کرن مندیریاں نی
چغلی خاونداں دی بدی نال مئیں کھا لون حرام بد کھیریاں نی
حکم ہتھ کمذات دے سونپ دینا نال دوستاں کرنیاں ویریاں نی
چوری نال رفیق دی دغا پیراں پرنار پرمال اُسیریاں نی
غیبت ترک صلو ۃ تے جھوٹھ مستی دور کرن فرشتیاں طیریاں نی
مڑن قول زبان دا پھرن پیراں بُرے دناں دیاں ایہہ بھی پھیریاں نی
لڑن نال فقیر سردار یاری کڈھ گھتنا مال وسیریاں نی
میرے نال جو کھیڑیاں وچ ہوئی خچر وادّیاں ایہہ سبھ تیریاں نی
بھلے نال بھلیائیاں بدی بریاں یاد رکھ نصیحتاں میریاں نی
بناحکم دے مرن نہ اوہ بندے ثابت جنہاں دے رزق دیاں ڈھیریاں نی
بدرنگ نوں رنگ کے رنگ لایو واہ واہ ایہہ قدرتاں تیریاں نی
ایہا گھت کے جا ووڑا کروں کملی پئی گرد میرے گھتیں پھیریاں نی
وارثؔ شاہ اساں نال جادواں دے کئی رانیاں کیتیاں چیریاں نی