اکلاپے دیاں فقیری بُھباّں

شہزاد فراموشؔ

واصف علی واصفؒ دا ناں اُچ پَدھر دے لکھاریاں وچ آئوندا اے۔ بھاویںنثر ہووے تے بھاویں شاعری‘اوہناں داصوفیانہ رنگ اگھڑواں اے۔اوہناں دے اکھان وچ سانوں پیار‘محبت‘خلوص دا سنیہا ملدا اے جیہڑا صوفی لوکاں دا شیوہ سی۔اوہناں دیاں لکھتاں تے غور تے فکر دی لوڑ اے۔اَج دیاں اوکڑاں نال نبڑن لئی ضروری اے کہ اوہناں دے کلام دی ڈونگھیائی تک اپڑیا جاوے۔اوہ شاعر تے ادیب ہی نہیں سن‘سوجھوان تے روح دے طبیب وی سن۔اوہناں دیاں لکھتاں بوہتیاں اردو یاں انگریزی وچ ملدیاں نیں۔پر اوہناں پنجابی شاعری دی وی اک کتاب لوکائی نوں دان کیتی۔اوہناں دی پنجابی شاعری وچ پنجاب دے صوفیانہ پکھ توں انکار نہیں کیتا جا سکدا اے۔بلکہ ہر سی حرفی‘نظم تے غزل وچ روحانی تجربے نویکلے انداز وچ ڈھلکاں ماردے نیں۔پنجاب وچ اک لمی چپ مگروں اوہناں دا کلام ای ہے جیہدے وچ صوفیانہ واشنا ملدی اے۔واصفؒ ہوراں اپنی شاعری دی کتاب ’’بھرے بھڑولے‘‘ وچ صوفیانہ پرچار کردیاںہویاںلوبھ،بھکھ،مڑپن‘غم توں وَکھ اکلاپے تے وچھوڑے دا وی ذکر کیتا اے۔اوہناں دی نظم’’سوچ سمجھ کے چکیں بھار‘‘ صوفیانہ رنگ وچ رنگی اے تے ایہدے اک بند وچ اکلاپا
تے وچھوڑا وی اُگھڑ کے سامنے آئے نیں۔

ایتھے ونجلی کم نہ آئوندی
رو رو لنگھ حیاتی جاندی

کَلّی کونج پئی کُرلاندی
سبھ پاون ہنجواں دے ہار

ایویں نہ لا بیٹھیں یار
پہلے کر لے سوچ وچار

اِنجے اوہناں دی نظم ’’چِٹھی‘‘ وچ اُڈیک تے اکلاپے دے ملے جلے جذبات وکھالی دیندے نیں۔
کِنّے دن چُھٹیاں نوں رہندے اوسیاں پاواں‘دن پئی جوڑاں
اکلاپے دے فقیری رنگ دی اک ہور مثال ایس چو مصرعے وچ نظریں آئوندی اے:

رُتّاں پھریاں‘یار نہ ملیا‘ڈھونڈے جنگل بیلے
اکھاں کولوں اوجھل وسدا‘ساہواں دے وچ کھیلے

مر جاواںگے فیر ہوون گے‘اوہدے ساڈے میلے
ہجر فراق دے صدمے واصفؔ کد تک جان تے جھیلے

اوہناں دی اک ہور غزل دا مطلع وی غم تے اکلاپے ول اشارہ کر رہیا اے:

جنہاں لئی اساں دنیا بھُلی‘اوہ وی سانوں بھُل گئے نیں
اِک اِک کر کے سارے اَتھرو مٹی دے وچ رُل گئے نیں

واصفؒ ہوریں صوفیانہ رنگ وچ اکلاپے توں بچن لئی رب نال مخاطب ہو کے آکھ دے نیں:
پکیاں دیویں یار تریکاں ایویں نہ پئی راہ اُڈیکاں

اللہ والے وصل دا شربت پین لئی کاہلے ہندے نیں۔ایس لئی اُڈیک تے اکلاپے تو بچن لئی پکیاں تریکاں دی مانگ کردے نیں۔اکلاپے نو ں کونج دے کُرلان نال ہوراں شاعراں وی جوڑیا اے۔کیوں جے کونج جدوں ڈاروں وچھڑ کے اکلی رہ جاندی اے تے اوہدے کُرلاٹ صرف اوہ جان دا اے جنھے وچھوڑے دا زہر پیتا ہووے۔واصفؒ ہوریں وی رب نوں مخاطب ہو کے آکھدے نیں:
میں اِک کلّی پئی کُرلاندی کونجاں چلیاں بَنھّ قطاراں
اک ہور تھاں اکلاپے نوں بیان کردیاں آکھدے نیں۔جے میں ہساں تے میرے نال ہسن والے بتھیرے نیں‘جے روواں تے اکلا رہ جاناواں‘کیوں جے دکھاں نوں ونڈاون و الا ہن کوئی نظریںنہیںآئوندا۔شعر دا چس لوو:
میں ہسّاں تے یار بتھیرے‘جے روواں تے کلاّ
دکھاں دے ٹاپو دے اندر کوئی نہ جاوے سنگ
ایسے غزل وچ اکلاپے تے وچھوڑے دا اک ہور پکھ ویکھو:
ایہہ حیاتی اپنی ساری‘روح تے بُت دا جھگڑا
رانجھا رانجھا کردی مر گئی سَیدے یار دی منگ
واصفؒ ہوراں کولوں ہُن اکلاپا نہیں جریا جاندا۔تے مِلن دی تانگھ ودھدی جارہی اے۔گلاں نوں لاہمے رکھ کے یار نوں لبھن چلے نیں۔پر فیر آکھدے نیں ‘یار تے میں ایتھے ای گوایا اے تے جنگلاں ولے (دنیا توں اوہلے)کیوں جا رہیا واں؟

مینوں لوکی پاگل آکھدے‘میں ڈھونڈن چلی یار
میں لعل گوایا شہر وچ‘میں جنگل دے وَل جاں

اوہ دسدے نیں کہ دنیا دی بِھیڑ اندر اوہناں جدوں سوچیا تے گولیاتے پتا لگا‘پئی اک دوجے دے نیڑے وسن والے اصل وچ اکلاپے دا شکار نیں۔ایس مضمون نوں اوہناں فقیری رنگ وچ اِنج اُلیکیا اے:

اس دنیا دی بھِیڑ دے اندر‘جد میں سوچ وچاری اے
اک دوجے دے نیڑے وسدے ٹاپو اُنج اَکلّے نیں

اپنی اک ہور غزل دا مڈھ ای اکلاپے دے درد دے نال بنھ دے نیں۔کیوں جے اوہ جان دے نیں کہ ایہہ دنیا بھاویں لوکاں دی بھِیڑ‘میلیاں نال بھری ہوئی اے، پَر‘ حقیقت اِچ ہر بندہ اکلاپے تے وچھوڑے ہتھوں تنگ اے:

کیہہ کراں اکلاپے دا اپنے دھی‘پُت ماپے دا
گُجھا درد جدائی والا اج نہیں کل جا پے دا
اکلاپے تے وچھوڑے نوں اک ہور تھاں اِنج بیان دے نیں:
اک پردیسی یار بنایا اُڈیا باز تے فیر نئیں آیا
وچھوڑا اصلوں اکلاپے دی ای شکل اے۔ایہنوں اوہ اِنج فقیری چولا پواندے نیں:
لوکاں نوں دیدار دے کاسے ساہنوں دِتے ہجر پیالے
اکلاپے تے وچھوڑے دے تسّے واصفؒ ہوریں کِڈے سوہنے تے سُچجے رنگ وچ آکھدے نیں:
اُچے شملے والیا راہیا ساڈے ول وی موڑیں واگ
اکلاپے‘وچھوڑے‘اُڈیک تے تانگھ دی کیفیت اس شعر وچ وی ڈھلکاں مار رہی اے۔
سسّی کُوکے‘تتے تھل سوہنیا رَبّا‘پُنّوں گھل
اکلاپے تے وچھوڑے ہتھوں تنگ آ کے واصفؒ ہوراں دیاں بھُبّاں نکلدیاں نیں‘ تے ایس گل دا اظہار اوہ اس طرحاں کردے نیں:

تیری یاد دے سُنجے شہر چ میری ذات گلی دا ککھ
رو رو کے ہن اَدّھی رہ گئی تیرے نال جو‘ لائی اکھ

ایتھاں واصفؒ ہوریں وچھوڑے نوں قدرت دی کھیڈ مِتھدے نیں‘تے ایہنوں لوکائی دے مونہوں اکھواندیاں اِنج اُلیکدے نیں:

بندہ بندے توں تھک جاندا‘ایہہ قدرت دا کھیل
لوکی کیہندے پیارد ے اندر‘چنگی گَل جدائی

جدوںواصف علی واصفؒ ہوراں دے اکلاپے داپینڈا مکن نو ں آندااے تے اوہ آکھدے نیں:
میرے کول جے آ نہیں سکدا مینوں اپنے کول بُلا
تے آخرکار اکلاپے دا ڈاہڈا تے ڈوہنگاسمندرپار کردے ہوئے واصفؒ ہوریں وصل ‘ دیدار تے ملاپ دی منزل تے وی کلّم کلّے ای جا پُجّے نیں ‘تے کوئی سنگی ساتھی نال نہیں‘ ایس طرح اوہناں نے کثرت وچ رہندیاں ہویاں وحدت دی منزل دا پینڈا توڑ اکلاپے وچ ای کیتااے :
منزل میری میتھوں پُچھدی کِتھے ریہہ گئے سنگ دے لوک
صوفی لوک ہمیش توں اپنی بال کے سیکن دا پرچار کردے آئے نیں۔واصفؒ وی فقیری رنگ وچ ایسے گل دا پرچارکردے نیں ‘تاں جے اکلاپے توں بچیا جا سکے۔کیوں جے جیہڑا بندہ اپنی بال کے سیکن دا عادی ہو جاندا اے اوہنوں اکلاپے دا ڈر وی نہیں رہندا:
اپنی بال کے اپنی سیک کیوں کلّا پالے وچ ٹھردا
واصفؒ ہوریں پوہ ماگھ دی ٹھری ہنیری رات وچ اکلاپے دے دردبیان کر رہے نیں‘کیوں جے جیون دا پندھ اجے باقی اے۔
ہنیری رات وچ اکلاپا اوہناں نوں آ جپھاماردا اے تے کدھرے کالی رات وچ وچھوڑا تنگ کردا اے تے اوہ فقیری رنگ وچ ایہنوں بندے کھانی ڈین آکھدے نیں:
کالی رات جدائی والی ایہو ڈین اے بندے کھانی
انج لگدا اے جیویں اوہناں داسارا پینڈاای اکلاپے دا اے۔پَر ایس اکلاپے داانعام اوہناں نوں اک ہمیش رہن والی حیاتی دی شکل وچ مل دا اے جتھے اوہ خواجہ خضر ؑدے نال سنگت کردیاںہویاں بقا دا پیالہ پی لیندے نیں ۔
رات ہنیری‘کلّا ٹاپو‘اُتّوں ماہ سیالے
میں وچ کلّا بیٹھ کے پیواں آب حیاتی والا
۔
۔

 

بہت بہت بہت ہی سوہنا وچار ۔۔اللہ خوش رکھے جناب

 

واصف علی واصف رح دی کتاب "بھرے بھڑولے" اکثر مطالعے وچ رہندی اے۔ رمزاں نال بھری سوہنا کلام ، سوہنی کتاب تے سوہنا شاعر
وسدے رہو ھارون بھا جی